Muzeum powstało w nawiązaniu do licznych pożarów, które trawiły Żory, tworząc ich specyficzną tożsamość. Pożar dla architekta to dobry temat?
Co do ognia – wydaje się, że powinniśmy byli od razu wpaść na to skojarzenie. Jednak początkowo projektowaliśmy nie muzeum, lecz pawilon informacyjny dla miasta. I miała to być nowoczesna, prosta forma. Pojawiły się jednak trudności: działka jest przepruta instalacjami, znajdują się tu główne miejskie kolektory, które wymagają dużych stref ochronnych, podobnie jak droga krajowa. Gdy nanieśliśmy na mapę wszystkie te strefy, powstał dziwny, niepokojący, połamany kształt.
Nie jesteśmy miłośnikami szukania metafor, w architekturze taka praktyka często prowadzi na manowce. Jednak w tym wypadku motyw ognia pozwolił wszystko złożyć w całość, dać ideowe uzasadnienie dla bardzo skomplikowanej geometrii. To za formą budynku poszła jego treść, a nie odwrotnie. Inwestorzy od razu zaakceptowali pomysł i uznali, że skoro budynek wygląda jak płomień, trzeba rozszerzyć jego funkcję.
Budowa ciągnęła się pięć lat, siedmiokrotnie wzrosły jej koszty, projekt zmieniał się kilka razy. Dla lokalnych mediów Muzeum Ognia to pomnik niegospodarności władz. Zdarzało Ci się myśleć, że to architektura z piekła rodem?
Budynek jest po prostu znacznie większy niż to było pierwotnie zakładane. Koszt znacząco podniosła też realizacja wystawy. Rzeczywiście, były trudne momenty: stała już żelbetowa skorupa, a nie było finansowania. Zdarzały się oczywiście spory, w dodatku były one prowadzone pod ostrzałem mediów. To jednak jest codzienność w pracy architekta i chcąc uprawiać ten zawód, trzeba mieć grubą skórę.
Zbudowałeś ośrodek zdrowia i pomocy społecznej w Gierałtowicach. To rzadkość, by wieś z ok. 3500 mieszkańców zatrudniała architekta.
To było bardzo pozytywne zaskoczenie, że wiejska gmina ogłosiła ogólnopolski konkurs architektoniczny. Oni mieli już wcześniej kontakt z tzw. wysoką architekturą w postaci postmodernistycznego zespołu szkół w Paniówkach. W takich ośrodkach bardzo dobrze się pracuje przy zamówieniach publicznych, bo struktury urzędów nie są olbrzymie, liczone w setki pracowników. Wójt czy burmistrz, którzy bardzo dobrze znają swoją gminę, bezpośrednio angażują się w projekt, wszystko ustala się z nimi i bezpośrednimi współpracownikami, a nie z bezosobowym panelem ekspertów. Dla nas to taka praca u podstaw – czujemy się wtedy prawie Judymami, z tą różnicą, że otoczenie jest do nas pozytywnie nastawione. Wychowywałem się w Piotrkowie Trybunalskim i ten klimat małych ośrodków bardzo mi odpowiada.
Gierałtowice, Kórnik, Krasiejów, gdzie powstał nagradzany Pawilon Paleontologii, to miejsca, w których samochód Google włącza wsteczny bieg. Puste pole jest najtrudniejszym wyzwaniem dla architekta?
Uwarunkowania są zawsze, tylko trzeba ich dobrze poszukać. W Krasiejowie, dawnej kopalni iłu na potrzeby zakładu Gorażdże, lokalny amator paleontologii odnalazł kości najstarszego pradinozaura na świecie, gatunku z przełomu triasu i kredy. Wygraliśmy tam z przyjaciółmi konkurs zainspirowani niezwykłym krajobrazem z potężną niecką kopalni i odsłoniętymi warstwami gruntu. Planowaliśmy wybudować prosty, szklany pawilon – a wyszło całkiem inaczej. Gmina nie była w stanie wykupić fragmentu działki potrzebnego do odpowiedniego ukształtowania skarpy, tak więc musieliśmy zrobić potężny mur oporowy, a budynek ostatecznie powstał z żelbetu. W sumie ten dodatkowy kawałek działki byłby dużo tańszy, ale dzięki temu powstał jedyny w swoim rodzaju obiekt. Wydaje się, że architekt wszędzie może znaleźć kontekst, wytyczne, inspiracje. To tylko kwestia jego wewnętrznej pracy.
Ostatnio otrzymaliście wyróżnienie w międzynarodowym konkursie na muzeum etnograficzne w Budapeszcie. Czy planujesz bardziej globalną działalność? Jakie masz plany na przyszłość?
Staramy się jak najlepiej robić to, co robimy, a jeżeli przychodzą za tym sukcesy – to tylko się cieszyć. Atrakcyjny Kazimierz miał kiedyś taką piosenkę był niepozorny (...) w obejściu prosty (...) gość domorosły, miał jeden talent…. Coś w tym jest. Jesteśmy niedużą, autorską pracownią, rzeczy, które robimy odpowiadają naszym talentom. Dobrze, jeśli architekt nie przekracza swoich kompetencji, a rozwój jego pracowni przebiega w sposób harmonijny. Myślę, że tak się dzieje w naszym przypadku.
Absolutnym priorytetem jest jakość tego, co budujemy. Oczywiście z wielką chęcią robimy konkursy – krajowe, międzynarodowe, potrafimy w nich zaistnieć i zdobywać kolejne zlecenia. Nasze realizacje są doceniane w kraju i za granicą – to też daje nam pozytywnego kopa. Sprawa globalnego podboju świata nie spędza mi snu z powiek, ale jeżeli tylko Pan Bóg da, to sky is the limit.
Rozmawiała Maja Mozga-Górecka
Oskar Grąbczewski, architekt, od 2002 roku prowadzi z żoną Barbarą pracownię OVO Grąbczewscy Architekci w Katowicach, laureat m.in. nagrody Europe 40 Under 40 (2009). Najważniejsze realizacje: Pawilon Paleontologiczny nagrodzony w konkursie SARP jako Budynek Roku (Krasiejów, 2006), Centrum Sportowo-Rekreacyjne (Kórnik, 2010), Ośrodek Zdrowia i Pomocy Społecznej (Gierałtowice, 2010), Muzeum Ognia (Żory, 2015).
