Obserwatorium / Niepołomice

Niepołomice to niewielkie miasto w województwie małopolskim położone na wschód od Krakowa, w którym zlokalizowane są liczne obiekty miejskiej infrastruktury w tym także powstałe w latach 60. XX wieku Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne. Położenie obiektu bardzo blisko Rynku Niepołomic zapewnia łatwy dostęp do funkcji dydaktycznej adresowanej głównie do młodzieży.

Biuro Projektów Lewicki Łatak jest znane z rozwiązań umiejętnie łączących stare z nowym. To zapewne stało za zaproszeniem zespołu do tak trudnego tematu, jakim jest rozbudowa MOA, mając na uwadze jeszcze jedno wyzwanie – bardzo ograniczony budżet. Niewielu potrafi przekuć takie ograniczenia w sukces. Oni wielokrotnie dowiedli, że potrafią.

Zaprojektowanie obiektu o wysokości jednej kondygnacji, ale na dwóch poziomach i świadome „zanurzenie” dolnej części w projektowanej skarpie pozwala na optyczne obniżenie wysokości na tyle, aby wpisać się w skalę okolicznych budynków. Horyzontalny układ zaakcentowany przez geometrię pasów okiennych, balustrad czy ramp o niskim nachyleniu podkreśla ideę wpisania obiektu w projektowany krajobraz. Autorzy świadomie dążyli także do wykształcenia własnego „wnętrza”, jakim jest dolny taras wiążący płynnie schodami i rampami wszystkie projektowane poziomy i wejścia, aby stworzyć kameralną przestrzeń dla różnych aktywności. Pikniki i grillowanie było wszak jednym z postulatów przyszłych użytkowników obiektu. Projektanci uwzględnili również przyjazdy wycieczek szkolnych na nocne obserwacje nieba zarówno za pomocą specjalistycznych urządzeń, jak i bezpośrednio z leżaków rozstawionych na trawie – z możliwością grillowania. Zasadnicze obserwacje mają się odbywać z dachu nad górną częścią, gdzie wydzielono obszar przeznaczony na lokalizację anten radiowych (krótkofalowych).

Główne wejście prowadzi do holu MOA, z którego zapewniono dostęp do kopuły obserwatorium, części edukacyjnej z dużą amfiteatralną salą konferencyjną, salami lekcyjnymi, zapleczem sanitarnym, a także części administracyjnej. Hol strefy edukacyjnej połączono z istniejącym planetarium. Z lobby wejściowego można także zejść poziom niżej do połączonej z jadalnią części hotelowej przeznaczonej dla 52 gości. Na tym poziomie znajduje się również pracownia fotograficzna, green-screen, pomieszczenia dla krótkofalowców oraz zaplecze techniczne całego budynku. Część hotelowa poprzez dodatkowe wejście może funkcjonować niezależne od reszty obiektu.

Dojazd i dojście do MOA prowadzi ulicą Kopernika do parkingu i wejścia do górnej części założenia, w tym wejścia głównego, a także na taras obserwacyjny oraz do strefy dolnej hotelowej a poprzez pochylnię i schody terenowe bezpośrednio na zielony taras.

Głównym materiałem konstrukcyjnym budynku jest surowy beton. Wykonano z niego m.in. stropy, schody, balustrady czy ściany, z efektownymi podziałami wynikającymi z deskowań. Efekt dopełniają murowane ściany z bloczków betonowych z płaską fugą, tworząc surowe ale szlachetne w swej prostocie wnętrze. Zastosowanie prostych i trwałych materiałów wynika zarówno z ograniczonego budżetu, jak i bezproblemowej eksploatacji. Purystyczne podejście autorów, znanych z umiaru i stosowania prostych, acz szlachetnych materiałów, widać w rozwiązaniu betonowej klatki schodowej na planie koła, prowadzącej do nowego obserwatorium. A zaproponowana biała kolorystyka elewacji idealnie kontrastuje z zielonymi dywanami przestrzeni rekreacyjnych.

Skromny budżet zapewne zdecydował także o zastosowaniu odkrytej instalacji, pod stropem. Na szczęście przebiegi pionowe udało się schować w ścianach. Nie mniej chwalona skromność i szlachetność zostaje zakłócona „naturalnością” występowania infrastruktury (choć jest już dzisiaj swoistym standardem) co trochę zakłóca odbiór tej bardzo udanej realizacji. Przykładów równie skromnych budynków o charakterze publicznym jest coraz więcej. To bardzo dobrze, bo dzieci i młodzież będą chłonąć wzorce architektoniczne najwyższej próby, co powinno prowadzić w przyszłości do podwyższania standardów budowania.

Założenia autorskie

Gmina Niepołomice zwróciła się do nas z propozycją współpracy przy projekcie przebudowy i rozbudowy Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego. Temat wydał nam się bardzo interesujący z kilku powodów: pociągająca specyfika funkcjonalna obiektu, tak odmienna od standardowych budynków mieszkalnych czy przemysłowych oraz otwartość przedstawicieli inwestora na poszukiwania rozwiązań architektonicznych. Zaimponował nam fakt, iż gmina nie zdecydowała się na inwestycję w kolejny akwapark, park dinozaurów czy inne, równie ludyczne przedsięwzięcie, a zamiast tego – odpowiadając na potrzeby mieszkańców – podjęła kroki, by zrealizować obiekt, który pozwoli na poznanie tej części środowiska naturalnego, które od wieków pozostawało w sferze ludzkich zainteresowań: gwiazdy, gwiazdozbiory czy komety.

Od samego początku pracy koncepcyjnej myśleliśmy o tym obiekcie jako o tarasie obserwacyjnym (dostępnym z zewnątrz i od wewnątrz poprzez schody i pochylnie), w skali sąsiednich budynków – ich gabarytów i intensywności zabudowy, pozwalającej na zachowanie piknikowej zielonej powierzchni części działki.

Proces projektowy łączył się z konsultacjami z pracownikami obserwatorium, podczas których omawiano wstępne koncepcje prezentowane na rysunkach i makietach. Liczne grono konsultantów – pełnych pasji i kompetentnych w swoich dziedzinach (astronomia, radio krótkofalowe, informatyka, pedagogika, chemia czy fizyka), podchodziło bardzo rzetelnie do swojej roli, co skutkowało szeregiem zmian rozwiązań funkcjonalnych i architektonicznych w trakcie pracy nad dokumentacją.

Projekt Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego, sam w swoim temacie wyjątkowy, był też taki i dla nas. Najważniejsi w nim byli zaangażowani ludzie – pełni pasji użytkownicy uwrażliwiający swoich wychowanków na piękno i skalę środowiska naturalnego, wykonawcy, ale i burmistrz, który miał odwagę i zrozumienie dla takich potrzeb mieszkańców gminy. Kazimierz Łatak, Piotr Lewicki