Co to jest szkoła przyjazna dzieciom? Czym w ogóle jest przestrzeń przyjazna człowiekowi? Wraz ze wzrostem świadomości społecznej, pytania te coraz częściej pojawiają się w publicznym dyskursie na temat nowoczesnej architektury. Odpowiedź na nie niestety nie jest łatwa, co można dostrzec analizując jakość przestrzeni edukacyjnych w kraju. Na świecie zaczynają powstawać projekty szkół, które respektują indywidualne cechy uczniów i ich różnorodne potrzeby, które próbują sprawić, żeby nauka nie jawiła się dzieciom jako przykry obowiązek, ale jako fascynująca przygoda. W polskim szkolnictwie również zachodzą zmiany, ale troska o przestrzenny wymiar szkoły ustępuje najczęściej kwestiom programowym czy wychowawczym. Szkoła to jednak nie tylko niematerialne wartości, takie jak zasady, tradycja czy wiedza. To także budynek, ograniczony murami, w których dzieci spędzają ogromną część życia.Już Churchill powiedział, że: Najpierw my kształtujemy budynki, a później one kształtują nas. Jest to stwierdzenie bardzo intuicyjne i zapewne nikt nie będzie się tej prawdzie sprzeciwiał. Jednak jak przekuć te abstrakcyjne myśli w zasady przydatne przy projektowaniu? Obecnie dysponujemy badaniami, które naukowo dowodzą, iż zachodzi korelacja między ludzkim organizmem, a otaczającym go środowiskiem. Okazuje się, że to w jakiej przestrzeni przebywamy może zdecydować o tym jak skutecznie przyswajamy informacje, jak szybko się nudzimy, oraz jak dużo energii mamy. Architektura ma ogromny wpływ na nasze samopoczucie, zdrowie psychiczne i kompetencje behawioralne. Konieczność podjęcia dyskusji na temat przestrzeni edukacyjnych w naszym kraju wydaje się być więc uzasadniona. Jednak jak zaprojektować szkołę, która będzie sprzyjać nauce i zwyczajnie podnosić jakość życia codziennego? Nawet szczere intencje i intuicja projektanta nie zawsze wystarczą, aby dana przestrzeń podbiła serca i umysły użytkowników. Co więc decyduje o tym, czy architektura jest przyjazna człowiekowi?Przeczytane materiały i liczne wyniki badań pozwoliły zrozumieć, że do poprawnego zaprojektowania szkoły przyjaznej dzieciom niezbędne jest dogłębne poznanie potrzeb człowieka oraz zrozumienie ich proweniencji. Do tego celu wymagana jest wiedza nie tylko z dziedziny architektury, ale też psychologii, antropologii, pedagogiki, a nawet neurologii. Wniosek ten pomógł wyklarować cel niniejszej pracy – stworzenie wytycznych projektowych dla szkoły przyjaznej dzieciom, opartych na doniesieniach naukowych z zakresu wyżej wymienionych dziedzin. Wytyczne te stały się następnie podstawą do projektu architektonicznego, który stara się zrealizować opisane powyżej wyzwania.Cech, jakimi musi odznaczać się przestrzeń edukacyjna przyjazna dzieciom, jest wiele. Ograniczając się jedynie do kilku przykładów, warto wspomnieć iż szkoła powinna być zaprojektowana w porozumieniu z jej użytkownikami; być zintegrowana z okolicznymi obszarami mieszkaniowymi; dawać swobodę wyborui umożliwiać dzieciom regulację dopływających bodźców; zapewnić prywatność; unikać stosowania sztucznej geometryzacji; świadomie działać na wszystkie zmysły; eliminować hałas; zawierać elementy rzeźbiarskie, krajobrazowe; umożliwiać zmianę perspektywy patrzenia, pozyskiwanie informacji przez dotyk i zapach; umożliwić łatwą identyfikację wizualną, łatwą komunikację i stworzenie mentalnej mapy przestrzeni; zapewnić dostęp do natury; czy wreszcie zachęcać do aktywności fizycznej.
i
Doniesienia naukowe przyczyniły się do wyboru lokalizacji szkoły oraz do zastosowania konkretnych rozwiązań architektonicznych. Budynek zaprojektowano w taki sposób, aby nawiązał relację z otoczeniem oraz zespoił się funkcjonalnie i przestrzennie z sąsiadującą zabudową. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Łodzi poprzez adaptację XIX-wiecznego kompleksu pofabrycznego sprawiło, iż nowy obiekt został silnie osadzony w istniejącym kontekście urbanistycznym, a jednocześnie dał nowe życie niszczejącemu zabytkowi. Wybór działki z zabudową historyczną był również nieprzypadkowy z uwagi na badania neurologa prof. A. Willkinsa[1], według których architektura wykorzystująca fakturę czy detal upodabnia się do obrazów znanych nam z natury, a przez to ma pozytywny wpływ na samopoczucie człowieka i może redukować dyskomfort psychiczny odczuwany we współczesnym środowisku urbanistycznym. Wybrany teren spełniał również wszystkie wymogi stawiane działce przeznaczonej pod budowę szkoły – obszar zintegrowany był z sąsiadującą zabudową, znajdował się w zróżnicowanej funkcjonalnie okolicy z przewagą budownictwa mieszkaniowego, był dobrze skomunikowany z miastem, a mimo tego odizolowany od miejskiego hałasu. Forma i funkcja nowego obiektu uwzględniła również założenia programu rewitalizacji toczącej się w omawianym obszarze.Nowa szkoła składa się z kilku elementów – z ceglanych budynków pofabrycznych, poddanych pracom konserwatorskim oraz z nowych struktur zaprojektowanych w konstrukcji drewnianej, przy użyciu nowoczesnego, ekologicznego materiału jakim są panele CLT. Elementy wykonane z drewna klejonego krzyżowo wypełniają wiele założeń projektowych jednocześnie – są przyjazne dla środowiska, pozytywnie i intensywnie oddziałują na zmysł powonienia, ich powierzchnia ma fakturę, która umożliwia odbieranie przestrzeni za pomocą zmysłu dotyku. Technologia pozwala na to, by zewnętrzne warstwy przegród stanowiły warstwę wykończeniową pomieszczeń. Dzięki temu, wnętrze budynku stało się bardziej przytulne, a jego aranżacja nie wymaga stosowania dodatkowych okładzin, tynków i farb.Szkoła podzielona jest na kilka części funkcjonalnych. Pierwsza z nich to przestrzeń wspólna stanowiąca punkt węzłowy i serce całego założenia. Zlokalizowana jest w budynku starej fabryki, który dzięki nowej, reprezentacyjnej funkcji nabiera nowego znaczenia w skali szkoły i w skali całego kwartału miejskiego. W jej skład wchodzą m.in. hall wejściowy, stołówka oraz sala teatralna, która po godzinach pracy szkoły może zostać wynajęta lub wykorzystana jako miejsce spotkań lokalnej społeczności. Kolejna część to skrzydło dla młodszych dzieci. Zostało zaprojektowane z uwzględnieniem psychofizycznych cech młodszych użytkowników, mając na uwadze ich wzmożoną aktywność fizyczną, zamiłowanie do eksploracji, do poznawania i odkrywania. Poprzez projekt różnorodnych obszarów rekreacyjnych oraz przeplatanie przestrzeni publicznych z tymi o bardziej kameralnym charakterze, uwzględniono potrzebę dzieci do odbierania bodźców o zróżnicowanym stopniu nasilenia w zależności od ich uwarunkowań psychologicznych lub od nastroju. Rozwiązania przestrzenne zastosowane w salach lekcyjnych umożliwiają alternatywną formę prowadzenia zajęć, opartą na nowoczesnych metodach kształcenia. Poprzez obecność zielonych patio oraz rozległego tarasu z ogrodami, w szkole zapewniony jest stały, nieograniczony dostęp do przyrody, która ma zbawienny wpływ na samopoczucie człowieka i która stanowi środowisko regeneracji uwagi bezpośredniej niezbędnej podczas nauki. Kolejną część szkoły stanowi skrzydło dla dzieci starszych. Wnętrze zaprojektowano w taki sposób, aby inspirowało do pozyskiwania bardziej specjalistycznej wiedzy, aby zachęcało do nauki i uwzględniało potrzeby dojrzalszych użytkowników, którzy czas wolny spędzają w większości na rozmowach. Zaprojektowano również część sportowo-rekreacyjno-kulturalną, niezbędną w każdej szkole, która po godzinach pracy udostępniana jest okolicznym mieszkańcom i służy spełnianiu ich potrzeb. Dzięki temu szkoła nie jest jedynie wartością samą w sobie, ale stara się realizować idee rewitalizacji obszarowej prowadzonej w mieście.
