Jednostka mieszkaniowa – początek drogi
W czasie pierwszej wojny światowej Le Corbusier zajmował się głównie teorią architektury. Dążył do stworzenia nowoczesnej konstrukcji, która stanie się alternatywą dla tradycyjnych rozwiązań w budownictwie tamtego czasu. W latach 1914−1915 prowadził badania nad systemem Domino – opierającym się na dzisiaj popularnej, konstrukcji płytowo-słupowej – który wkrótce stanął u podstaw jego projektów. Wizje Le Corbusiera o jednostce mieszkaniowej po drugiej wojnie światowej padały na podatny grunt. Poszukiwane były bowiem takie rozwiązania, które szybko uzupełnią powszechnie panujące braki lokalowe. Początków „maszyny do mieszkania” należy jednak dopatrywać się wcześniej, bo już w latach 20. XX wieku. Architekt podczas pobytu w Związku Radzieckim w latach 1928-1932 odwiedził Nikołaja Milutina w Moskwie, którego mieszkanie znajdowało się w budynku Narodowego Komisariatu Finansów, zwanego „Narkomfinem”. Obiekt łączył w sobie społeczne założenia życia kolektywnego z zasadami konstruktywizmu. Celem było stworzenie idealnego społeczeństwa poprzez zbiorową formę zamieszkiwania, stąd powstawały tam domy-komuny, bazujące na eksperymentalnych założeniach. Jak możemy przeczytać w publikacji Riccardo Forte Mit, rewolucja, utopia. Dom-komuna Narkomfin w Moskwie, Le Corbusier w rozmowie z Ginzburgiem, twórcą obiektu, powiedział na jego temat: jest tak istotnie obarczony błędem i ułomnością, że człowiek czuje się niemal przytłoczony przeszywającym smutkiem na myśl o tym, że kilkaset osób zostanie pozbawionych radości, którą może dawać architektura. Jednakże po czasie projektant dostrzegł coś więcej w idei kolektywizmu przekuwanej na język architektury. Moskiewski budynek silnie bowiem wpłynął na jego późniejsze prace.
i
Jednostka Mieszkaniowa i postulaty Le Corbusiera
Le Corbusier chciał stworzyć obiekt totalny, z drugiej zaś strony niebędący przeszkodą i barierą dla otoczenia. Stąd pomysł otwarcia przyziemia i konstrukcji szkieletowej. Niezaburzanie przepływu przestrzeni okazało się dla architekta priorytetem w kontekście Jednostek Mieszkaniowych. Chciał uczynić z tego wartość społeczną, własność wszystkich mieszkańców, co prowadziło do zupełnie nowego potencjału planowania.W 1926 roku opublikował pięć postulatów nowoczesnej architektury, w których wymienił:
- podpory – sugerował uniesienie budynku ponad poziom terenu na słupach zwanych „pilotis”, - wolny plan – niezależny system konstrukcyjny pozwalał na różnorakie rozmieszczenie ścian wewnętrznych w zależności od potrzeb użytkownika, - wolna fasada – może być rozszerzona poza obrys konstrukcji, a jej wygląd nie jest pochodną podpór i otworów okiennych, - wstęgowe okna – zapewniają równomierne oświetlenie,- użytkowy, płaski dach lub umieszczony na nim ogród – roślinności w tym miejscu miała być regeneracją terenu zabranego pod zabudowę, a dodatkowo stanowić ochronę dla obiektu przed wahaniami temperatur.
Ponadto Le Corbusier pracował nad antropometryczną skalą, określającą proporcje i wielkości poszczególnych elementów budowy, nazwaną przez niego Modulorem. Było to modernistyczne rozwinięcie systemów odwołujących się do złotej proporcji i ciągu Fibonacciego, którego punktem wyjścia została miara 2,26 m, uznana przez architekta za modelową wysokość mężczyzny z wyciągniętą ku górze ręką.Wszystkie opracowane przez niego założenia przybrały namacalną formę w realizacji Unité d’Habitation, Jednostki Mieszkaniowej.
Czytaj też: Modulor Le Corbusiera - system wymiarowania w architekturze nowoczesnej
i
Eksperymentalna Jednostka Marsylska
Zamówienie złożone przez rząd Marsylii zmierzyło się z falą ataków i krytyką, że obiekt zeszpeci architektoniczne oblicze miasta. Budynek jednak wzniesiono. Powstał w latach 1947−1952 jako efekt wieloletnich eksperymentów i przemyśleń Le Corbusiera nad istotą mieszkalnego miejsca-ideału. Ma 137 m długości, 56 m wysokości i 18 pięter. Ogromny blok mieszkalny został zaprojektowany jako samowystarczalne osiedle. Czy wręcz miasto dla około 1600 mieszkańców, którym oddano do użytku 337 dwukondygnacyjnych lokali w 23 różnych wariantach. Jednostka Mieszkaniowa stanęła na planie prostokąta i tworzy zwartą bryłę wyniesioną na filarach, tzw. pilotis, zwężających się ku dołowi. Dwupoziomowe lokale dostępne są z korytarzy, z których każdy obsługuje trzy kondygnacje. Drugie poziomy mieszkań przenikają się tu naprzemiennym układem – raz znajdują się nad, raz pod korytarzem. W każdym lokalu od strony balkonu – będącego jedynym kolorystycznym akcentem fasady – znajduje się wysoki, 4,5-metrowy salon oraz antresola. W czasie realizacji Jednostki Marsylskiej zabrakło stali zbrojeniowej, dlatego też pojawiła się decyzja architekta o skorzystaniu z alternatywy – surowego betonu, w którym po odciśnięciu drewnianych szalunków pozostają naturalne ślady drewna. Tak wyglądały narodziny nowego kierunku w architekturze, nazwanego od fr. beton brut brutalizmem, oznaczającego surowy beton. Jednym z założeń Le Corbusiera było stworzenie wewnętrznej ulicy handlowej. Ze względu na zlikwidowanie parteru niemożliwym było usytuowanie jej na dole. Zaproponowanym przez autora rozwiązaniem było ulokowanie jej w samym centrum bloku. Jako udogodnienia zostały tam przewidziane: różnego rodzaju sklepy, kawiarnia, kiosk, pralnia, poczta, usługi kosmetyczne i fryzjerskie, pokoje hotelowe, a także przedszkole dla 150 dzieci. Na tarasie na dachu umieszczono pomieszczenia rekreacyjne: basen, plac zabaw, salę do ćwiczeń. W innej części dachu pojawiła się duża płyta, która ochrania przed silnym północnym wiatrem, jak również odgrywa rolę tła w przedstawieniach teatralnych. Zamierzeniem Le Corbusiera było, aby każdy mieszkaniec miał tu możliwość samodzielnego podjęcia decyzji odnośnie tego, w jaki sposób chciałby spędzać czas wolny – czy w zaciszu własnego mieszkania, czy może biorąc udział w działaniach grupowych.
Czytaj też: Piękno betonu - miłość do nagości
i
Jednostka Marsylska, siostry i rzeczywistość
Le Corbusier zrealizował jeszcze cztery bloki podążające w ślad za tą samą myślą architektoniczną co Jednostka Marsylska. Znajdują się w Nantes-Rezé (1955), Briey (1963) i Firminy (1965) we Francji oraz tzw. Jednostka Berlińska w Niemczech (1957). Rzeczywistość pokazała jednak, że koncept „maszyny do mieszkania” nie mógł odnieść sukcesu. Monumentalne bloki mieszkaniowe okazały się jedynie eksperymentem architektonicznym swoich czasów. Do tego stopnia jednak istotnym, iż 26 października 1964 roku Jednostka Mieszkaniowa w Marsylii została objęta ochroną jako zabytek historii Francji. Pewne jednak aspekty, okazały się nadzwyczaj trafione. Dach pierwszego superbloku – jedna z pięciu zasad współczesnej architektury – jest wykorzystywany do dzisiaj. W 2012 roku jego część została wydzielona i sprzedana francuskiemu designerowi Morabito, który postanowił przekształcić ją w galerię sztuki na świeżym powietrzu.Niemniej to, co udało się przeprowadzić na południu Francji, nie było w stanie tak łatwo zrealizować się w innych miejscach. Wszystkie siostry najstarszej Unité d’Habitation nie mogły dogonić pierwowzoru ani pod względem architektonicznym, ani funkcjonalnym. Wynikało to zarówno z obszernie opracowanego aspektu funkcjonalnego bloku w Marsylii, zaangażowania dużego budżetu, jak i z warunków geograficznych oraz prawnych, o powtórzenie których trudno było gdzie indziej.
