Park w Zielonej Górze

Co budzi kontrowersje

Ponad 9-hektarowy Park Tysiąclecia w Zielonej Górze założono w latach 60. na terenie dawnego cmentarza, o czym przypominają dziś gęsto rosnące stare drzewa i nieliczne relikty takie jak grobowiec lokalnego przemysłowca czy budynek krematorium. Choć to samo centrum miasta, park sprawiał dotąd wrażenie miejsca nieprzyjaznego i niebezpiecznego. W 2012 roku grupa aktywistów z lokalnej Fundacji Salony postanowiła go zmienić. Wspólnie z galerią BWA Zielona Góra i urzędem miasta przeprowadziła bezprecedensowy wówczas w Polsce projekt konsultacji społecznych, wypracowując modelowe rozwiązania, z których korzysta dziś coraz więcej organizacji pozarządowych. W ramach przedsięwzięcia zorganizowano kilkanaście spotkań i warsztatów z różnymi grupami mieszkańców, poczynając od młodych matek, poprzez uczniów pobliskich szkół, aż po seniorów.

Na tej podstawie powstał raport, który posłużył następnie do opracowania koncepcji nowego zagospodarowania parku. Zorganizowany przez władze miasta przetarg na jego projekt wygrało krakowskie biuro BudCud. Ich koncepcja zakładała m.in. wprowadzenie niewystępującej tu dotąd roślinności niskiej, nowego oświetlenia i mebli miejskich oraz uporządkowanie sieci ścieżek i miejsc przeznaczonych dla różnych użytkowników: placów zabaw, boisk sportowych i stref relaksu. W trakcie prac również architekci kilkakrotnie spotykali się z mieszkańcami, żeby wysłuchać ich uwag i propozycji. Projekt konsultowali też z deskorolkowcami, rolkarzami, rowerzystami, osobami niepełnosprawnymi oraz urzędnikami i konserwatorem.

Zapowiedzią przyszłych zmian były różnego rodzaju akcje artystyczne organizowane w przestrzeni parku przez fundację i BWA. Na jego terenie stanął ponadto niewielki pawilon według projektu młodej zielonogórskiej architektki Barbary Niemiec, w którym prezentowana była koncepcja zagospodarowania. Inwestycja miała rozpocząć się w 2017 roku. Środki na rewitalizacja władze Zielonej Góry planowały pozyskać z unijnego Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Brandenburgia na lata 2014-2020. Aby się o nie ubiegać, musiały jednak dysponować tzw. program funkcjonalno-użytkowym. Ten na zlecenie urzędu przygotowała architekt krajobrazu Agnieszka Kochańska, proponując zmiany w koncepcji BudCud, wynikające – jak czytamy na stronie urzędu – z uwag Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Biura Ogrodnika Miejskiego oraz analiz przeprowadzonych w oparciu o szczegółową inwentaryzację drzewostanu parkowego.

Rezultaty swojej pracy Agnieszka Kochańska zaprezentowała w sierpniu 2016 roku podczas kolejnych konsultacji dotyczących rearanżacji parku. W nowym projekcie pojawiła się m.in. trzymetrowej wysokości tężnia, stylizowana altana oraz inspirowany grobowcem przemysłowca pawilon kawiarni. Te pomysły nie spodobały się większości mieszkańców. Dodatkowo zaproponowane zmiany naniesione zostały na opracowanie przygotowane przez krakowskich architektów, bez pytania ich o zgodę, co wzbudziło szeroką dyskusję w lokalnych, a nawet ogólnopolskich mediach (o sprawie pisał m.in. „Magazyn Miasta”).

Władze Zielonej Góry posiadają bowiem autorskie prawa majątkowe do koncepcji BudCud, jednak tylko w zakresie „utrwalania utworu”, co oznacza, że mogą wykorzystywać go np. w celach promocyjnych czy informacyjnych, ale bez zezwolenia autorów nie mogą go modyfikować. Spór wokół zagospodarowania parku spowodował, że realizację inwestycji odłożono w czasie. Poprosiliśmy urząd miasta, aby jego przedstawiciele ustosunkowali się do pojawiających się w prasie zarzutów o bezprawne wykorzystanie koncepcji BudCud i przekreślenie efektów kilkuletnich konsultacji dotyczących zagospodarowania parku, jednak nie udało nam się uzyskać odpowiedzi. Poniżej publikujemy opinię Marty Gendery, prezes Fundacji Salony. (Tomasz Żylski)

Ignorowanie głosu mieszkańców

W latach 2012-2014 Fundacja Salony wraz z BWA w Zielonej Górze przy udziale polskich oraz zagranicznych artystów, architektów i projektantów prowadziły działania, których cel stanowiła społeczna rewitalizacja Parku Tysiąclecia. Naszą ambicją było zaangażowanie zielonogórzan w procesy dotyczące kształtowania przestrzeni publicznej oraz wypracowanie rozwiązań, które pozwalałyby na stały udział mieszkańców w decydowaniu o ich otoczeniu.

To był intensywny czas, kiedy na własnych błędach uczyliśmy się, jak rozmawiać z użytkownikami o ich potrzebach względem przestrzeni publicznej przy pomocy narzędzi sztuki. Wspólnie przekonywaliśmy się, że każdy z nas może zabrać głos w miejskich sprawach. W pracę nad tworzeniem koncepcji parku jej autorzy, Agata Woźniczka i Mateusz Adamczyk z biura BudCud, również zaangażowali mieszkańców i wspólnie tworzyli nowy scenariusz funkcjonowania tego miejsca.

Udało nam się wypracować nowy model działania w obszarze rewitalizacji, oparty na dialogu społecznym, a także wykorzystujący narzędzia sztuki. Do podjęcia tego wyzwania przekonaliśmy wiele podmiotów – zaczynając od Urzędu Miasta, a na różnego rodzaju instytucjach i organizacjach pozarządowych kończąc. W międzyczasie napotkaliśmy wiele trudności formalnych, ale spotkaliśmy się także z ogromnym entuzjazmem społecznym, który pozwalał wierzyć, że wszystko pójdzie dobrą drogą i projekt zostanie zrealizowany.

Latem 2016 roku decyzją władz miasta znacząco zmieniono koncepcję zagospodarowania parku bez porozumienia z jej autorami i mieszkańcami, którzy nad nią pracowali. Naruszając prawa autorskie, na dotychczasową koncepcję BudCudu nałożono dodatkowe elementy i funkcje, ignorując wypracowane wcześniej wnioski. Wszelkie uwagi z naszej strony przyjęto jako bezzasadną krytykę. Zdecydowaliśmy nie uczestniczyć w dalszych działaniach związanych z Parkiem Tysiąclecia, ponieważ odbiegają one od zasad funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Ogromnie żałujemy, że wraz z upadkiem tego projektu zgasła także wiara wielu mieszkańców Zielonej Góry w sens angażowania się i zabierania publicznie głosu. Marta Gendera