Książka Sławomira Gzella odbiega od zalewającej polski rynek fali przeciętnych publikacji o architekturze i urbanistycee. Jej główny tytuł wyraźnie sygnalizuje, że autor pół serio, pół żartem nawiązuje do czcigodnych traktatów z przeszłości. To traktat o kształtowaniu przestrzeni – urbanistycznej i architektonicznej; czyli o miastach z istotną rolą ich przestrzeni publicznych i o budowlach wypełniających te miasta.
Używając zasygnalizowanej wyżej klasycznej terminologii, można stwierdzić, że składa się nań trzynaście ksiąg. Powstawały przez trzynaście lat XXI wieku, jedna na rok. Praca jako całość jest więc również swoistym diariuszem – zestawem zapisków intelektualisty, mającym walor chronologicznej prezentacji przemian. Przemian w budowaniu świata i przemian w myśleniu autora.
Sławomir Gzell, profesor warszawskiego wydziału architektury, jest kontynuatorem znakomitej warszawskiej szkoły urbanistyczno-architektonicznej, spadkobiercą takich postaci jak Tadeusz Tołwiński, Wacław Ostrowski i Kazimierz Wejchert. Jego główną pasją jest kreacja urbanistyczna, ale towarzyszy jej profesjonalizm w dziedzinach pokrewnych: o szerszej skali planowania przestrzennego, i węższej – architektury budynków, głównie miejskich.
Trzynaście ksiąg to efekt zarówno wypraw zagranicznych autora, jak też podróży po Polsce oraz przejażdżek i spacerów po macierzystej Warszawie, starannie dobranych lektur, i wreszcie – najważniejsze – najbardziej ulubionych wizyt – we własnym umyśle (John Lennon, My mind is wide open).
Narracja ma frapujący klimat z powodu ambiwalencji: jest wysoce profesjonalna i zarazem powszechnie zrozumiała; zawiera akademicką, kartezjańską precyzję oraz skróty myślowe i iście francuskie esprit. Poszczególne księgi cechują się atrakcyjną rozbieżnością treściową, acz powiązaną jednym posłannictwem i misją – troską o ład przestrzenny i piękną scenerię miast. Rozbieżność dotyczy zarówno zakresu terytorialnego – od pychy Manhattanu po biedne zaułki Warszawy; jak też czasowego: od uroczego antykwarycznego bibelotu, którym jest arystokratyczne wczasowisko Biarritz, po najnowsze potwory architektoniczne – „pałace” Unii Europejskiej; wreszcie – tematycznego: od niemal reportażowych relacji o obiektach i nastrojach przez nie wywoływanych, po wnikliwe analizy i konkluzje na tematy fundamentalne w kształtowaniu przestrzennym, takie jak istota piękna, kwestia twórczego mistrzostwa, upływ czasu, zagadnienie tradycjonalistycznej kontynuacji versus obrazoburcza innowacja, etc.
Sławomir Gzell precyzyjnie odsiewa wartości wysokie od płytkiej mody, maniery, interesowności, nieuctwa i korupcji. Jest jednocześnie teoretykiem i praktykiem, marzycielem i pragmatykiem. W tym wyważeniu szal pozostaje optymistą. Jako kreatywny humanista-inżynier preferuje prognozy pozytywne, aczkolwiek jako wybitny znawca miast widzi i głosi, że sztuka tworzenia dobrej urbanistyki jest dziś wyjątkowo trudna.
Osobną wartością traktatu, ale integralnie sprzężoną z tekstem, jest szata ilustracyjna. Można pozazdrościć zarówno wspaniałej szkoły rysunku odręcznego na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, jak też talentu. Analogicznie jak w narracji tekstowej, w narracji graficznej zaklęte jest identyczne Gzellowskie dwój-działanie: precyzja akademicka i artystowskie esprit. Książka wydana jest elegancko, klasycznie, niczym dawne znakomite akademickie traktaty. Jednak zawartość jest par excellence nowoczesna, ukazuje świat urbanistyki i architektury oraz jego istotne sprawy w świetle XXI wieku.
