Teatr Letni / Szczecin

Historia

Historia Teatru Letniego im. Heleny Majdaniec w Szczecinie zaczęła się w latach 30. XX wieku od wybudowania w miejscu obecnego proscenium drewnianej, zbliżonej do elipsy estrady, typowej dla założeń parkowych, wraz z kilkoma rzędami ławek dla widowni. Kameralność teatru wzmacniało dodatkowo jego bezpośrednie położenie przy podstawie naturalnego zbocza, które w zależności od frekwencji wypełniali siedzący na trawie widzowie. Po wojnie miejsce służyło różnym imprezom i uroczystościom państwowym, po czym w latach 70. podjęto decyzję o budowie pełnoskalowego amfiteatru mogącego konkurować z ikoniczną Operą Leśną w Sopocie czy Amfiteatrem Tysiąclecia w Opolu.

Wiele politycznych decyzji podjętych przez lokalnych notabli w celu realizacji zamierzenia zmaterializowało się dzięki pracy wybitnego miejscowego architekta Zbigniewa Abramowicza. Symbol amfiteatru – żelbetowy łuk nawiązujący do Łuku Wjazdowego z Saint Louis w USA (proj. Eero Saarinen) – stwarzał w okresie jego powstawania (1973-1975) szereg technicznych problemów. Ogromne ilości betonu i stali na jego budowę, w okresie ciągłych niedoborów materiałowych, udało się zdobyć tylko dzięki wykorzystaniu zasobów, które przekierowywano z budowy fundamentów pod turbiny dla elektrowni Dolna Odra. Wzniesiony w czynie społecznym amfiteatr został otwarty w 1975 roku przez zespół Mazowsze. Przez kolejne lata służył jako miejsce organizacji różnych imprez, jednak z roku na rok zmniejszała się ich częstotliwość. Mimo bardzo silnych aspiracji inicjatorów i autorów obiekt nigdy nie uzyskał zamierzonego statusu wspomnianych scen, ustępując nawet w rozpoznawalności amfiteatrom w mniejszych miejscowościach, jak Koszalin czy Świnoujście.

Miejsce

Pierwszy kontakt z amfiteatrem to przede wszystkim doświadczenie wyjątkowego miejsca – położony jest na naturalnym, południowym zboczu doliny strugi Osówki, z widokiem na jezioro Rusałka, w zabytkowym układzie parkowym. W skali kraju to unikat: jest wiele udanych amfiteatrów w Polsce, jednak miejsca o takim potencjale, w blisko półmilionowym mieście, nie ma żaden z nich. Wizja lokalna podczas prac konkursowych nie pozostawiała złudzeń co do zachowania większej części istniejącej konstrukcji amfiteatru. Betonowe elementy widowni były w większości spękane i pozapadane, drewniane ławki niekompletne – przy czym dalece odbiegające od współczesnych wymogów ergonomicznych i funkcjonalnych. Podłoga sceniczna estrady, będąca dachem proscenium, ze względu na zły stan nadawała się do kompletnej rozbiórki. Budynek proscenium wymagał gruntownej przebudowy wraz z całkowitą wymianą m.in. wentylacji mechanicznej.

Konkurs

Przebudowa teatru to pierwszy polski konkurs pracowni Flanagan Lawrence (2015) i do tego zwycięski. Podczas tworzenia projektu w tle pobrzmiewał etos pracy późniejszego laureata nagrody Pritzkera Freia Otto – skupiający się na łączeniu architektury z nauką. Architektura w jego odczuciu miała być tylko delikatną, efemeryczną osłoną dla jego użytkowników, wspartą na możliwie jak najmniejszej powierzchni podpór. Główny cel to pozostawienie miejsca takim, jakim ono będzie, gdy ów architektoniczny obiekt zniknie – jako przeciwwagę do ciężkich murowanych budynków. Główne założenia konkursowe skupiały się na dostosowaniu istniejącego amfiteatru do współczesnych wymogów technicznych umożliwiających szerokie spektrum widowisk. Program obejmował całkowitą przebudowę widowni wraz ze zmniejszeniem liczby miejsc z ok. 4,5 do 2,5 tys., budowę nowego zadaszenia dla widowni i estrady, przebudowę proscenium w celu stworzenia zaplecza, zmianę zagospodarowania terenu wokół amfiteatru oraz pozostawienie charakterystycznych elementów, tj. żelbetowego łuku, betonowych kaskad czy też rzeźb.

Metodologia pracy autorów nad konkursem może się wydawać bardzo trywialna dla osób z zewnątrz, a mianowicie zaczyna się od zdekodowania tego, co najważniejsze – miejsca i jego kontekstu. Przed zbliżającym się do amfiteatru od strony wschodniej spacerowiczem sunącym po parkowych ścieżkach w pewnym momencie otwiera się perspektywa, w której pomiędzy jednorodnymi kolorystycznie drzewami nagle wyłania się kontrastująca ze wszystkim wokół konstrukcja białego żelbetowego łuku. Wrażenie jest na tyle silne, że w niemal organiczny sposób całość kompozycji powinna zostać temu podporządkowana. Dlatego też w propozycji konkursowej geometria zadaszenia dostosowuje się do trzech elementów: optymalnego kształtu widowni, łuku i ukształtowania terenu.

Ostateczna, charakterystyczna forma zadaszenia powstała w wyniku aproksymacji kilkuset (sic!) zwizualizowanych wariantów jego geometrii, w której łuk posłużył jako punkt kulminacji dla całości, będąc początkiem spektakularnego wspornika otwierającego widok z poziomu widowni na jezioro Rusałka znajdujące się na tyłach proscenium. Całość miała pełnić jedną funkcję – być unikatową maszyną do odbioru muzyki, będąc jednocześnie ramą kadrującą łuk i Wyspę Łabędzia na jeziorze.

Projekt

Prace projektowe nad przebudową amfiteatru rozpoczęły się w IV kwartale 2016 roku od zracjonalizowania, we współpracy z inwestorem, koncepcji konkursowej. Zrezygnowano z części rozwiązań, które ze względów technologicznych nie miały już racji bytu (np. kasy w erze biletów w formie cyfrowej), przebudowano strefę wejściową od strony ul. Juliana Fałata, tworząc otwartą platformę widokową na estradę oraz jezioro Rusałka, będącą zarazem główną przestrzenią publiczną. Zmiany w projekcie w stosunku do pierwotnej koncepcji nie były zbyt głębokie i zmierzały w kierunku stworzenia jeszcze bardziej uniwersalnego obiektu.

Nieodzowne pytanie pojawiające się przy podobnych realizacjach polega na postawieniu linii rozgraniczającej między starą substancją amfiteatru, a nowo projektowanym obiektem. W tym przypadku została ona postawiona tak, aby przebiegła wzdłuż elementów charakterystycznych dla starego założenia – tj. łuku żelbetowego, charakterystycznych murków oporowych (pozostawionych tam, gdzie było to możliwe), kaskad, budynku proscenium/estrady, małej architektury czy też ogólnego układu widowni. Elementy te zostały zachowane i poddane renowacji. Pozostałe rozebrano i zaprojektowano od nowa.

Klasyfikacja amfiteatru nastręcza trudność, ponieważ nie jest on typowym budynkiem, a raczej obiektem architektonicznym. Ma to swoje konsekwencje, bezpośrednio przekładające się na kwestie zabezpieczeń przeciwpożarowych, dostępności itp.

Główny trzon funkcjonalny stanowią estrada i widownia. W opracowywanym przypadku trzon ten był już określony, potrzebna była korekta kształtu widowni i dostosowanie jej do współczesnych wymagań użytkowych i bezpieczeństwa. Estrada (budynek proscenium) została nieznacznie przebudowana na potrzeby wymagań zaplecza przy organizacji imprez. Głównym elementem kształtującym efektowną sylwetę amfiteatru jest wyrafinowane zadaszenie o konstrukcji stalowej, z indywidualnie kształtowanymi romboidalnymi oczkami pokrytymi membraną.

Budowa

Pierwszymi elementami, które nastręczały trudności podczas budowy zadaszenia, były ukształtowanie terenu oraz warunki gruntowe wynikające z bezpośredniej bliskości jeziora Rusałka. Ze względu na wykorzystanie naturalnego zbocza jako amfiteatru liczba elementów wykonywanych in situ ograniczono na rzecz pełnej prefabrykacji. W celu optymalnego montażu poszczególnych modułów na budowie w osi zadaszenia wzniesiono żuraw posadowiony na indywidualnym, blisko 200-tonowym fundamencie umiejscowionym pod widownią (zostanie on tam na stałe).

Widownia wykonana została z prefabrykowanych elementów żelbetowych ustawianych na promieniście rozłożonych żelbetowych ławach, tzw. grzebieniach, wylewanych bezpośrednio na budowie. Poszczególne elementy prefabrykatów widowni układane są bezpośrednio jeden na drugim z przekładkami elastomerowymi, bez konieczności ich łączenia. W celu zapewnienia odwodnienia zaprojektowano system liniowy w przejściach między rzędami.

Brak możliwości wjazdu ciężkiego sprzętu budowlanego na zbocze amfiteatru był bezpośrednią przyczyną modyfikacji koncepcji fundamentowania oczepów słupów zadaszenia – podczas prac wykonawczych zdecydowano o zmianie pali na mikropale o średnicy ø300 i długości do 11 m. Dzięki temu sprzęt o mniejszych gabarytach mógł wjechać w miejsce wykonania odwiertów i wykonać palowanie.

Konstrukcja zadaszenia jest powłoką prętową, na którą składa się 2500 elementów spawanych do zewnętrznego pierścienia rurowego. Kształt powłoki uzyskano w złożonej procedurze łączącej elementy metodologii optymalizacyjnej i procedury formfinding, jednocześnie uwzględniając wymagania wizualne i akustyczne obiektu. Powłoka prętowa zamknięta jest pierścieniem rurowym, wspartym na pochylonych słupach w kształcie litery V. Konstrukcja jest częściowo prefabrykowana, a w znacznym stopniu spawana na budowie. Na prętach struktury zamocowane będą romboidalne panele z napiętej membrany PVC, wypiętrzone diagonalnym łukiem.

Elementy zadaszenia w miejscu spawania układane są na tzw. kozłach, opartych na przestrzennym rusztowaniu (ważącym blisko 400 t). Jest ono negatywem kształtu zadaszenia i zostało skręcone i oparte bezpośrednio na widowni z docelową precyzją koordynacji położenia co do milimetra. Całość jest na bieżąco monitorowana przez geodetę, tak by obserwować ewentualne zmiany położenia geometrii konstrukcji. Do momentu ukończenia całości powłoki prętowej konstrukcja jest oparta na rusztowaniu, proces jej zwalniania przed montażem membrany PVC przewidziany jest na drugą połowę sierpnia.

Jedynym punktem oparcia blisko 30-metrowego wspornika zadaszenia (przy istniejącym łuku) są dwa żelbetowe słupy o wymiarach 70 x 70 cm, które schodzą do istniejącego budynku proscenium. Podczas prac budowlanych odkryto, że fundamenty łuku są dużo głębsze, niż zakładano – min. 4 m i – są połączone z płytą proscenium (z uwagi na uwarunkowania gruntowe i istniejący budynek brak jest możliwości dokładnej technicznej weryfikacji zasięgu fundamentowania łuku). Z tego powodu zmieniono pierwotną koncepcję fundamentowania słupów przy zastosowaniu mikropali, opierając je na płycie fundamentowej łuku.

Przyszłość

Wszystkie prace związane z montażem stalowej konstrukcji zadaszenia przewidziane są do końca sierpnia 2021 roku (opis dotyczy stanu budowy z lipca 2021 roku). Następnie zamontowana zostanie membrana zewnętrzna wraz z wewnętrznymi panelami akustycznymi oraz dokończone roboty przy proscenium i zagospodarowaniu terenu. Planowane zakończenie budowy przewidziane jest na drugi kwartał 2022 roku.

Projekt amfiteatru znalazł się w 2016 roku w ścisłym gronie finalistów nagrody na World Architectural Festival w Berlinie w kategorii Future Project: Culture.

Konstrukcja zadaszenia jest powłoką prętową, na którą składa się 2500 elementów spawanych do zewnętrznego pierścienia rurowego opartego na stalowych słupach w kształcie litery V

Głównym założeniem było dostosowanie istniejącego obiektu do współczesnych wymogów technicznych umożliwiających organizację różnorodnych widowisk