Park Chrobrego / Gliwice

Park Chrobrego to największe tego typu założenie w Gliwicach. Jego budowę rozpoczęto w latach 90. XIX wieku na terenach dawnych zakładów odlewniczych i huty szkła (Kaiser Wilhelm Park). Stanowi jeden z czterech parków usytuowanych wokół koncentrycznej struktury miasta, jego XIX- i XX-wiecznej rozbudowy i nowych kwartałów okalających średniowieczny rdzeń „starego miasta”. Ten układ odróżnia Gliwice od innych miast konurbacji, powstających (często organicznie) wraz z rozwojem przemysłu. Krajobrazowe założenie zostało ukończone w latach 1913-1915 i połączone z torem kajakowym oraz kąpieliskiem, stając się jednym z najważniejszych terenów rekreacyjnych miasta. Od północy ograniczony jest rzeką Kłodnicą i przedzielony na dwie części kanałem ulgi. Sąsiaduje z kampusem Politechniki Śląskiej. Współcześnie znalazł się pomiędzy dwiema newralgicznymi arteriami tranzytowymi (przede wszystkim Trasą Średnicową), łączącymi Gliwice z Zabrzem, Rudą Śląską i Halembą. Założenie parku zachowane było w dobrym stanie, wraz z cennym starodrzewiem. Było jednak zbyt słabo utrzymane i urządzone, aby móc przyciągać mieszkańców jako miejsce rekreacji.

W Polsce w ciągu ostatniej dekady podjęto i zrealizowano wiele projektów rewitalizacji zaniedbanych przestrzeni publicznych – w tym terenów zieleni publicznej. Większość z nich wpisać można w jedną z formuł organizacji procesu projektowego: wyłaniane są w konkursach architektonicznych albo realizowane przez zarządy zieleni lub – rzadziej – architektów krajobrazu. Na wielu przykładach można stwierdzić, że wpływa to na efekty w realizacjach. W pierwszym przypadku zwykle przekłada się to znacząco na charakter i dominującą funkcję rewitalizowanych terenów, wprowadzając mocne, nierzadko kosztowne i formalistyczne elementy architektoniczne. Jest to wersja ingerencyjna. W drugim sprowadza się często do konserwacji zieleni, wyposażenia w nową małą architekturę i poprawę bezpieczeństwa/dostępności. To wersja zachowawcza.

Jednakże pojawiają się też coraz częściej realizacje, które wpisują się w formułę projektowania holistycznego – tworzenia przestrzeni wielofunkcyjnych, zachowujących jednocześnie walory przyrodnicze i krajobrazowe czy historyczne. Przykładami takich realizacji mogą być na polskim gruncie rewitalizacje parków w Iłży, Starachowicach czy Stacji Wisła w Krakowie. Sarah Chaplin w książce Curating Architecture and the City nazywa to zmianą stref nie-miejsc lub przestrzeni zdegradowanych (również zieleni publicznej) w klastry/sieci atrakcji.

Współpracujące przy projekcie pracownie Visio Architects (specjalizująca się w architekturze zrównoważonej) razem ze 44STO (projektowanie przestrzeni publicznych) opracowały trzy warianty koncepcji: współczesną, naturalną i sportową. Założono możliwie najmniejszą ingerencję w układ historyczny, by ochronić cenny drzewostan, kompozycję wnętrz i otwarć widokowych. Wykonano staranną konserwację zieleni oraz nowe nasadzenia. Przestrzeń podzielono na strefy: wejściową, wypoczynkową, dziecięcą, sportową, przyrodniczą i część do spacerów z psami. Nowa komunikacja (np. pętla edukacyjna czy dla biegaczy i drogi transwersalne) zostały wyznaczone w taki sposób, aby nie kolidować z nowymi funkcjami poszczególnych stref. Dla każdej z nich zrealizowano osobny zestaw atrakcji, m.in. linarium, bulodrom, bujaki, bule, ścieżkę zdrowia, łąkę piknikową czy platformy wielofunkcyjne. Na przecięciach historycznej sieci ścieżek utworzono place węzłowe z dodatkowymi siedziskami. W nowy program włączono charakterystyczne elementy terenowe, takie jak Mysia Górka, gdzie zaprojektowano zjeżdżalnie dla dzieci. Dostęp do parku zapewniają trzy strefy wejściowe; to od strony ul. Akademickiej i Areny Gliwice zostało podkreślone wielkowymiarowymi akcentami ażurowych ścian wykonanych z betonu architektonicznego.

Mimo mocnych nowych elementów, takich jak linarium, zachowano czytelność historycznych wnętrz krajobrazowych. Podobnie meble i mała architektura: mimo zdecydowanie współczesnego charakteru dobrze wpisują się w naturalistyczny charakter i kompozycję parku. Walorem projektu jest też czytelna i oszczędnie użyta informacja przestrzenna i bardzo dobra typografia.

Projekt jest dobrym przykładem formuły, którą można nazwać rewitalizacją 2.0. Zakłada ona nie tylko przywrócenie i ochronę walorów przyrodniczych, lecz także wykorzystanie potencjału do stworzenia miejsca (placemaking) stanowiącego nowy landmark miasta.

Założenia autorskie

Jednym z podstawowych założeń projektu było stworzenie modelowego (rekreacyjno–sportowego) parku, który poprzez zastosowane środki stara się jak najlepiej odpowiedzieć na szeroko rozumiane zagadnienia zrównoważonego rozwoju. Poszukiwano innowacyjnych rozwiązań o ekstremalnej trwałości materiałów (korzystnych z punktu widzenia nie tylko estetyki użytkowej, lecz także analizy LCA). Przez całe dekady z powodu postępującej degradacji obszar starego parku w Gliwicach był w coraz mniejszym stopniu wykorzystywany. Nadrzędnym celem rewitalizacji było więc przywrócenie mu znaczenia na mapie miasta jako jednego z ważniejszych terenów otwartych i największego urządzonego terenu zielonego w ścisłym centrum w bezpośredniej bliskości całorocznych obiektów sportowych i widowiskowych.

Projekt zakładał maksymalne zachowanie istniejącej roślinności i wartościowego drzewostanu. Dodatkowo pojawiło się wiele nowych nasadzeń drzew oraz mniejszych roślin (wyłączne gatunków rodzimych), a ich usuwanie ograniczono tylko do tzw. wycinki pielęgnacyjnej. Celem projektantów było zachowanie największych wartości istniejącego parku, m.in. jego dzikiego charakteru, nieregularnej kompozycji z gęstymi nasadzeniami czy skrzyżowań ścieżek o czytelnym przebiegu oraz wzbogacenie go o różnorodne miejsca integracji przewidzianych dla różnych grup społecznych. Wielokryterialnie rozpatrywano też większość zastosowanych rozwiązań: przykładowo wszystkie nowe ścieżki wykonane są w technologii utwardzonego jasnego tłucznia granitowego, w związku z czym (zgodnie z tzw. praktykami zielonymi oraz wymogami zamawiającego) stanowią nawierzchnię w 100% przepuszczalną, o wysokim SRI, co minimalizuje przy okazji ingerencję w rozbudowany system korzeniowy drzewostanu. Od strony ul. Akademickiej przy głównych ścieżkach niewielkie place wejściowe z masywnymi witaczami i bramami świetlnymi mają na celu naprowadzenie odwiedzających do wyjścia oraz stworzenie pewnego rodzaju buforu pomiędzy samą ulicą oraz zacisznym parkiem i górką saneczkową.

Rafał Schurma

Czytaj też: Rewitalizacja lasu / Iława |

Założono możliwie najmniejszą ingerencję w układ historyczny

Przestrzeń podzielono na strefy: wejściową, wypoczynkową, dziecięcą, sportową, przyrodniczą i do spacerów z psami

Meble i mała architektura mimo zdecydowanie współczesnego charakteru dobrze wpisują się w naturalistyczny charakter i kompozycję parku