Helena Kurcyusz: wymyślając miasta na nowo

Helena Kurcyusz przez wiele lat była nie tylko główną urbanistką województwa szczecińskiego, ale też animatorką życia kulturalnego w regionie. Postać architektki przypomina nowa wystawa w Muzeum Historii Szczecina. Ekspozycji towarzyszą wykłady i spacer kuratorski.

Wraz z końcem drugiej wojny światowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych podjęto wysiłek organizacyjny, mający na celu gospodarcze i społeczne scalenie ziem dawnych z pozyskanymi terenami wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej. Zagospodarowanie obszarów poniemieckich utrudnione było jednak przez brak wykwalifikowanej siły roboczej, w tym przede wszystkim inteligencji z wykształceniem inżynierskim i ekonomicznym. Tym bardziej istotną rolę odgrywały osoby podejmujące się trudu adaptacji w obcych, często niezwykle trudnych warunkach, tworząc podwaliny pod budowę tożsamości nowych mieszkańców regionu.

Czytaj też: „Architektki” Agaty Twardoch: 19 inspirujących rozmów z wyjątkowymi architektkami |

Jedną z nich była Helena Kurcyusz (1914–1999), polska architektka urbanistka, malarka, a także animatorka kultury w powojennym Szczecinie. Była absolwentką Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, w czasie drugiej wojny światowej brała udział w obronie Warszawy, a następnie działała w konspiracji – Związku Walki Zbrojnej oraz Armii Krajowej. W 1942 roku została aresztowana i przewieziona do obozu koncentracyjnego na Majdanku, skąd w 1944 roku przetransportowano ją do Ravensbrück, a następnie Neubrandenburga, gdzie doczekała wyzwolenia. Po zakończeniu wojny osiedliła się w Szczecinie i podjęła pracę jako współorganizatorka służby budowlanej na terenie miasta, działała w komisji ds. nazw ulic miasta, a także przeprowadzała inwentaryzację ocalałych zabytków Szczecina (m.in. odkryła sarkofagi książęce na Zamku Książąt Pomorskich).

W lipcu 1946 roku Kurcyuszowa została powołana na stanowisko Głównego Urbanisty Województwa Szczecińskiego, które piastowała do 1960 roku. W późniejszym okresie pracowała w Wojewódzkiej Pracowni Urbanistycznej. Była również współorganizatorką Wydziału Architektury w Szkole Inżynierskiej w Szczecinie. W pracy zawodowej współtworzyła uproszczone plany zagospodarowania przestrzennego miast ówczesnego województwa szczecińskiego, a także była autorką szeregu projektów planów miejscowych. Poza pracą aktywnie działała w szczecińskim oddziale Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP) oraz Towarzystwa Urbanistów Polskich (TUP).

Czytaj też: Jadwiga Dobrzyńska: prekursorka, architektoniczka, pierwsza kobieta w polskiej architekturze |

Helena Kurcyusz, należąc do nielicznego grona osób mających duży wpływ na urbanistyczny kształt Szczecina i wielu innych miejscowości na Pomorzu Zachodnim, jednocześnie odegrała ogromną rolę kulturotwórczą, angażując się w życie kulturalne i artystyczne regionu, inicjując m. in. powstanie Klubu „13 Muz”. Prowadziła przy tym aktywną działalność społeczną, należała do Sekcji Strzelectwa Klubu Sportowego „Ogniwo”, Związku Kombatantów i Byłych Więźniów Obozów Koncentracyjnych, jak również Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki. Posiadała ponadto ogromny talent malarski, uwidaczniający się w licznych akwarelach o szerokiej tematyce: od widoków krajobrazowych, zieleni i architektury po portret i miniaturę. Była także autorką wielu wierszy i wspomnień z okresu okupacji oraz z pierwszych lat pobytu w Szczecinie.

Choć od śmierci Heleny Kurcyuszowej upłynęło blisko ponad dwadzieścia lat, to w pamięci wielu szczecinian nadal stanowi ona jedną z wyjątkowych kobiet, które zapisały się nie tylko w historii lokalnej, lecz także ogólnopolskiej. W trudnej rzeczywistości powojennej, dzięki silnej osobowości i ogromnej determinacji, jako jedna z nielicznych wówczas osób potrafiła w pełni wykorzystać swoje kompetencje zawodowe. Nie sposób przy tym nie docenić jej wkładu w organizację oraz rozwój szczecińskiej architektury i urbanistyki, których obecny stan z całą pewnością nie mógłby być tak znaczący, gdyby nie jej poświęcenie i zaangażowanie.

Wymyślając miasta na nowo. Helena Kurcyusz – architektka i urbanistka
Gdzie: Muzeum Narodowe w Szczecinie – Muzeum Historii Szczecina, ul. Księcia Mściwoja II 8
Kiedy: 29 czerwca – 2 października, wernisaż: 28 czerwca, godz. 18.00
Kuratorka: dr Anna Lew-Machniak        
Organizator: Muzeum Narodowe w Szczecinie
Partnerzy: szczeciński oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich, Archiwum Państwowe w Szczecinie

Cykl wykładów towarzyszących wystawie

2 lipca 2022, godz. 12.00; Wymyślając miasta na nowo. Helena Kurcyusz – architektka i urbanistka – spacer kuratorski; prowadzenie: dr Anna Lew-Machniak
30 lipca 2022, godz. 12.00; Helena Kurcyusz – dama Szczecina. Historia rodziny; prowadzenie: Małgorzata Peszko
20 sierpnia 2022, godz. 12.00; Obozowe doświadczenia Heleny Kurcyusz; prowadzenie: dr Anna Lew-Machniak
10 września, godz. 12.00; Architektura i urbanistyka Pomorza Zachodniego. Rzecz o Helenie Kurcyusz; prowadzenie: Małgorzata Peszko