Kiedy natknąłem się na pieczęć Klubu Prasowego „Krajobrazy” w dwóch numerach rocznika 1970 „Architektury” (kwietniowo-majowym i grudniowym o zielonej okładce), byłem poruszony. Wobec aktualnie pogłębiającego się kryzysu klimatycznego echo mobilizacji publicystów i architektów sprzed 50 lat ukazuje skalę wieloletnich zaniedbań, a także ówczesne sposoby formułowania diagnoz i rozwiązań na rzecz środowiska naturalnego. Pierwszym artykułem ze znakiem „Krajobrazów” w miesięczniku prowadzonym przez T. Przemysława Szafera był tekst Krystyny Styrny. Z jednej strony zaskoczył mnie aktualnością tematu, z drugiej zaś przedstawia dziś już klasyczne, futurologiczne koncepcje, przez które przewijał się motyw ochrony przyrody. „Nowym etapem w projektowaniu architektury przyszłości” miały być pomysły, które reagują równocześnie na postępującą urbanizację, niedobór mieszkaniowy rosnącej światowej populacji i dewastację krajobrazów. Po upływie pół wieku te problemy się pogłębiły, lecz podważona została wiara w wielkoskalowe planowanie. O komentarz poprosiliśmy więc samą autorkę tego opracowania.
Krzysztof Średziński
Nowy etap w projektowaniu architektury przyszłości / Krystyna Styrna „Architektura” 4-5/1970
Po tylu latach przeczytać swój tekst opublikowany w „Architekturze” i skonstatować, że prognozy niekorzystnych zmian w środowisku naturalnym człowieka w nieodległej przyszłości sprawdzają się aż nazbyt boleśnie – to nikła satysfakcja… A jak to się zaczęło? Studiując na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, znalazłam się w grupie projektującej w Katedrze Architektury w Krajobrazie, kierowanej przez profesora Włodzimierza Gruszczyńskiego. Jego piękne, ekspresyjnie rysowane wizje architektury przyszłości, integralnie związanej z rozległym pejzażem, fascynowały. Moje projekty kursowe, wykonywane w grupie Zbigniewa Gądka, pochwalone przez Profesora (o to nie było łatwo!), znalazły kontynuację w dyplomie. Tematem był zespół rekreacyjno-sportowy dla milionowego miasta z rozbudowanym programem towarzyszącym, wkomponowany w krajobraz. Sformułowanie założeń funkcjonalno-formalnych projektu poprzedziła analiza koncepcji licznych wizji dla przyszłości tworzonych w świecie, publikowanych w zdobywanych z trudem pismach zagranicznych. taż podyplomowy, a następnie asystentura u „Gruchy-wizjonera” były wielkim wyróżnieniem. W tym czasie pojawił się w Katedrze profesor Tadeusz Przemysław Szafer z Warszawy. Gromadził tłumy na wykładach o architekturze współczesnej, projektach i realizacjach awangardy światowej. Miał wspaniałą umiejętność aktywizowania, poza obowiązkowymi zajęciami, studentów i młodych pracowników dydaktycznych. Wygłaszali referaty i komunikaty na posiedzeniach naukowych Komisji Urbanistyki i Architektury PAN (profesor był przewodniczącym Komisji UiA O/PAN w Krakowie w latach 1965-90), na słynnych Konwersatoriach Polskiej Architektury Współczesnej w Mogilanach (1980-1989 r.). Publikowali teksty i rysunki w czasopismach, m.in. w „Architekturze” (kolumna Wykusz ), w której T.P. Szafer był członkiem redakcji i redaktorem naczelnym w latach 1965-89. Wybór z prezentowanych przeze mnie na różnych forach rozważań o architekturze przyszłości stał się podstawą artykułu w „Architekturze” w 1970 roku, którego przedruk znajduje się na następnych stronach. Kontynuacją zainteresowań prognostyką i metodologicznym podsumowaniem zagadnienia była obroniona w 1973 roku praca doktorska pod tytułem Naturalne warunki środowiska człowieka jako kryterium oceny projektów miast przyszłości (promotor: prof. T.P. Szafer, recenzenci: prof. J. Hryniewiecki, W. Korski, W. Zin). Zaś w 1977 roku ukazała się napisana wspólnie z prof. Szaferem książka Ekologia środowiska mieszkaniowego. Studia nad kształtowaniem architektonicznym biotopu człowieka. W tym czasie pojęcie ekologia zaczęło firmować całość złożonej problematyki środowiska człowieka. W 1970 roku opiniotwórcze tygodniki – „Kultura”, „Kierunki”, „Życie Literackie”, „Tygodnik Kulturalny” i „Polityka” – ogłosiły w formie ważnego apelu konieczność ochrony, zagrożonej przez współczesną cywilizację, przyrody. Postanowiono powołać do życia Prasowy Klub „Krajobrazy”, zapraszając redakcje polskich czasopism do wspólnego działania. W tekście inaugurującym znalazło się miedzy innymi stwierdzenie, iż zagrożeniem dla ludzkości staje się nie tylko wojna, lecz również – co brzmi paradoksalnie – pokojowy postęp świata. Bowiem w coraz bardziej widoczny sposób cywilizacyjne osiągnięcia przyczyniają się do degradacji przyrody i biologicznego otoczenia człowieka. Wydawało się, że rozbudzenie świadomości społecznej przyczyni się do egzekucji praw i ustaw już istniejących, chroniących środowisko naturalne, zatrzymujących jego niszczenie. W 1979 roku, powołano w Krakowie Polski Klub Ekologiczny – pierwszą niezależną organizację w Europie Wschodniej, która zajęła się problematyką środowiska naturalnego. Jednym z inicjatorów i pierwszym prezesem klubu (do 1982 roku) był prof. T. Przemysław Szafer. Syn słynnych botaników Janiny i Władysława Szaferów (dorastający w sąsiedztwie krakowskiego Ogrodu Botanicznego), zajmując się zagadnieniami architektury współczesnej i jej przyszłością, widział potrzebę włączenia zagadnień szeroko pojętej ochrony przyrody do badań naukowych i publicystyki.
Krystyna Styrna-Bartkowicz
i
i
i
i
i
