Spis treści
Pomnik bohatera narodowego na gruzach starych willi
W 2022 roku w centrum Tirany powstał budynek, który szybko zyskał popularność na całym świecie – Tirana’s Rock, znany również jako Skanderbeg Building. 85-metrowy budynek, poza funkcją mieszkalną i usługową, jest jednocześnie pomnikiem narodowego bohatera – Gjergja Kastriotiego, znanego powszechnie jako Skanderbeg. Fasada uformowana jest tak, by zarówno z lotu ptaka, jak i z perspektywy placu przypominała monumentalne popiersie wojownika, który w XV wieku zjednoczył Albańczyków i stawił opór Imperium Osmańskiemu.
Czytaj także: Gigantyczna spódnica, kolorowa piramida i muzeum w kształcie energii. Star architekci wkraczają na Bałkany
Pierwsze kontrowersje związane z budynkiem pojawiły się jeszcze przed jego powstaniem. W latach 2018–2020 zburzono zespół starych, dwupiętrowych willi, aby zwolnić miejsce pod jego budowę. Władze Tirany zburzyły wszystkie budynki na obszarze między hotelem Tirana International a muzeum Ismaila Kadare.
i
Tirana’s Rock powstał na północno-wschodnim narożniku Placu Skanderbega – głównego punktu stolicy. Deweloperzy ANA sh.p.k. i VI&VI sh.p.k. zlecili architektom z biura MVRDV wypełnienie nietypowej, trójkątnej działki „aż do jej granic”, a następnie „wyrzeźbienie” z maksymalnej bryły formy głowy i ramion bohatera. Architektom udało się osięgnąć w miarę subtelny efekt – nie każdy od razu dostrzeże kształt twarzy, ale z odpowiedniego miejsca budynek wyraźnie spogląda na plac, który również nosi imię Skanderbega.
Balkony zacienione nosem i uszami Skanderbega
Efekt został osiągnięty dzięki zastosowaniu systemu obiegających całą konstrukcję balkonów. To one, dzięki precyzyjnym krzywiznom, tworzą nos, brodę czy uszy. Rozwiązanie to nie tylko buduje rzeźbiarską sylwetkę, ale równocześnie zapewnia mieszkańcom budynku obszerne, zacienione tarasy. Dodatkowo w balustradach umieszczono gradientowe szkło, które sprawia, że całość z daleka nabiera bardziej monumentalnego wyrazu. Po zmroku, odpowiednie podświetlenie akcentuje kształty popiersia, przemieniając budynek w świetlną dominantę miasta.
Czytaj także: Plac Skanderbega w Tiranie
Niższe kondygnacje mieszczą lokale usługowe i biura, a wyżej znajdują się apartamenty – każdy z indywidualnie zaprojektowanym układem, dopasowanym do nieregularnej bryły. Na balkonach zaplanowano donice z rodzimą roślinnością, dzięki czemu zieleń „pnie się” ku górze. Projekt przewidział także rozwiązania proekologiczne: retencję deszczówki, systemy odzysku ciepła i naturalną wentylację.
Winy Maas, założyciel MVRDV, podkreśla, że w czasach, gdy miasta na całym świecie stają się do siebie podobne, Tirana potrzebuje własnej tożsamości. Cytując Maas'a:
Dla mnie budynek Skanderbega (...) nadaje nowe znaczenie istniejącym elementom albańskiej architektury. W związku z tym, że Albania rozpoczyna negocjacje akcesyjne do UE, projekty takie jak ten są częścią Projektu Europejskiego – podkreślają historię, charakter i obecność Albanii w zjednoczonej Europie.
i
Skanderbeg Building to część większych zmian w Tiranie
Stolica Albanii coraz śmielej buduje swoją reputację miasta słynącego z nieszablonowej architektury. Powstające tu projekty są nie tylko odważne i oryginalne, ale coraz częściej również budzą kontrowersje.
W lutym 2025 roku Izabela Popko pisała na łamach Rzeczpospolitej:
Albania po upadku komunizmu miała nienajlepszą opinię państwa ubogiego i mało ciekawego turystycznie. To się jednak szybko zmienia w ostatnich latach – kraj stał się atrakcyjnym miejscem na wakacje, w ubiegłym roku Albanię odwiedziło ponad 11 milionów osób (...). W albańskiej stolicy w najbliższych latach wyrosną budynki, które mogą całkowicie zmienić oblicze tego miasta. Najnowsze projekty pokazują, że Tirana może za kilka lat stać jednym z ciekawszych celów podróży dla miłośników nowoczesnej architektury.
Autorka obok Tirana’s Rock przywołuje jeszcze jeden znaczący projekt pracowni MVRDV – wieżowiec Downtown One Tirana. Jego charakterystyczne, geometryczne „wycięcia” w elewacji sprawiają, że mocno wyróżnia się w panoramie miasta. Ma aż 140 metrów wysokości, co plasuje go w czołówce najwyższych budynków Albanii.
i
Wiele nowych realizacji w Tiranie to dzieła uznanych architektów z całego świata. Wśród nich znajdują się dwa kolejne wieżowce zaprojektowane przez portugalską pracownię ODDA, budynek autorstwa czeskiego biura Chybik + Kristof oraz Puzzle Tirana – projekt stworzony przez szwajcarskich architektów z pracowni Valerio Olgiati.
Dla kogo luksusowe wieżowce? „Efektowna przykrywka”
Premier Albanii Edi Rama od lat mocno wspiera pomysł przekształcenia Tirany w nowoczesne miasto zdominowane przez wysokie, efektowne wieżowce. Na początku 2025 roku zorganizował pierwszy festiwal architektury „Bukë dhe Zemër” (Chleb i Serce), który ściągnął do Tirany architektów z całego świata i miał pokazać ambitne plany premiera w stosunku do stolicy.
Wydarzeniu towarzyszył ogólny entuzjazm, choć – jak zauważył niemiecki „Die Zeit” – obok zachwytów pojawiały się też wątpliwości. Komentatorzy zastanawiali się, kto miałby zamieszkać w tych wszystkich luksusowych apartamentach, skoro Albania zmaga się z emigracją i niewielką liczbą ludności. Krytycy sugerowali, że nowe projekty mogą być jedynie efektowną przykrywką dla podejrzanych interesów i sposobem na zalegalizowanie niejasnych pieniędzy. Wśród niektórych zagranicznych obserwatorów pojawiło się wręcz określenie, że mamy do czynienia z „estetycznym praniem pieniędzy”.
Dodatkowo, w Internecie nie trudno natknąć się na krytyczne komentarze dotyczące "budynku-głowy". Niektórzy uważają, że w kontekście lokalnej architektury Albanii wygląda on szczególnie pretensjonalnie.
i
Star architekci coraz mocniej wkraczają na Bałkany
Na początku 2025 roku do Albanii dołączyły również Kosowo i Serbia, wybierając w międzynarodowych konkursach star architektów do projektów kolejno Opery i Muzeum Tesli. To nowy trend, w którym kraje bałkańskie coraz śmielej stawiają na ambitne realizacje architektoniczne. Jednym z największych wyzwań, jakie przed nimi staną, będzie pogodzenie prestiżowego charakteru inwestycji z lokalnym krajobrazem.
Jednym z bałkańskich miast, w którym pojawi się realizacja prestiżowego biura, jest serbski Belgrad. Za projekt nowego Muzeum Nikoli Tesli odpowie biuro Zaha Hadid Architects we współpracy z serbskim biurem Bureau Cube Partners.
i
Muzeum zostanie ulokowane w odrestaurowanej fabryce papieru z 1924 roku. Industrialny charakter i dziedzictwo obiektu mają zostać zachowane i wzbogacone o nowoczesne elementy architektoniczne. Inspiracją dla projektu były badania Tesli nad polami magnetycznymi i bezprzewodowym przesyłem energii, co znalazło odzwierciedlenie w dynamicznych, eliptycznych formach promieniście rozchodzących się od centralnego komina. Wnętrze o powierzchni 13 400 m² pomieści zarówno wystawy stałe, jak i czasowe, w tym imponującą galerię transformatorów Tesli.
Dla odwiedzających przewidziano również kawiarnię, wielofunkcyjną salę oraz restaurację na dachu z widokiem na rzekę Sawę. Otaczający budynek plac Nikoli Tesli, zainspirowany koncepcjami elektromagnetyzmu, stanie się nową przestrzenią publiczną Belgradu.
