Trudno jest stwierdzić, czy tak długo wyczekiwanemu wydarzeniu, przesuniętemu o rok, otwartemu po 1,5 roku pandemii i izolacji, a zorganizowanemu w nadal aktualnym ich kontekście, odbiorca stawia wyższe wymagania, czy też ulega zachwytom i refleksji nad utęsknionym: „prawdziwym” i „namacalnym”. Niewątpliwie jednak komentowanie kondycji i znaczenia architektury XXI wieku, podczas gdy kondycja współczesnego człowieka jest szczególnie niepewna, można uznać za zadanie arcytrudne. Kontekst biennale bardzo dobrze odzwierciedlała rzeźba Listener włoskiego artysty Giuseppe Penone. Praca, kuratorowana przez Chus Martinez na zlecenie Fundacji Vuslat, przedstawiała pokaźny kamień, osadzony niepewnie w koronie wątłego drzewa, które zainstalowano w taki sposób, że wyglądało jakby wyrastało z laguny na terenie weneckiego Arsenału. Kamień sprawiał wrażenie jakby miał spaść, ale jednocześnie tworzył wątpliwą, ale samonośną konstrukcję.
How will we live together? – pyta kurator tegorocznego biennale Hashim Sarkis, libański profesor, dziekan Szkoły Architektury i Planowania w Massachusetts Institute of Technology, praktyk i teoretyk architektury. Jest to pytanie wielowątkowe. Dotyczy zarówno życia społecznego, ale też relacji: człowiek-przestrzeń-miejsce-architektura, stosunku do środowiska naturalnego, przyrody, krajobrazu i zachodzących w nim drastycznych zmian. Wśród zwiedzających, w maskach (nomen omen właśnie w Wenecji), można było odczuć nieskrywany entuzjazm. Dotarcie na wystawę wymagało zupełnie innego niż dotąd wysiłku. Nawet podróż vaporetto do Giardini czy Arsenału, w tłumie, to potencjalne, pandemiczne zagrożenie. Można odnieść wrażenie, że nikt już nie tracił czasu na powierzchowną krytykę, jakże znamienną dotąd dla każdego „bywałego w świecie” architekta. Krytyczne komentarze zastąpione zostały zainteresowaniem i… uważnością. Mamy nadzieję, że ta edycja, zamiast nadmuchiwać popularność ikon architektury, przyczyni się do lepszego nakreślenia kontekstu i przekazania głębi krytycznego spojrzenia na świat; wzorem Liny Bo Bardi, zawsze troszczącej się o najmniej reprezentowanych kulturowo, konsekwentnie świadomej znaczenia różnorodności w sztuce i architekturze, zaangażowanej w multidyscyplinarne podejście do architektury łączące ludzi ze wszystkich środowisk – można przeczytać w komentarzach do nagród biennale.
i
Trzynaście lat temu całe światowe środowisko architektoniczne zwróciło swoje oczy na jakże przewidującą, mroczną wizję architektury niedalekiej przyszłości. Wystawa Hotel Polonia, bo o niej mowa, pod opieką kuratorską Grzegorza Piątka i Jarosława Trybusia. ukazywała pięć rozpoznawalnych w Polsce, dobrze prosperujących i o wyraźnie zaznaczonej jednej wiodącej funkcji budynków użyteczności publicznej, w momencie gdy funkcja ta przestała mieć rację bytu. Teraz można śmiało doszukiwać się odzwierciedlenia tej wizji w rzeczywistości, znacznie szybciej i w większej skali niż nawet sami wybitni kuratorzy mogli przewidzieć. W związku z pandemią większość obiektów kumulujących dużą liczbę użytkowników, szczególnie biurowców, zamieniła się nagle w nieopłacalne i niepotrzebne „metry kwadratowe”. Tak więc kluczowe jest, by architektura stawała się elastyczna, a design for disasembly był hasłem wiodącym. Nagle też nastąpiło odwrócenie – architektura, której pierwotną funkcją było oferowanie człowiekowi schronienia, stała się zagrożeniem sama w sobie. Katastrofa klimatyczna nie odnosi się do przyszłości, rozgrywa się na naszych oczach. Za późno, by zapobiegać, należy reagować i przetrwać. Szukać trzeba nowych sposobów, jak żyć odpowiedzialnie, w harmonii z naturą i jako jej nieodłączna część. Temu zagadnieniu poświęcona była duża część wystaw w Pawilonie Głównym w Giardini. W ramach wystawy o Antarktydzie akcent polski stanowiła prezentacja projektu Polskiej Stacji Arktycznej (autorzy: Kuryłowicz & Associates). W pawilonie fińskim odnaleźć można było wiele wątków dotyczących odnawialności surowca, tworzyw sztucznych i nowych technologii wspomagających ich przetwarzanie w skali makro. Pawilon Japoński w sposób literalny odnosił się do działania w służbie ekonomii cyrkularnej i ponownego użycia, pokazując antropologię przebudów domu japońskiego w różnych kontekstach. Pawilon duński zaś spinał powyższe wątki opowieścią o… wodzie. Woda, niezbędna do życia, ukazana wraz z jej właściwościami, opływała pawilon, skraplała się, parowała, przepływała przez instalacje i nawadniała rośliny obrastające konstrukcje zaprojektowane przez Lungaard & Tranberg Architects. Jakże symbolicznie zwrócono tu uwagę na współdziałanie. Wody można było się napić, ale wylewkę umieszczono w innym miejscu niż kurek. Należało więc poprosić kogoś o pomoc, zgodnie ze wskazówką na ścianie. Dosłownie i w przenośni mogliśmy doszukiwać się odniesień do źródeł… Tytułowe Co-nect-ed-ness (Więź/Powiązanie) przypominało, że ta sama woda, która płynie w pawilonie duńskim, „unosi” Wenecję lub „rysuje” i łączy przestrzenie w ikonicznej weneckiej realizacji Carla Scarpy – Querini Stampalia. Wenecja dzięki niej trwa, ale też przez nią ulega destrukcji. Laguna wenecka zaś, w całej swojej „rezylientnej” naturze, nigdy dotąd nie była lokalizacją tak symboliczną. Anna Lorens
Czytaj też: Biennale architektury w Wenecji 2021: miniprzewodnik Marcina Bratańca i Urszuli Forczek-Brataniec |
i
Złote Lwy i inne nagrody biennale
Złoty Lew za Najlepszy Udział Narodowy Zjednoczone Emiraty Arabskie Tytuł wystawy: Wetland Komisarz: Salama Bint Hamdan Al Nahyan Foundation Kuratorzy: Wael Al Awar and Kenichi Teramoto Miejsce prezentacji: Arsenał Nagrodę przyznano za odważny eksperyment, który zachęca do myślenia o relacji między odpadami a produkcją zarówno w lokalnej, jak i globalnej skali, dając szansę otwarcia się na nowe możliwości konstrukcyjne pomiędzy rzemiosłem i wysoko wyspecjalizowaną technologią (kuratorzy wystawy badają możliwości naturalnej soli jako alternatywy dla tradycyjnego cementu portlandzkiego – przyp. red.).
i
Wyróżnienie za Najlepszy Udział Narodowy Rosja Tytuł wystawy: Open! Komisarz: Teresa Iarocci Mavica Kurator: Ippolito Pestellini Laparelli Uczestnicy: KASA (Kovaleva and Sato Architects), Mikhail Maximov, Lion & Unicorn, Ilia Mazo, Yuliya Kozhemyako, Electric Red, Pavel Milyakov aka Buttechno, Vladmir Rannev Miejsce prezentacji: Giardini Wyróżnienie przyznano za pełną wrażliwości i troski architektoniczną odnowę historycznego pawilonu na terenie Giardini, otwierającą go na najbliższe otoczenie i przyszłość.
i
Wyróżnienie za Najlepszy Udział Narodowy Filipiny Tytuł wystawy: Structures of Mutual Support Komisarz: National Commission for Culture and the Arts (NCCA), Arsenio „Nick” Lizaso Kuratorzy/uczestnicy: Framework Collaborative (GK Enchanted Farm Community, Architects Sudarshan Varsovia Khadka Jr. i Alexander Eriksson Furunes) Miejsce prezentacji: Arsenał Wyróżnienie przyznano za modelowy projekt wspólnotowy, za sprawą którego powstaje bogate archiwum i doświadczenie współpracy w dziedzinie budowania.
i
Złoty Lew dla Najlepszego Uczestnika Wystawy How will we live together? raumlaborberlin (Berlin, Niemcy) Tytuł wystawy: Instances of Urban Practice Autorzy: Andrea Hofmann, Axel Timm, Benjamin Foerster-Baldenius, Christof Mayer, Florian Stirnemann, Francesco Apuzzo, Frauke Gerstenberg, Jan Liesegang, Markus Bader Miejsce prezentacji: Corderie Nagrodę przyznano za inspirujące zespołowe podejście, które wspiera partycypację, regenerację i wspólnotową odpowiedzialność, a jego rezultatem są dwa projekty będące modelem kreatywnej miejskiej rewitalizacji.
i
Srebrny Lew dla Obiecującego Młodego Uczestnika Wystawy How will we live together? Foundation for Achieving Seamless Territory – FAST (Amsterdam, Niderlandy; Nowy Jork, USA) Tytuł wystawy: Watermelons, Sardines, Crabs, Sands, and Sediments: Border Ecologies and the Gaza Strip Autorzy: Amir Qudaih, Qudaih family, Yael Berda, Sandra Kassenaar, Malkit Shoshan Miejsce prezentacji: Pawilon Centralny – Giardini Nagrodę przyznano za śmiałą propozycję zachęcającą do myślenia o historii, która dzieli, rolnictwie, rytuałach codziennego życia i rzeczywistości osadnictwa oraz okupacji.
i
Specjalne Wyróżnienie dla Obiecującego Młodego Uczestnika Wystawy How will we live together? Cave_bureau (Nairobi, Kenia) Tytuł wystawy: The Anthropocene Museum: Exhibit 3.0 Obsidian Rain Autorzy: Kabage Karanja, Stella Mutegi we współpracy z Densu Moseti Miejsce prezentacji: Pawilon Centralny – Giardini Wyróżnienie przyznano za pomysłowe i twórcze zbadanie jednego z najstarszych miejsc życia człowieka.
i
Specjalny Złoty Lew za Osiągnięcia In Memoriam Lina Bo Bardi (1914-1992) Jeśli jakiś architekt uosabia temat tegorocznej wystawy to jest nim Lina Bo Bardi. (...) Tworzyła projekty na styku architektury, natury i miejskiego życia. W jej rękach architektura stała się efektywną formą sztuki społecznej, która może sprzyjać spotkaniu. Specjalny Złoty Lew dla Liny Bo Bardi wyraża należne od dawna uznanie dla jej niezwykłej kariery rozwiniętej między Włochami a Brazylią oraz wkład mający na celu ponowne ożywienie roli architekta jako aktywatora społeczeństwa. Wreszcie, stanowi hołd dla kobiety, która po prostu była architektem w najlepszym tego słowa znaczeniu.
Nagrody zostały przyznane 30 sierpnia 2021 roku przez Jury 17. Międzynarodowej Wystawy Architektury – La Biennale di Venezia w składzie: Kazuyo Sejima – przewodnicząca (Japonia), Sandra Barclay (Peru), Lamia Joreige (Liban), Lesley Lokko (Ghana-Szkocja), Luca Molinari (Włochy). Biennale trwało od 22 maja do 21 listopada 2021 roku, a jego kuratorem był Hashim Sarkis (więcej „A-m” 5/2021 i 8/2021).
i
