Konkurs na projekt wystawy w Muzeum Bitwy Warszawskiej: wyniki

Muzeum Bitwy Warszawskiej jest oddziałem Muzeum Wojska Polskiego. Siedziba placówki powstaje w Ossowie koło Wołomina według konkursowego projektu pracowni DiM'84 Dom i Miasto Czesława Bieleckiego z 2017 roku. Sposób przeprowadzenia konkursu spotkał się z ostrą krytyką nie tylko ze strony środowiska architektonicznego, ale też ogólnopolskich mediów. Do udziału zaproszono bowiem sześć biur, dając im zaledwie 10 dni na opracowanie koncepcji. Studio Czesława Bieleckiego było jedynym, które przygotowało projekt w tak krótkim czasie.

Budowa Muzeum Bitwy Warszawskiej rozpoczęła się w 2020 roku. Według ostatnich zapowiedzi realizacja ma się zakończyć w 2024 roku. Tymczasem 30 października 2022 roku ogłoszono rekomendowany przez SARP konkurs architektoniczny na projekt wystawy stałej. Jak można było przeczytać w założeniach, wojna polsko-bolszewicka lat 1919-1920, (...) z jednej strony wpisywała się w ciąg zdarzeń militarnych i politycznych kształtujących oblicze kontynentu europejskiego po I wojnie światowej, a z drugiej strony w ciąg postaw, w tym przypadku Polaków, broniących chrześcijańskiego fundamentu, na którym od wielu setek lat wyrastała i wydawała owoce kultura europejska.Te dwie płaszczyzny: wojskowo-polityczna i moralno-ideowa powinny tworzyć pewnego rodzaju parasol koncepcyjny wystawy. Uczestnicy musieli obowiązkowo umieścić na ekspozycji podwieszoną kopię samolotu z czasów wojny polsko-bolszewickiej oraz rozplanować prezentację istotnych muzealiów ze zbiorów placówki jak pamiątki związane z poległym w bitwie pod Ossowem księdzem Ignacym Skorupką czy elementy umundurowania polskich i radzieckich żołnierzy. Łączna powierzchnia pomieszczeń ekspozycyjnych wynosi około 1500 m².

W 9-osobowym jury zasiedli architekci Szczepan Wroński (przewodniczący) i Iwona Borkowska, a także Marek Chowaniec, prodziekan Wydziału Scenografii Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Jan Żaryn, Janusz Odziemkowski i Wiesław Wysocki z zespołu programowo-naukowego ds. ekspozycji oddziału Muzeum Wojska Polskiego w Ossowie przy Ministrze Obrony Narodowej oraz Witold Głębowicz, Michał Pacut i Jarosław Stryjek.

Jury przyznało pierwszą i drugą nagrodę oraz dwa wyróżnienia. Zwyciężyło biuro NM architekci we współpracy z Zuzanną Szpocińską i Jerzym Grochulskim (zespół w składzie: Zuzanna Szpocińska, Tomasz Marciniewicz, Jerzy Grochulski, Konrad Matulaniec, Kinga Garus, Damian Cieciora, Krystyna Piotrowska).

Jak uzasadniali sędziowie, zwycięska praca charakteryzuje się przejrzystą ścieżką zwiedzania oraz czytelnym i uporządkowanym przekazem. Przeplatanie artefaktów z elementami scenograficznymi buduje wciągającą narrację. Wejście na wystawę rozwiązane jest w sposób budujący napięcie, a całość aranżacji wpisuje się w sposób logiczny i atrakcyjny w zastaną przestrzeń architektoniczną. Zaproponowane rozwiązania są funkcjonalne, trwałe i ponadczasowe, dostosowane do zwiedzania wystawy nie tylko przez indywidualnych zwiedzających, ale i przez grupy – czytamy w uzasadnieniu.

Wystawa koncentruje się na historii Bitwy Warszawskiej z sierpnia 1920 roku, przedstawiając w sposób chronologiczny wydarzenia, które miały miejsce na terenach Mazowsza: Warszawy, Ossowa, Radzymina, dalej wzdłuż frontu od ziemi płockiej do rzeki Wieprz. Jako uzupełnienie, pozwalające zrozumieć zależności między zdarzeniami, przedstawiony został także kontekst wojny polsko-bolszewickiej

W przestrzeni dwukondygnacyjnego holu autorzy zaproponowali zawieszony nad stropem ogromny prostopadłościan z czarnego metalu, który ma symbolizować grozę bolszewickiej rewolucji. Zawarta w nim instalacja artystyczna roztacza dystopijną przyszłość świata w całości ogarniętego bolszewicką dykaturą. Przyszłość, która na szczęście nigdy się nie wydarzyła – tłumaczą projektanci.

Architekci przewidzieli też inne rozwiązania scenograficzne, w tym dioramy z figurami postaci czy interaktywną mapę prezentującą szczegółowy przebieg bitwy. Największe wyzwanie stanowiło dla nich jednak takie rozplanowanie ścieżki zwiedzania, by wystawa była dostępna dla wszystkich, niezależnie od stopnia sprawności.

Projekt budynku utrudnia wprowadzenie równoprawności komunikacji osób niezależnie od stopnia sprawności. Paradne schody, będące głównym elementem muzeum, nie są dostępne dla wszystkich. Windy zapewniające dostęp na kolejne piętra, w tym kondygnację ekspozycyjną, zlokalizowane są wewnątrz ewakuacyjnych klatek schodowych w bocznych skrzydłach, co pozostaje w sprzeczności z ideą projektowania uniwersalnego, gdzie wszyscy użytkownicy poruszają się tak samo atrakcyjnymi drogami – zwracają uwagę autorzy. W koncepcji zaproponowali więc szereg rozwiązań pozwalających zapoznanie się z prezentowanymi treściami w sposób chronologiczny również osobom mającym problemy z poruszaniem się.

Drugą miejsce przyznano firmie ART FM z Krakowa (zespół w składzie: Łukasz Markiewicz, Piotr Popławski, Tomasz Natora, Karol Ornatowski, Tomasz Marć, Jan Witkowski, Magdalena Piwek, Jan Bielawski) za pozytywny nastrój i afirmatywność, które zostały uzyskane dzięki zastosowanej skali, symbolice, kolorystyce i identyfikacji wizualnej, a wyróżnienia pracowni JAZ+ Architekci (zespół w składzie: Julian Żmijewski, Andrzej Jaworski, Blanka Jarębska, Aleksandra Gryc, Karolina Reguła, Agata Pinkosz, Ada Zoń, Małgorzata Chustecka, Katarzyna Szafarska, Michał Zarychta) za atrakcyjność rozwiązań plastycznych i wieloaspektowe podejście do scenariusza wystawy oraz pracowni Łukasz Mużacz Architekt (zespół w składzie: Anna Eliza Gwiazda, Łukasz Mużacz) za próby poszukiwania nieoczywistych rozwiązań.