Pawilon Ogród Szeląg w Poznaniu

Na Północ od poznańskiej Cytadeli pojawiło się miejsce spotkań, o którego powstanie zabiegali mieszkańcy Szeląga. Dzięki miejskim grantom pracownia Wiercinski-studio stworzyła projekt, który uzyskał w 2019 roku nagrodę publiczności oraz wyróżnienie w kategorii „przestrzeń publiczna” w Nagrodzie Roku SARP. Realizacja zdobyła także wyróżnienie zakwalifikowaniem do konkursu im. Jana Baptysty Quadro.

Przed realizacją pawilonu działka przy ulicy Ugory była nomen omen nieużytkiem porośniętym bujną roślinnością. Jedyną atrakcją miejsca były znajdujące się w pobliskim parku szelągowskim ruiny przedwojennej nadrzecznej restauracji „Wenecja”, która była jednym z najpopularniejszych miejsc rekreacji i spotkań poznaniaków. Zostały po niej parkowe schody, kawałek chylącego się już do ziemi murku oporowego i dwa słupy podtrzymujące kiedyś bramę wejściową od strony rzeki. Po przeciwnej stronie uliczki Ugory stoi jedna ze „źle urodzonych” ikon polskiego modernizmu – Dom Weterana, zwany również Domem Opieki Społecznej Ugory, dziś zaniedbany, choć wciąż funkcjonujący. Niedaleko jest również przystanek tramwaju wodnego. Niedawno utworzono również plażę, jako część procesu „powrotu plaż” nad Wartę.

Ogród na Szelągu to inicjatywa Rady Osiedla Stare Winogrady, która postanowiła zmienić zapis w MPZP o umieszczeniu w tym miejscu parkingu. Dzięki interwencji powstał nietypowy dom kultury, a także kawiarnia, świetlica, ogród społeczny oraz wypożyczalnia łódek. W konkursie na operatorów pawilonu wygrali Ewa i Zbigniew Łowżyłowie, którzy zaczęli swoją współpracę z miastem od KontenerART-u, czyli pierwszej – bardzo udanej – próby zrewitalizowania przestrzeni nad Wartą. W ogrodzie znajdują się także kontenery morskie, które są chyba znakiem rozpoznawczym Łowżyłów. Czarna, surowa bryła pawilonu w Ogrodzie Szeląg wyraźnie wybija się z tła swobodnie rosnącej zieleni. Realizacja wpisuje się w trend ekologicznego projektowania, w którym proste, modernistyczne formy pokrywa się naturalnymi materiałami, a projektanci mogą wciąż twierdzić, że „ornament jest zbrodnią”. Uwagę oka wyczulonego na ekologię skupiają takie elementy, jak 100-litrowa beczka do zbierania deszczówki spływającej z dachu po cynkowanym łańcuchu, a także bujna, dziko już dziś rosnąca pod ażurowym tarasem zieleń. Zacieniona gęstwina daje schronienie polnym zwierzętom i dziko rosnącym ziołom. Z kolei oko nastrojone na architektoniczny puryzm dostrzeże pewne niedociągnięcia w braku dobrze wykonanego detalu opierzenia dachu czy rynny.

W północnej części działki znajduje się kilka wydzielonych wiklinowym płotem poletek z warzywami, gospodarowanych przez mieszkańców osiedla. W narożniku powstał kompostownik. Pod rozłożystymi orzechami w ramach wakacyjnych warsztatów zbudowano małą kopułę wierzbową jako miejsce schronienia dla dzieci. Wyżej przy płocie powstał gliniany piec chlebowy, którego budowę nadzorował miejscowy piekarz – pasjonat tradycyjnego piekarstwa. Duży taras pawilonu bywa miejscem dla widowni, jeśli poniżej odbywa się koncert. Po schodach na taras bujnie pnie się jednoroczny chmiel. Barierkę pomalowano na matowy maskujący zielony kolor. W tym samym kolorze są także dwa kontenery. Pierwszy znajduje się na poziomie pawilonu i pełni funkcję magazynu. Drugi zaś z kolistymi otworami znajduje się niżej i jest częścią strefy gastronomicznej z drewnianymi platformami.

Według Łowżyłów najtrudniej wypełnić pawilon aktywnością poza sezonem, ponieważ głównym źródłem dochodu dla ogrodu jest wypożyczalnia łódek i punkt gastronomiczny, ale miasto jest na tyle wyrozumiałe, że znacząco obniża opłaty czynszowe w okresie jesienno-zimowym. Jednak nie ulega wątpliwości, że Ogród Szeląg stał się ważną częścią tej części miasta, a także procesu rewitalizacji terenów nad Wartą.

Założenia autorskie

Pawilon Ogród Szeląg mieści się przy ul. Ugory w Poznaniu, na działce o powierzchni 2800 m2 w bezpośrednim sąsiedztwie z zabytkowym parkiem szelągowskim i rzeką Wartą. Teren zlokalizowany zaledwie 3 km od centrum miasta był przez lata opuszczony. Za sprawą rewitalizacji nabrzeży oraz powstania ścieżki rowerowej „Wartostrada” stał się popularnym miejscem aktywnego wypoczynku poznaniaków. W ramach planu zagospodarowania utworzono również strefę gastronomiczną, strefę dla dzieci, drewniane tarasy do wypoczynku, a także ogrody społeczne z grządkami uprawianymi przez mieszkańców, dostosowane do organizowania zajęć i warsztatów.

Całoroczny pawilon o prostej formie został ustawiony przy głównym wejściu na działkę wzdłuż istniejącej ścieżki. Jest to najwyższy punkt terenu, z którego najlepiej widać rzekę. Obiekt został wybudowany z lekkiej, drewnianej konstrukcji szkieletowej. Ze względu na pochyły teren stanął na dziewiętnastu betonowych kolumnach, utrzymując poziom podłogi na wysokości ścieżki i zapewniając wygodny dostęp również dla osób niepełnosprawnych. Forma jednospadowego dachu otwiera się elewacją południowo-wschodnią w stronę rzeki. Część budynku została wycięta, tworząc zadaszoną strefę wejściową oraz przejście na taras. To rozwiązanie umożliwia korzystanie z tarasu osobom na wózkach, nawet gdy pawilon jest zamknięty. Układ okien na elewacji został ułożony w ten sposób, aby kadrować odpowiednie widoki z wnętrza (na park, rzekę, niebo, ogrody społeczne) oraz wpuszczać odpowiednią ilość światła słonecznego przy zastosowaniu ekonomicznych rozmiarów okien. Ta kompozycja również nawiązuje do „przypadkowości” architektury altan działkowych, które mieściły się tu w przeszłości. Stąd zróżnicowane rozmiary i kolory stolarki. Budynek wykończony jest deską modrzewiową impregnowaną w kolorze czarnym. ADAM WIERCIŃSKI

kompozycja okien o zróżnicowanych rozmiarach i kolorach stolarki nawiązuje do „przypadkowości” architektury altan działkowych, które mieściły się tu w przeszłości