16 maja 2019 roku na poznańskich Jeżycach otwarto pierwszą instalację przestrzenną Alicji Białej, o nazwie „Totemy”, stworzoną we współpracy z Iwo Borkowiczem. Filary przejścia, pod łącznikiem hotelu Sheraton i nowego biurowca Bałtyk, obudowano drewnianymi, malowanymi ręcznie strukturami, które reprezentują 6 objawów światowego kryzysu ekologicznego. Projekt szybko stał się wydarzeniem medialnym. Pisał o nim m.in. portal „Dezeen”, „ArchDaily”. „Totemy” są ironicznym nawiązaniem do dawnych, prekolumbijskich kultów totemicznych, akcentujących powiązanie człowieka z naturą. Współczesne cywilizacje, zbudowane między innymi na cierpieniu rdzennych mieszkańców „Nowego Świata”, opierają się na wyniszczaniu środowiska. Alicja Biała (znana głównie jako autorka murali) i Iwo Borkowicz (jeden z najbardziej nagradzanych polskich architektów młodego pokolenia) stworzyli formy, które za pomocą danych naukowych ONZ, UE i NASA pokazują na czym opiera się współczesny kult gospodarczego wzrostu.
i
Instalacja powstała dzięki Fundacji VOX Artis oraz Estrady Poznańskiej. Stała się częścią Przystani Sztuki prowadzonej we współpracy z zarządcami biurowca Bałtyk przez Concordia Design – pierwszym w Polsce prywatnym centrum dizajnu, które mieści się w odnowionym XIX wiecznym pałacyku. Między biurowcem i pałacykiem powstała przestrzeń publiczna, w której odbywają się m.in. koncerty, pokazy filmowe i wystawy. Usytuowanie dzieła Alicji Białej jest ciekawym przykładem artwashingu i greenwashingu, ponieważ mecenat artystyczny służy w tym miejscu wizerunkowi Concordia Design oraz najemców biur (sztuka wspiera biznes, tak jak biznes sztukę). W Bałtyku, który przejął nazwę po zburzonym kinie, mieszczą się np. Starbucks (o ekologii tej sieci wielokrotnie pisano ze sceptycyzmem) oraz firmy z dziedziny nowych technologii i finansów, w tym kilka banków. Jednym z nich jest mBank, który od niedawna przestał wspierać inwestycje w węgiel, zrezygnował także w swoich siedzibach z jednorazowego plastiku. Wchodzi więc powoli do grona dobrych przykładów w branży. Znajduje się tam również bank Citi Handlowy, należący do Citi Group, który do dzisiaj stara się zerwać z obrazem instytucji, która przyczyniła się do światowego kryzysu w 2008 roku, pompując spekulacyjną bańkę rynku nieruchomości. Bank informował niedawno, że brak inwestycji w OZE może w dalszej perspektywie kosztować globalne ekonomie tryliony dolarów. Natomiast w tym samym budynku mieści się również PKO BP, który nadal nie widzi problemu w inwestowaniu energetyki węglowej.
i
Z kolei Concordia Design współpracowała z markami samochodowymi (m.in. Audi, Volkswagen, BMW, Jaguar), bankami inwestującymi w rynek ropy naftowej (np. BNP Paribas) czy światowymi, wielokrotnie krytykowanymi koncernami, jak Unilever czy Wrigley (pływający w oleju palmowym i jednorazowym plastiku: Mars, Twix, Snickers etc.). O środowiskowych kosztach turystyki, reprezentowanej tu przez hotel Sheraton (który stanowi osobny case), już nie trzeba wspominać. Dzieło Alicji Białej powinno oddziaływać zatem przede wszystkim na sponsorów Przystani Sztuki i najemców biur. Instalację można również odczytać jako reprezentacja totemicznego statusu mecenatu świadczonego przez biznes. Aktualnie finansowanie sztuki przez wielki kapitał (np. przez koncerny paliwowe) i centralizowanie obiegu wokół najbogatszych należą do głównych problemów podnoszonych przez środowisko artystyczne, m.in. przez Hito Steyerl.
i
„Totemy” można też potraktować jako metaforyczne filary biurowca lub współczesnej architektury w ogóle. Bałtyk został oddany do użytku w 2017 roku i został obsypany nagrodami (m.in. Bryła Roku 2017, Prime Property Prize 2017). Projekt był pierwszą w Polsce realizacją słynnej holenderskiej pracowni MVRDV, która przygotowała również projekt na terenie, w dużym stopniu wyburzonej, Stoczni Gdańskiej. Pracownia nie należy do wzorów ekologicznego budownictwa, bazuje bardziej (i gdy inwestor chce zaakcentować ekologię w promocji) na idei zrównoważonego rozwoju, niż ekonomi cyrkularnej. Architektura powinna zmniejszać swój wpływ na środowisko, ponieważ przedstawione w instalacji dane wynikają m.in. z rozwoju infrastruktury i miejskich stylów życia. „Totemy”, naświetlając globalne problemy, ukazują przy okazji, że sama lokalizacja instalacji reprezentuje wielką część problemu – filary biurowca należą do filarów kryzysu. „Totemy” krytykują się same i swój mecenat. Widzę więc Alicję Białą i Iwo Borkowicza trochę jako tricksterów.
i
Kolejnym problemem, wskazywanym przez instalację (świadomie lub nieświadomie), jest estetyzacja globalnego kryzysu ekologicznego. Należy on do coraz częściej adresowanych tematów we współczesnej krytyce artystycznej. Kształty rzeźb celowo nie przypominają statystycznych słupków, a raczej bardziej graficzne i mniej fluorescencyjne wersje „Totemu” Maurycego Gomulickiego. Kontrastują one z okoliczną architekturą. Niektórzy mówią nawet, że ją „ożywiają”. Dopiero rozszyfrowanie kodu QR, który wymaga łączności z Internetem, pozwala poznać znaczenie. Jednak to właśnie forma dzieła i prestiż lokalizacji pozwoliły rozpowszechnić od dawna już dostępne, czekające na wszystkich sceptyków i negacjonistów dane — sprawdź je więc na stronie projektu: https://totemy.org/
