Historia miejsca

Reprezentacyjna południowa fasada Domu Partii miała otwierać się na plac Trzech Krzyży i panoramiczny widok Alej Ujazdowskich. Dziś odbija się w przeszklonej elewacji nowego biurowca, współtworząc kameralne wnętrze urbanistyczne w śródmieściu Warszawy – pisze Tomasz Żylski.

Dom Partii, jako siedziba KC PZPR w przeszłości zwany też Białym Domem albo Domem pod Baranami, powstał według konkursowego projektu Wacława Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego z 1947 roku. Pod realizację obiektu wyznaczono teren między Alejami Jerozolimskimi, Nowym Światem, Książęcą oraz projektowaną aleją Na Skarpie, w rejonie, który od Zamku Królewskiego do Belwederu wypełniać miały nowe budynki mieszczące instytucje, związki polityczne i zawodowe oraz siedziby stowarzyszeń artystycznych. Zespół zachowanych kamienic przy ul. Książęcej przewidziano do rozbiórki, co otwierać miało szeroką perspektywę na plac Trzech Krzyży i Aleje Ujazdowskie. Główną elewację gmachu zaprojektowano więc od południa.

Wzdłuż długiego balkonu nad prześwitami prowadzącymi na obszerny dziedziniec zlokalizowano gabinet I Sekretarza KC PZPR Bolesława Bieruta. W projekcie konkursowym znalazła się też niewielka rotunda z salą zebrań: usytuowana na wspólnym podium nieco na wschód od budynku, stanowić miała razem z gmachem – jak pisze Jarosław Zieliński w książce Realizm socjalistyczny w Warszawie – modny w tym czasie i wywodzący się z kanonów funkcjonalizmu asymetryczny układ dwóch kontrastujących brył.

Po zjednoczeniu Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej w 1948 roku i proklamowaniu socrealizmu w architekturze w 1949 roku, budynek znacznie poszerzono, doprojektowano kondygnację, a elewacje „wzbogacono” o historyzujące detale i elementy dekoracyjne. Na fasadach między loggiami pierwszego piętra pojawiły się kariatydy, ściany bocznych ryzalitów w parterze wypełniły wielopostaciowe płaskorzeźby, attykę ozdobiły zaś dwie pary grup figuralnych. Ostatecznie z elementów tych zrezygnowano, choć – co można prześledzić na archiwalnych zdjęciach – kariatydy przez pewien czas podtrzymywały strop loggii od strony południowej. Zdecydowanie socrealistyczny wyraz zyskały za to wnętrza, których projekt opracowali m.in. Jerzy Bandura, Jerzy Jarnuszkiewicz i Franciszek Strynkiewicz. Dom Partii oddano do użytku w 1951 roku. Siedzibą PZPR gmach pozostawał do 1989 roku.

W 1990 roku, na mocy decyzji premiera Tadeusza Mazowieckiego, powołano Centrum Bankowo-Finansowe „Nowy Świat” – spółkę celową, która z przychodów uzyskiwanych z wynajmu powierzchni w dawnym Domu Partii sfinansować miała budowę nowego gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej na Powiślu, co też ostatecznie nastąpiło dziewięć lat później (proj. Marek Budzyński, Zbigniew Badowski z zespołem). Wśród pierwszych najemców historycznego gmachu KC znalazła się... Giełda Papierów Wartościowych. Ta radykalna zmiana funkcji stała się jednym z wyrazistszych symboli polskiej transformacji.

Z czasem jednak budynek okazał się dla Giełdy niewystarczający i na pobliskiej działce przy ul. Książęcej w 2000 roku obie spółki zrealizowały nowy. Centrum Giełdowe, według konkursowego projektu Andrzeja M. Chołdzyńskiego i Stanisława Fiszera z zespołem, zdaniem Konrada Kuczy-Kuczyńskiego, który był przewodniczącym jury, charakteryzuje „czytana powoli” czystość i elegancja. Ostatnimi budynkami „czytanymi powoli” były dla mnie CDT Sołtana i Ihnatowicza, może częściowo Metalexport Karpińskiego i Zielińskiego. Modernistyczne myślenie o czystości funkcji i przestrzeni, ubrane w elementy high-tech, szkła i metalu, znane zresztą z francuskich realizacji Fiszera, a szczególnie siedziby ANDRE przy kanale La Vilette w Paryżu, stwarza szanse spotkania z architekturą europejską – pisał w „Krajobrazie Warszawskim” z grudnia 1994 roku, w którym omawiano wyniki konkursu.

Po przeprowadzce Giełdy dawny Dom Partii wciąż pełnił funkcję biurową, swoją główną siedzibę ma tam m.in. Agencja Rozwoju Przemysłu, a w parterze od strony Nowego Światu ulokował się pierwszy w Polsce salon Ferrari oraz sklepy marek Mont Blanc i Noble Place. W 2009 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków. Od kilku lat pod nadzorem konserwatora trwa jego modernizacja, której celem jest podniesienie standardu budynku do klasy „A”. W ramach prac od strony Alej Jerozolimskich powstał trzypiętrowy podziemny parking, częściowo zabudowano też podcienia – od północy i południa wstawiono w nie wolno stojące przeszklone kubiki mieszczące dodatkowe lokale usługowe. Projekt tych obiektów opracowało studio AMC – Andrzej M. Chołdzyński. Architekci zaprojektowali też nowy biurowiec na wąskiej działce między dawnym Domem Partii a XIX-wieczną kamienicą, którą według założeń z lat 50. razem z sąsiednią zabudową planowano rozebrać. Inwestycja rozpoczęła się w 2013 roku, a zakończyła w grudniu 2015 roku.