Wystawa w muzeum / Sulejówek

Koncepcja i realizacja Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku ma swoją historię od roku 2008, kiedy Fundacja Rodziny Józefa Piłsudskiego podpisała umowę założycielską z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Idea wystawy powstawała równolegle z wizją całego założenia, by w 2014 roku przybrać formę scenariusza, który stał się podstawą do konkursu. Do współzawodnictwa przystąpiło 13 zespołów. W pierwszym etapie złożono 6 prac. Werdykt jury po drugim etapie jednoznacznie wskazał zwycięską pracę, która zdystansowała pozostałych – nie przyznano bowiem drugiej nagrody, a jedynie dwie równorzędne trzecie oraz wyróżnienie. Laureaci – konsorcjum WXCA/RAA/Platige Image – projekt zakończyli trzy lata przed otwarciem placówki w 2020 roku. Wystawę, której koszt wynosił ok. 37 mln zł, realizowała firma wyłoniona w przetargu – MWE, w ścisłej współpracy z projektantami oraz z udziałem wykonawcy – przedsiębiorstwa Porr, pod kuratelą dyrekcji muzeum.

Jak pisałam w „A-m” 12/2019, relacjonując architekturę budynku: (…) Umieszczenie muzeum częściowo pod ziemią, w sąsiedztwie dworku, w którym Marszałek mieszkał z rodziną, pozwoliło oddzielić prywatność bohatera od jego publicznego wizerunku. Było to decyzją autorów koncepcji, która zdeterminowała ogólny przekaz symbolicznie, metaforycznie i percepcyjnie (…). Jest to działanie nieco podobne do np. zastosowanego w Muzeum Charlesa de Gaulle’a w Colombey-les-Deux Églises, gdzie architekci Millet-Chilou et Associés w kompozycji kompleksu oddzielili miejsce zamieszkania generała od częściowo wbudowanej w zbocze nowej części muzeum. Dom, podobnie jak willa Milusin w Sulejówku, jest częścią muzealnej ekspozycji. Scenariusz oparto na prezentacji życia Charlesa de Gaulle’a oraz świata, jaki wokół niego funkcjonował. Środkami opowieści są rekonstrukcje, m.in. wojennych okopów, autentyczne pamiątki, jak też interaktywne i multimedialne symulacje.

Autorzy wystawy w Sulejówku postanowili się do interaktywnej i multimedialnej techniki uciekać mniej. Postawiono na dotarcie do wyobraźni widzów w drodze prowadzenia narracji konceptualnie, pozostawiając miejsce na refleksje oglądających, sprowokowane przestrzenną formą i zawartością poszczególnych ekspozycji. Opowieść o Marszałku Piłsudskim zrealizowano jako zwartą i czytelną przestrzennie, wielozmysłową relację na 2320 m2 podziemnej powierzchni. Sens i znaczenie tej lokalizacji – wyjaśnienie, gdzie należy szukać opowieści o bohaterze – prezentuje drewniana makieta muzeum z etapu koncepcji architektonicznej – w zasadzie jedyny element ekspozycji umieszczony na powierzchni terenu. Narracja wystawy jest w Sulejówku interesująco i klarownie realizowana poprzez obraz, formy przestrzenne, barwy, światło i wielkoskalowe wideo. Sekwencja przestrzeni muzeum i ich kształty oraz wzajemne relacje zostały przez projektantów bardzo dobrze odczytane i wykorzystane tak dla formuły ekspozycji, jak i czytelności opowieści. Poszczególne części trasy ułożone są wokół centralnego kwadratu, do którego finalnie schodzi się na najniższy poziom – 3,14 m pod ziemią, by słuchać o tym i oglądać to, co materialne i już niematerialne. Części te są rytmizowane powtarzalnymi elementami portali i gablot, a oddzielane miejscami „immersji”, wydzielanymi za pomocą przegród o innej geometrii, gdzie widz prowokowany jest do stawiania sobie pytań, do uświadomienia sobie, że bohater ekspozycji miał zawsze, w kluczowych momentach swojego życia, różne możliwości, ale wybrał właśnie te, na które się zdecydował. I dalej kierowały one losem: i jego, i Polski.

Centralna przestrzeń na samym dole, będąca zakończeniem wystawy, stanowi w zamierzeniu miejsce integracji dla zwiedzających. Projekcje wideo na ścianach o podwójnej wysokości, w skali dzieł mistrza Billa Violi, są ilustracją swego rodzaju strumienia świadomości; jeszcze jednym momentem, w którym można zastanowić się nad historią – czym ona jest, kto ją tworzy, jak powstaje. Znaczenie w tej opowieści ma wszystko – i drewniana posadzka sygnalizująca atmosferę miejsc, o których jest narracja, i tworzywa gablot, jak też skojarzenia, które one budzą. Mosiądz, szkło, czarna stal, surowy beton. Rekonstrukcja wojennego pojazdu. Wykonawstwo jest na wysokim poziomie, z pięknymi detalami gablot, dobrze umieszczonymi rzutnikami, dyskretnymi punktami oświetleniowymi. Komeżka do chrztu i mundur, w którym pochowano Marszałka Piłsudskiego – wyeksponowane na początku i pod koniec wystawy jako wzruszające autentyki, podkreślają fizyczne ramy jego życia. Ukazują jednocześnie, co naprawdę znaczy dzieło człowieka, który zdawał sobie sprawę z misji, jaką sobie wyznaczył i realizował, wiedząc, jaką ma to cenę. Narracja wystawy pozwala na osobisty kontakt z bohaterem, jest wolna od jakichkolwiek sugestii, pozwala docenić tak jego odwagę, jak i zakres osiągnięć. Dobrze, że Polska, podobnie jak Francja, potrafi odpowiednio uczcić swojego wielkiego człowieka, opowiedzieć o nim za pomocą architektury i sztuki wystawienniczej oraz muzealnej w sposób współczesny i jednocześnie – jak myślę – ponadczasowy.

Znaczenie w tej opowieści ma wszystko – i drewniana posadzka sygnalizująca atmosferę miejsc, o których jest narracja, i tworzywa gablot, jak też skojarzenia, które one budzą