Wystawa pokonkursowa trwać będzie do 20 marca 2011 w siedzibie Galerii Miejskiej Arsenał, Stary Rynek 6.
L’architecture existe lorsqu’un milieu en son entier se rend visible 1 (…) celem wszelkiej dobrej architektury jest stworzenie spójnych całości 2
Założenia architektoniczno-urbanistyczne Architekt projektujący w historycznej części miasta znajduje się w sytuacji porównywalnej do sytuacji tłumacza pochylonego nad przekładem literatury dawnej. Świadomy upływu czasu oraz związanych z tym nieodwracalnych zmian, tłumacz stoi w obliczu konieczności rozstrzygnięcia dylematu: zachować formę czy treść (?). Rekonstrukcja warstwy ekspresji z zachowaniem jej historycznej stylistyki to nieuchronne naruszenie treści i funkcji, gdyż odbiorca przekładu nie rozumie kodu językowego, jakim posługiwano się w czasach współczesnych autorowi oryginału. Ten bowiem dostosował środki wyrazu do horyzontu oczekiwań odbiorcy, by zoptymalizować odbiór określonego komunikatu – dlatego też dążenie do odtworzenia środków wyrazu bez uwzględnienia możliwości współczesnego odbiorcy jednoznacznie przekreśla sens tłumaczonego komunikatu. Architekt próbujący odtworzyć historyczną zabudowę miejsca bez uwzględnienia kontekstu czasu i zmian, jakie dokonały się z jego upływem, nie spełnia kryteriów fortunności odbioru, przekreślając sens projektowanego obiektu. Przekreśli go także uwzględniając czas, ale pomijając kontekst miejsca – wtedy bowiem architektura staje się wolnym tłumaczeniem, mającym niewiele wspólnego z istotą przestrzeni, którą artykułuje. Pominięcie aspektu miejsca prowadzi do powstawania architektury chybionej, odbieranej jako urbanistyczny i estetyczny dysonans, często kaleczący miejski krajobraz, co stało się udziałem aktualnego założenia galerii i muzeum. W przypadku objętego projektem obszaru Starego Rynku nakładają się na siebie dwie rzeczywistości historyczne: Sukiennice o znanej powszechnie funkcji i niepotwierdzonej ikonograficznie formie, oraz Arsenał o aktualnej wciąż funkcji, wyrażonej zdezaktualizowaną już (od zawsze?) formą. Problem rozmytej tożsamości tego miejsca wynika z nieadekwatności formy zastanego obiektu w stosunku do pełnionej przez ten obiekt funkcji w kontekście historycznej zabudowy miasta, co doprowadziło do paradoksu marginalizacji urbanistycznie najatrakcyjniejszego terenu miasta. Autorzy proponowanego projektu stawiają sobie za cel przywrócenie miejscu należnej mu rangi centrum Starego Rynku poprzez stworzenie dynamicznego ośrodka kultury i sztuki o formie opartej na przesłankach płynących z topograficznej i historycznej charakterystyki miejsca, która nadałaby mu, w świadomości jego przyszłych użytkowników, wymiar indywidualizujący, niezbędny dla „prawidłowej percepcji miasta (…), podlegającej psychologicznemu prawu przestrzennej hierarchizacji” 3 . Szansą na rehabilitację omawianego fragmentu miasta oraz objętych konkursem obiektów jest uczynienie z niego „obszaru węzłowego” czyli atrakcyjnego turystycznie miejsca sprzęgającego przestrzeń Starego Rynku i właściwej mu zabudowy w spójną i czytelną całość, łączącą przeszłość z teraźniejszością w architekturze będącej elastyczną „oprawą i tłem dla przemijającego życia, wrażliwym naczyniem dla rytmu kroków” 4 zwiedzających. Oprawą nadającą miejscu charakter poprzez odpowiednie wpisanie się w zastany kontekst z pełnym jego uszanowaniem. Miejscem nacechowanym swoistą stereofonicznością przestrzenną, mającą zapewnić polifonię doznań różnym odbiorcom w różnych nastrojach, o różnych porach dnia i roku, wreszcie – z uwagi na długowieczność architektury – z założeniem różnych, zmieniających się z czasem i ze wszystkim, co jego upływ implikuje, kodów semiotycznych sztuki.
Projekt wobec istniejącej zabudowy historycznej Projektowany obiekt stanowi rozwinięcie zastanej formy w nawiązaniu zarówno do historycznej zabudowy Starego Rynku, jak i do aktualnego kształtu objętego konkursem kompleksu. Rozgrywa się wokół historycznych ulic Jana Battisty Quadro i Kurzanoga oraz zabudowy okalającej, do której nawiązuje pod wieloma względami. Autorzy projektu zaproponowali nową formę dachu budynków mieszczących Galerię Arsenał oraz Muzeum Wojska Polskiego, symbolizującą dynamiczną różnorodność dachów Domów Budników oraz kamienic w przyrynkowych pierzejach. Dwa z nadbudowanych ażurowych prostopadłościanów wysunięte są poza lico elewacji budynków w kierunku ulic Franciszkańskiej oraz Koziej, wpisując konkursowy obiekt w historyczny układ urbanistyczny Starego Rynku. Ponadto udostępniony zwiedzającym dach stanowi taras widokowy eksponujący wszystkie pierzeje Starego Rynku w stopniu dotychczas nieznanym. Elewacja natomiast jest nawiązaniem do aktualnej elewacji, z której czerpie podstawowy budulec: ażurowy motyw o geometrycznym, a przez to ponadczasowym kształcie. Ażurowa elewacja pełni potrójnie uzasadnioną rolę: ujednolica projektowany obiekt w sposób nadający mu niepowtarzalny, pozbawiony śladów jakiejkolwiek stylizacji charakter, oparty na oryginalnym architektonicznym cytacie z ubiegłego stulecia; otwiera jego wnętrza na historyczną zabudowę sąsiedztwa urbanistycznego oraz stanowi trójwymiarowe tło zarówno dla architektury otaczającej, jak i dla planowanych wydarzeń kulturalnych oraz uczestniczących w nich ludzi. Dzięki mobilnym fragmentom elewacji, w słoneczne dni ażurowe ściany parteru otwierają się, przedłużając na zewnątrz przestrzeń wystawienniczą oraz gastronomiczną, co z jednej strony w sposób aktywizujący przechodniów zaciera granicę między wnętrzem a zewnętrzem, z drugiej natomiast stanowi elastyczne, zmienne w czasie i przestrzeni tło dla rozgrywającego się tam życia. W ten sposób proponowany obiekt staje się „otwartą budową przestrzenną, w której wewnętrzna część przestrzeni łączy się z przestrzenią zewnętrzną” 5, przez co „architektura tworzy dalszy ciąg rzeźby” 6, dla której jest tłem. Funkcję aktywnego tła pełni także posadzka pasażu, utworzona z historycznej kostki brukowej, inkrustowanej motywem elewacji, który rozsypuje się poza obręb projektowanego kompleksu, włączając przestrzeń Starego Rynku w strefę oddziaływania kultury i sztuki. Posadzka pasażu wtapia się w płaszczyznę bruku i kieruje kroki przechodniów w stronę projektowanego obiektu, dyskretnie uwypuklając jego rolę. Jednocześnie wprowadza elementy zieleni oraz oświetlenia, sprzęgające całość w jedną spójną czasoprzestrzeń: obiekt staje się semiotycznie uzasadnioną transpozycją swojej funkcji, stanowiącą wielowymiarowe tło dla otoczenia, które subtelnie dookreśla.
Program i rozwiązania funkcjonalne Projektowany kompleks obiektów kulturalnych i wystawienniczych obejmuje dwa budynki mieszczące Galerię Arsenał oraz Muzeum Wojska Polskiego, jak również łączący je pasaż. Autorzy projektu dążyli do uzyskania przestrzeni maksymalnie elastycznej, łatwo kształtowalnej w zależności od bieżących potrzeb związanych z konkretnymi wydarzeniami kulturalnymi, edukacyjnymi, etc. W obu budynkach jedyną przestrzenią jednoznacznie zdefiniowaną są pomieszczenia administracyjne, socjalne i sanitarne, tworzące wewnętrzny pion oddzielony od pozostałych stref betonową ścianą, pełniącą jednocześnie funkcję płaszczyzny wystawienniczej. Symetryczny jest także układ komunikacji pionowej, nawiązujący do pierwotnego, istniejącego wciąż układu wnętrz omawianych budynków. Ich kondygnacje podziemne mieszczą szatnie, pomieszczenia magazynowe, techniczne i sanitarne, jak również bibliotekę z mediateką oraz przestrzeń ekspozycyjną, której pokaźna część eksponuje oryginalne fundamenty dawnej zabudowy, doświetlone światłem naturalnym i częściowo widoczne z poziomu pasażu dzięki zastosowaniu stropu monolitycznego inkrustowanego szkłem. W przyziemiu budynek galerii zawiera kawiarnio-księgarnię, w której literatura, sztuka i muzyka stanowią zachęcającą oprawę konsumpcji, oferując nieograniczone praktycznie możliwości organizowania odczytów, wieczorów literackich, koncertów, recitali czy wreszcie wystaw. Równie funkcjonalna jest piętro: dzięki szklanym kurtynom przestrzeń ekspozycyjna może rozciągać się na całej powierzchni piętra, może zająć środkową jego część lub też jej fragment, w zależności od wielkości i rozmachu danej wystawy. Jednocześnie w części środkowej można wydzielić salę wielofunkcyjną, dostępną bezpośrednio z bocznej klatki schodowej. Ponadto, dzięki siłownikom hydraulicznym, ażurowe ściany elewacji obu budynków od strony pasażu mogą unieść się prostopadle do posadzki. Utworzone w ten sposób zadaszenie pasażu stwarza optymalne warunki do organizacji koncertów, spektakli, projekcji filmów, happeningów i innych „wielkometrażowych” imprez kulturalnych. W takich sytuacjach ekspozycja na pierwszym piętrze zostaje oddzielona szklaną zasłoną, przestrzeń obejścia natomiast stanowi swobodnie dostępny balkon dla zainteresowanych oglądaniem rozgrywających się w pasażu wydarzeń z góry. Podobne możliwości dowolnego kształtowania przestrzeni oferuje budynek Muzeum, w którym jednak – zgodnie z założonym programem – jednoznacznie dominuje funkcja wystawiennicza. Proponowany układ przestrzenny konkursowego założenia stanowi zatem optymalne tło scenograficzne dla różnorodnego życia kulturalnego Starego Rynku – od kameralnego spotkania autorskiego po duże wydarzenia sceniczne. Dachy obu budynków wieńczą ażurowe prostopadłościany o funkcji przeważnie ekspozycyjnej, za wyjątkiem dwóch kubatur na dachu budynku Arsenału, przeznaczonych na mieszkanie gościnne dla artysty oraz na jego pracownię. Wszystkie prostopadłościany otwierają się na przestrzeń ekspozycyjną na pierwszym piętrze, stając się jej optyczną kontynuacją, jak również na tarasy widokowe, które współtworzą wraz z pozostałymi elementami stanowiącymi ich kompozycję: wodą, zielenią, ławkami, oświetleniem. W ten sposób marginalizowana dotychczas przestrzeń ulega zwielokrotnieniu: architektura staje się dynamiczną rzeźbą - tłem dla otoczenia, w którym powstała.
Proponowane rozwiązania techniczne i technologiczne Projektowany kompleks opiera się na konstrukcji monolitycznej, w większości zachowanej. Przewidziano dwa rodzaje ścian: ściany pełne, licowane białą okładziną typu Corian, oraz ściany ażurowe, wykonane z tego samego tworzywa, z wypełnieniem transparentnym (parter) oraz półtransparentnym (piętra). W celu uzyskania ruchomej elewacji, w parterze zastosowano mobilny system składano-przesuwny, na piętrze natomiast system uchylny na siłownikach hydraulicznych. Elastyczność przestrzeni na piętrze obu budynków uzyskano dzięki zastosowaniu systemu szklanych ścian składanych. Nad częścią kondygnacji podziemnej, eksponującej zachowane fundamenty dawnej zabudowy, uwzględniono strop monolityczny inkrustowany szkłem, zapewniający światło dzienne w miejscu pozbawionym innej możliwości naturalnego doświetlenia. Nocą strefa ta podświetlona jest światłem sztucznym, przenikającym przestrzeń pasażu przez te same szklane elementy, przez które w dzień sączy się światło słoneczne. Na dachu przewidziano tafle wody, kwatery zieleni i płyty wyznaczające trasy spacerowe. Wszystkie poziomy projektowanego kompleksu są przystosowane dla osób niepełnosprawnych.
Szacunkowy koszt realizacji projektu nie przekracza budżetu założonego przez organizatorów konkursu.
1 Ch. Norbert-Schulz, Genius loci. Paysage, ambiance, architecture, Bruksela 1981, s. 23. 2 S. E. Rassmusen, Odczuwanie architektury, Warszawa 1999, s. 33. 3 A. Bańka, Architektura psychologicznej przestrzeni życia, Poznań 1999, s. 128. 4 P. Zumthor, Myślenie architekturą, Kraków 2011. 5 K. Kobro, w: N. Strzemińska, Katarzyna Kobro, Warszawa 2004, s. 84. 6 K. Kobro, ibidem, s. 60.
