Tynki gliniane w architekturze współczesnej i tradycyjnej

Czym są tynki naturalne?

Tynki naturalne, czyli takie, które powstają z mieszania składników pochodzenia naturalnego oraz podlegają minimalnemu procesowi wytwarzania, pojawiły się w budownictwie już wraz z rozwojem cywilizacji starożytnych, kiedy zaczęto stosować je jako warstwę wykończeniową ścian¹. Do tej grupy zalicza się min. tynki gliniane, czyli mieszanki tynkarskie uzyskane dzięki połączeniu gliny i piasku, często wzbogaconych o dodatki: słomę lub inne włókna naturalne, dodawane w celu polepszenia właściwości fizycznych mieszanki, czy też kruszywo lub barwniki stosowane w celach dekoracyjnych. Używana do tynkowania ścian zewnętrznych glina była zazwyczaj wzmacniana wapnem czy dodatkami organicznymi, ze względu na dużą podatność na działanie czynników atmosferycznych. Z drugiej strony – sama doskonale sprawdzała się jako podstawa mieszanek tynkarskich stosowanych wewnątrz pomieszczeń, gdzie ryzyko zawilgocenia było mniejsze² .

Glina we współczesnej architekturze

W drugiej połowie XX wieku, wraz z rozwojem budownictwa zrównoważonego i energooszczędnego, wzrósł popyt na materiały budowlane pochodzenia naturalnego, o niskich kosztach wytwarzania i minimalnym nakładzie energii towarzyszącej ich uzyskiwaniu³ . W ten sposób tynki gliniane, choć od dawna stosowane w budownictwie na terenie Polski, zyskały miano współczesnego materiału ekologicznego. Szczególną popularność zdobyły w  środowiskach wspierających filozofię zrównoważonego rozwoju w Polsce. Zgodnie z powszechnym przekonaniem, tynki gliniane mają również właściwości zdrowotne, chociaż obecnie brak jest badań na temat właściwości zdrowotnych mieszanek na bazie certyfikowanej gliny pochodzącej z terenów Polski.Jednym z największych atutów tynków glinianych jest łatwa dostępność ich składników. Glina jest materiałem powszechnie dostępnym w Polsce, dlatego do mieszanek tynkarskich wykorzystywano zazwyczaj materiał lokalny. Tymczasem obecnie, tynki gliniane wykonywane są najczęściej przy wykorzystaniu gotowych mieszanek tynkarskich sprowadzanych z zagranicy, co znacznie zwiększa koszty. Warto pamiętać, że alternatywę dla gotowych mieszanek tynkarskich stanowią te wykonane własnoręcznie, z pozyskanej lokalnie gliny. Stowarzyszenie Wędrowni Architekci, w ramach projektu „Naturalne tynkowanie i wzornictwo” ⁴ podjęło próbę wykonania tynków glinianych ze składników pozyskanych jedynie na terenie Wielkopolski. Celem przedsięwzięcia było stworzenie dobrej jakości mieszanki tynkarskiej, która powstałaby na bazie składników naturalnych i przy niskim nakładzie kosztów. Do wykonania mas tynkarskich użyto gliny dostępnej w gliniankach i cegielniach w Potaszu, Mosinie, Iwnie oraz Czaczu. Co ważne, glina znaleziona w wybranych lokalizacjach charakteryzowała się zróżnicowaną kolorystyką, dzięki czemu do wykonania ostatecznej mieszanki tynkarskiej nie zastosowano barwników. Sam materiał dostępny w cegielni w Czaczu wyróżnia się dwoma różnymi odcieniami gliny.

Zgodnie z zasadami wytwarzania mieszanek tynkarskich, przesezonowaną glinę należy poddać testom tłustości i spoistości. Następnie wykonuje się mieszankę o odpowiednich proporcjach gliny i piasku, aby ją z kolei poddać testom przyczepności i odporności na pękanie. Testy te wykonuje się min. nakładając mieszanki o różnych proporcjach gliny oraz dodatków: piasku i słomy, na ścianę i obserwując proces schnięcia. W zależności od rodzaju powstałych na powierzchni tynku spękań oraz stopnia przyczepności tynku do ściany i pylenia tynku wybiera się mieszankę o najlepszych proporcjach⁵.Proporcje gliny do piasku, które zostały użyte podczas wykonywania ostatecznych mieszanek tynkarskich wahały się między 1:2,75 a 1:3. Z powstałych mieszanek wykonano próbki, które doskonale sprawdziły się w warunkach laboratoryjnych, jednak wymagają wielomiesięcznej analizy w celu stwierdzenia, czy mieszanki, z jakich je stworzono stanowią dobry materiał budowlany. Z drugiej strony, uzyskanie optymalnych, naturalnych mieszanek tynkarskich z lokalnie dostępnego materiału daje nadzieję na rozpowszechnienie ich nie tylko w ramach nurtu budownictwa ekologicznego. Tanie i lokalnie dostępne tynki gliniane mogą w przyszłości być szeroko stosowane w budownictwie i wykończeniu wnętrz. Rzemiosła można nauczyć się np. na kursach tynkowania oferowanego w ramach projektu „Naturalne tynkowanie i wzornictwo” (www.naturalnetynkowanie.pl)6 . Stowarzyszenie Wędrowni Architekci chętnie odpowie na wszelkie pytania dotyczące kursu, tynkowania naturalnego oraz architektury ekologicznej, które prosimy kierować na adres: [email protected] lub [email protected].- Katarzyna Stachowiak[email protected] Wędrowni Architekci w Poznaniu1. Weismann, Adam, Bryce, Katy. 2008. Using natural finishes. London: Green Books Ltd2. Guelberth, Cedar Rose, Chiras, Dan. 2003. The Natural Plaster Book: Earth, Lime and Gypsum Plasters for Natural Homes. London: New Society Publishers3. Magwood, Chris. 2014. Making better buildings. London: New Society Publishers4. Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej, w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego5. Kurs „Twórca tynków glinianych”, Stowarzyszenie, F.A.L., Niemcy6. Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej, w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.