Czy architekt, projektując, powinien uczestniczyć w dyskusji o ważnych społecznie tematach? Jak architektura może reagować na kryzys klimatyczny? Co architektura ma do zaoferowania w czasach głębokiego kryzysu dialogu pomiędzy ludźmi? Te zagadnienia uczyniliśmy centrum zajęć. Ważne stało się poszukiwanie ram przestrzennych dla pojęcia universitas (łac. całość, wszechświat) – miejsca, w którym w postawie dialogu ludzie próbują wspólnie poznać i zrozumieć złożoność świata.
Tematem zajęć było zaprojektowanie budynku Uniwersytetu Ludowego Laudato Si – obiektu promującego rolnictwo ekologiczne i będącego częścią ekologicznego siedliska (osady) na terenach powiatu płockiego. Budynek o powierzchni ok. 800 m2 miał mieścić sale wykładowe połączone z ogrodami edukacyjnymi, część warsztatową (przetwórstwo spożywcze), sklep z kawiarnią oraz kaplicę dla wspólnoty prowadzącej stowarzyszenie. Nowa siedziba miała być inspirowana działalnością fundacji Ziarno, funkcjonującej w duchu ogłoszonej przez Papieża Franciszka encykliki Laudato si’. W projekcie ważne było rozpoznanie tożsamości miejsca. Studenci szukali inspiracji w działalności ekologicznego siedliska prowadzonego przez małżeństwo Ewy Smuk-Stratenwerth i Petera Stratenwerth.
Obiekt w swoich rozwiązaniach miał poszukiwać definicji odpowiedzialnego budownictwa. Miał także wyrażać w przestrzeni idee fundacji Ziarno. Związek człowieka z naturą, kształtowanie postaw obywatelskich, wrażliwość na duchowy wymiar człowieka, kształcenie ustawiczne – to ważne wartości EUL-u.
Misja Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego w Grzybowie
Ewa Smuk Stratenwerth, polska ekolog i społeczniczka, współzałożycielka Stowarzyszenia Ekologicznego Ziarno, tak pisze o wartościach EUL-u:
Naszą ekologiczną inicjatywą w Grzybowie chcemy się wpisać w wołanie papieża Franciszka z encykliki Laudato si’ o budowanie nowego paradygmatu, nowego modelu społeczno-gospodarczego, gdzie nie ekonomia ma najważniejsze słowo, ale – tak jak w koncepcji zrównoważonego rozwoju – łączymy ekonomię z troską o środowisko i solidarność społeczną.
Ważnym składnikiem grzybowskiej inicjatywy jest Ekologiczny Uniwersytet Ludowy, który czerpie inspirację ze 175 tradycji duńskich folkehøjskoler, gdzie celem jest z jednej strony odkrywanie własnego potencjału, powołania, a z drugiej budowanie wspólnoty, odkrywanie wartości pracy zespołowej, żywego słowa, dialogu i demokracji.
Nasze miejsce zrodziło się ze spotkania osób, które dotarły tu z różnych krańców Europy. Wciąż przybywa tu wielu wędrowców z całego świata. Każdy zostawia jakąś mniejszą lub większą cząstkę siebie. Jesteśmy im wdzięczni. Chcielibyśmy, aby to otwarcie na Innego, gościnność i metafora budowania mostów pozostały misją Grzybowa.
Czeski filozof ks. prof. T. Halik napisał, że teraz jest czas zbierania kamieni. Tyle kamieni lata w powietrzu! Dzielimy się na wrogie plemiona i obrzucamy się kamieniami: tymi prawdziwymi, ale też gorzkimi, nienawistnymi słowami. Chcielibyśmy uczyć siebie i innych, jak zbierać kamienie, żeby budować mosty.
Warsztaty pozwoliły nam zobaczyć nasze własne marzenia w perspektywie młodych ludzi, którzy rozpoczynają swoją ścieżkę zawodową. Bardzo pozytywnie zaskoczyły nas ciekawe rozwiązania przestrzenne, dobór materiałów, nawiązania do historii i tradycji, a wreszcie – uważność i kreatywność w przełożeniu języka niematerialnych idei i wartości na formę projektów architektonicznych.
Ewa Smuk-Stratenwerth i Peter Stratenwerth, występujący w roli użytkowników, nie tylko gościli studentów w Grzybowie na początku i na końcu zajęć, ale przede wszystkim recenzowali projekty w trakcie semestru. Dzięki ich szczeremu zaangażowaniu ćwiczenia projektowe nabrały cech realnej praktyki zawodowej. Było to spójne z metodologią Project Based Learning wdrażaną na WAPW.
PBL/Project Based Learning
Zajęcia były prowadzone w formule PDL (Project Based Learning) z wizją lokalną połączoną z dyskusją na rozpoczęcie ćwiczeń, zaopiniowaniem projektów przez EUL w trakcie trwania semestru w trybie pracy zdalnej oraz z prezentacjami i dyskusją z użytkownikami na koniec zajęć.
Anna Maria Wierzbicka, profesor WAPW, Szef Zakładu Projektowania Architektoniczno-Urbanistycznego Politechniki Warszawskiej, o projekcie PBL:
Na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej na studiach magisterskich studenci wybierają jedną z ośmiu specjalizacji. W skład specjalizacji wchodzi: seminarium, wykład i projekt.
Projekt fakultatywny jest pierwszym elementem cyklu ukierunkowującego kształcenie na poziomie magisterskim. Zajęcia odbywają się w systemie PBL (Project Based Learning).
Uczestnicy muszą rozwiązać problem o charakterze badawczym drogą rozważań projektowych prowadzonych w grupie oraz indywidualnie. Dobór problemów badawczych uwarunkowany jest specyfiką specjalności. Charakter problemów musi być możliwie ogólny i skłaniać do podejmowania współpracy oraz do kształtowania indywidualnych narzędzi projektowych.
Zajęcia zaowocowały projektami konsekwentnie deklarującymi, czym jest architektura odpowiedzialna i jaki może być jej stosunek do uniwersalnych wartości, takich jak otwartość, wspólnota, trwałość czy umiar. Powstały w większości spójne projektowe wypowiedzi, proponujące różne typologie budynków użyteczności publicznej na wsi, za każdym razem świadomie związane z wybranymi technologiami budowlanymi.
Podsumowanie pracy semestralnej przez studentów
Piotr Gajdak i Weronika Paczkowska/grupa 1:
Projekt oparliśmy na trzech głównych filarach: otwartości wspólnoty, minimum ingerencji i lekkości technologii. Wyniesienie budynku i eliminacja użycia betonu zapewniają ochronę gleby, ciągłość ekosystemu oraz minimalny ślad węglowy. Dzięki wyłączeniu poddasza z powierzchni ogrzewanej i minimalizacji kubatury budynku redukowane są koszty eksploatacji. Użycie tradycyjnej, szkieletowej konstrukcji drewnianej, punktowych fundamentów stalowych, a także modularność sprawiają, że budynek jest łatwy do wybudowania, ewentualnej rozbiórki, a recykling materiałów jest prosty.
i
i
i
Maja Gabrysiak i Rafał Suliński/grupa 2:
Podczas projektowania przyświecały nam trzy wartości, które jako pierwsze nasunęły nam się po wizji lokalnej: prostota, natura oraz wspólnota.
Naszym celem stało się dążenie do pewnej pokory projektowej oraz wykreowanie architektury skromnej, ubogiej – ale nie biednej. Trzy zaprojektowane budynki, usytuowane wedle stron świata, stanowią swobodną kompozycję zatopioną wśród ogrodów, będących miejscem wspólnych spotkań. Aspekt natury (i prostoty) obecny jest również w wybranej przez nas technologii budowania – pasywnej prefabrykacji drewniano-słomianej, bardzo prostej i szybkiej w realizacji.
i
i
i
Barbara Strzelczyk, Krzysztof Reczulski oraz Daniel Naduk/grupa 3:
Umiar stał się główną wartością, na której postanowiliśmy oprzeć działania związane z projektem Uniwersytetu Ludowego. Staraliśmy się projektować w sposób pozwalający na jak najprostsze budowanie. Wydaje nam się, że uniwersytet ludowy mógłby być obiektem, który do budowy nie potrzebuje wyspecjalizowanych fachowców i może być budowany metodami gospodarczymi nawet przez członków uniwersytetu. Zdecydowaliśmy się na szkieletową konstrukcję drewnianą otuloną kostkami słomy. Zaproponowaliśmy rozbicie różnorodnych sekcji funkcjonalnych na oddzielne obiekty zatopione w ogrodach uniwersytetu.
i
i
i
Dawid Roszkowski, Maria Mrugalska oraz Karol Perkowski/grupa 6:
Dom wspólnoty. Myśląc o projekcie kierowaliśmy się przekonaniem, iż powinien on w jak największym stopniu sięgać do wartości ponadczasowych. Inspirujące stały się dla nas źródła historyczne, a w szczególności średniowieczne opracowania malarskie prezentujące Hortus Conclusus – zamknięty ogród, wyznaczający obszar zadumy i kontemplacji. Zdecydowaliśmy się na zaproponowanie podziału zabudowy na 3 obiekty, z których każdy byłby o innej strukturze, technologii i roli – największy z budynków przeznaczony zostanie na główne funkcje Uniwersytetu Ludowego.
i
i
i
Serdecznie dziękujemy wszystkim studentom za zaangażowanie i aktywny udział w zajęciach. Szczególne podziękowania kierujemy do Ewy Smuk-Stratenwerth i Pethera Stratenwerth ze stowarzyszenia Ziarno za niezwykłą gościnność i merytoryczny wkład w dyskusje, Justynie Dziedziejko i dr Kindze Zinowiec-Cieplik za wielkie zaangażowanie w organizację oraz równoległe prowadzenie seminarium i wykładów, a także prof. Annie Marii Wierzbickiej za patronat i wsparcie idei kooperacji pomiędzy WAPW i EUL-em.
Konrad Grabowiecki oraz Maciej Kauffman, prowadzący zajęcia
