Spis treści
- Hotel Forum z ochroną konserwatora. Wpis do rejestru zabytków to kwestia czasu
- Jeżeli Hotel Forum nie jest jeszcze w rejestrze, dlaczego jest objęty ochroną?
- Hotel Forum w Krakowie. Praca nad wpisem do rejestru trwała od czerwca
- Czy do tej pory Hotel Forum był objęty jakąkolwiek ochroną?
- Hotel Forum w Krakowie mógł zostać zabytkiem już 17 lat temu. Co stanęło na przeszkodzie?
Hotel Forum z ochroną konserwatora. Wpis do rejestru zabytków to kwestia czasu
Krakowski Hotel Forum znajduje się już pod ochroną w związku z rozpoczęciem procedury, choć do wpisu do rejestru jeszcze daleko. Rozpoczęcie procedury wpisu Hotelu Forum do rejestru zabytków już jakiś czas temu potwierdziła mi Magdalena Buczyńska (postępowanie wszczęto 22 lipca), prezeska krakowskiego oddziału SARP, który na prośbę środowiska architektów wnioskował o wpis budynku do rejestru zabytków 11 lipca 2024 roku.
Zobacz także: Bezcenna mozaika w Hotelu Forum w Krakowie zniszczona. Zdobiła ścianę kawiarni Panorama na ostatnim piętrze
Na dniach, jeszcze w tym tygodniu, ma się odbyć rutynowa inspekcja Hotelu – weźmie w niej udział m.in. Wojewódzka Małopolska Konserwator Zabytków, Katarzyna Urbańska. W jej trakcie zostanie oceniony stan budynku i jego bezpośredniego otoczenia a także stan wnętrz i ich oryginalnych pozostałości.
Ocena stanu wnętrz nie będzie zadaniem łatwym – nie zachowała się ich dokumentacja projektowa. Jedyne źródło informacji stanowią archiwalne fotografie, wspomnienia pracowników Hotelu, zdjęcia osób, które w ostatnich latach obiekt odwiedziły oraz wycinki z gazet.
Budynek Hotelu Forum i jego otoczenie to wyjątkowy, wręcz ikoniczny przykład architektury późnego modernizmu. Kiedyś kontrowersyjny, obecnie zgodnie uznany za wart utrzymania i ochrony.
Odpowiedni, uwzględniający współczesne potrzeby wpis do rejestru zabytków pozwoli na zachowanie tego, co najcenniejsze przy równoczesnym wskazaniu na możliwość modernizacji. Niezwykle istotną kwestią jest przywrócenie obiektowi funkcji i wykorzystaniu jego olbrzymiego potencjału.
Liczę, że rozpoczynająca się procedura wpisu będzie okazją do dyskusji, która wskaże najlepsze rozwiązania oraz uświadomi ważną rolę podobnych obiektów w procesie miastotwórczym.
— mówi mi Magdalena Buczyńska, prezeska krakowskiego SARP-u.
SARP wnioskował o wpis nie tylko bryły hotelu, ale i wnętrz oraz układu przestrzennego terenu dookoła obiektu. Jeżeli Konserwator przychyli się do wniosku, teren przy Hotelu Forum ma szansę na długo wyczekiwane uporządkowanie.
Dlaczego Stowarzyszenie jest stroną w postępowaniu? Na to pytanie odpowiada WUOZ:
W uzasadnieniu wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu na prawach strony wnioskodawca [czyli krakowski SARP - przyp. red.] wykazał, iż interes społeczny przemawia za tym, aby stowarzyszenie mające za cel ochronę twórczości architektonicznej wzięło udział w prowadzonym postępowaniu. Niniejsze potwierdza statut organizacji. W związku z powyższym tut. Urząd postanowił dopuścić Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Kraków do udziału na prawach strony w prowadzonym przez tutejszy organ postępowaniu administracyjnym w sprawie wpisu do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego budynku Hotelu Forum w Krakowie położonego na dz. ew. nr 42/1 obręb 12 Podgórze.
— poinformował Sebastian Stanik, rzecznik Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków
Brutalistyczny Hotel Forum projektował Janusz Ingarden; budowa trwała 10 lat
Hotel Forum otwarto we wrześniu 1988 roku, po 10 latach budowy. Został okrzyknięty najnowocześniejszym hotelem w Polsce. Projektował go architekt silnie związany z Krakowem - Janusz Ingarden wraz z zespołem: Bronisławem Drabczyńskim, Marianną i Piotrem Miłkowskimi oraz Józefem Mieleckim (konstruktorem). Wnętrza projektowali Wojciech Kocurek i Bogdan Wells. W reprezentacyjnych wnętrzach Hotelu znalazły się kompozycje zespołu Krystyny Strachockiej-Zgud, Janusza Ziembińskiego i Agnieszki Zgud-Sobol (wśród nich – szklana mozaika) – do dziś nie zachowała się najprawdopodobniej żadna z nich.
Nowoczesne wnętrza z pełną komputeryzacją i fotokomórkami przyciągały turystów i mieszkańców Krakowa. Z kawiarni Panorama rozciągał się widok na Wisłę, Wawel i Skałkę. Organizowano tu konferencje, studniówki i wesela. Do dyspozycji gości hotelowych pozostawał basen, sauna, kawiarnie, restauracje i drinkbary. Nocne życie skupiało się w podziemnym barze Crazy Dragon.
To właśnie Crazy Dragon (później 89) jest dziś prawdopodobnie ostatnim oryginalnym wnętrzem, jakie zachowało się w Hotelu.
W 2001 roku orbisowski hotel stał się Sofitelem, a dwa lata później został zamknięty na podstawie ekspertyzy, która miała wykazać podmywanie fundamentów przez Wisłę. Tezy tej nie potwierdziła późniejsza kontrola z 2007 roku. W 2004 roku właścicielem Hotelu Forum została spółka Wawel-Imos, a Hotel Forum wkrótce stał się Największym Billboardem w Polsce; co jakiś czas powracał temat wyburzenia budynku i postawienie w jego miejscu budynków mieszkalnych.
W 2018 roku miała tu miejsce wystawa o Titanicu, podczas której miało dojść do pierwszego demontażu oryginalnego wyposażenia (m.in. oryginalnych lamp). Lokale w części usługowej zajmowały kolejne inicjatywy, w tym Forum Przestrzenie, które w 2024 roku niespodziewanie opuściło Hotel. Najnowszym najemcą jest właściciel lokalu Forum Panorama, który zajął miejsce po dawnej kawiarni Panorama.
Pomimo zabezpieczenia górnej części hotelu, między 2020 a 2022 rokiem zniszczono bezcenną mozaikę z dmuchanego szkła (proj. Krystyna Strachocka-Zgud), która znajdowała się w Panoramie, o czym poinformowaliśmy 19 sierpnia. Sprawcy nie są znani, podobnie szczegóły zdarzenia. W miejscu ogromnej kompozycji sprawcy umieścili różowy napis "FUN".
Jeżeli Hotel Forum nie jest jeszcze w rejestrze, dlaczego jest objęty ochroną?
W momencie rozpoczęcia postępowania o wpis do rejestru zabytków, budynek prewencyjnie obejmowany jest ochroną konserwatorską. Oznacza to, że na terenie objętym postępowaniem (w przypadku Hotelu Forum jest to cały budynek wraz z wnętrzem i otoczeniem) nie mogą być prowadzone żadne prace remontowe ani budowlane. Jeżeli zatem właściciel budynku, Wawel-Imos, planował jakiekolwiek prace, musi się z nimi wstrzymać. Po wpisie Hotelu do rejestru zgodę na każdą zmianę będzie musiał zatwierdzić Konserwator, a jego Biuro będzie następnie monitorować przebieg prac.
Hotel Forum w Krakowie. Praca nad wpisem do rejestru trwała od czerwca
Początkiem czerwca 2024 roku, w trakcie zaawansowanych prac nad materiałem o zniszczeniu mozaiki w dawnej kawiarni Panorama na ostatnim piętrze Hotelu Forum, wysłałam do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków oraz Miejskiego Konserwatora Zabytków szereg pytań o budynek.
Ze sprawdzonych źródeł dotarły dodatkowo niepokojące informacje o przyszłości pomieszczeń dawnego klubu 89 (pierwotnie Crazy Dragon). Stało się jasne, że Hotel Forum powinien zostać jak najszybciej objęty ochroną konserwatorską – w całości. Postanowiłam „wybadać teren” a następnie zwrócić się do kilku instytucji z prośbą o podjęcie starań w tym celu. Jedną z tych instytucji miał być SARP, jako że w 2007 roku jeden wniosek o wpis Hotelu do rejestru już składał. Został on wtedy odrzucony przez ówczesnego Konserwatora, Jana Janczykowskiego.
W mailach pytałam o realną ochronę budynku, o to czy stan zachowania budynku i jego wnętrz jest kontrolowany – w tym mozaiki i wyposażenia klubu 89. Pytałam też o aktualność wątpliwości Janczykowskiego wobec wpisu. Wśród pytań do WUOZ znalazło się jedno o to, czy gdyby dziś wpłynął wniosek o wpis Hotelu do rejestru, Konserwator rozpatrzyłby go pozytywnie.
Ostatnia decyzja, na którą się Pani powołuje, została wydana 17 lat temu. Od tego czasu wiele się zmieniło, więc MWKZ nie wyklucza, że teraz decyzja mogłaby być pozytywna. Jednak by to stwierdzić, niezbędne jest wcześniejsze wszczęcie postępowania oraz zebranie i przeanalizowanie materiału dowodowego.
— odpowiedział mi 7 czerwca Sebastian Stanik, rzecznik WUOZ.
Tego samego dnia wysłałam do krakowskiego SARP-u to stanowisko wraz z zapytaniem, czy byłby skłonny wniosek o wpis wystosować ponownie. 12 czerwca zadzwoniłam do Biura SARP, by dopytać o odpowiedź – dostałam wtedy informację, że członkowie Stowarzyszenia właśnie wystosowali prośbę do SARP o. Kraków o ponowienie wniosku o wpis Hotelu Forum do rejestru zabytków. SARP wniosek złożył, w sierpniu rozpoczęto postępowanie, a budynek oficjalnie znalazł się pod ochroną – czy na stałe? To już w rękach Wojewódzkiej Małopolskiej Konserwator Zabytków.
Dziś tę informację mogę podać do wiadomości publicznej.
Czy do tej pory Hotel Forum był objęty jakąkolwiek ochroną?
Do chwili wszczęcia postępowania Hotel Forum nie był objęty żadną ochroną poza obecnością na liście dóbr kultury współczesnej. Poinformowała mnie o tym Dominika Jaźwiecka z Biura Prasowego Urzędu Miasta, odpowiadająca na moje pytania w imieniu Miejskiego Konserwatora Zabytków, do której następnie zadzwoniłam, by się upewnić, czy w świetle prawa gwarantuje to jakąkolwiek ochronę – nie gwarantuje.
Hotel Forum nie jest objęty żadną formą ochrony zabytków określoną w art. 7 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2022 r. poz. 840 ze zm.), w tym m.in. nie podlega ochronie w zapisach obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego „Bulwary Wisły” (uchwała nr LXXXI/1240/13 Rady Miasta Krakowa z dnia 11 września 2013 r.). Jednocześnie, w aktualnym Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Krakowa z 2014 r., w tomie III Wytyczne do planów miejscowych budynek ten figuruje na liście dóbr kultury współczesnej.
— poinformowała mnie 12 czerwca Dominika Jaźwiecka z Biura Prasowego UM.
Kontrolowanie stanu budynku znajdowałoby się w kompetencjach MKZ wyłącznie, gdyby Hotel Forum miał status zabytku.
Hotel Forum nie jest objęty ochroną konserwatorską, wobec czego uzgadnianie inwestycji dotyczących budynku i ocena zmian zachodzących w jego wnętrzach znajduje się poza zakresem kompetencji Biura MKZ. Prowadzenie rejestru zabytków pozostaje w wyłącznych kompetencjach Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
— pisała Dominika Jaźwiecka.
Podczas rozmowy telefonicznej poinformowałam Dominikę Jaźwiecką o zniszczeniu mozaiki.
Na ochronę gwarantowaną przez status dobra kultury współczesnej nieco inne światło rzuciła Monika Bogdanowska, Małopolska Wojewódzka Konserwator Zabytków w latach 2019-2021, gdy rozmawiałyśmy o Hotelu Forum i zniszczonej mozaice na łamach „A-m”:
Monika Bogdanowska: Pamiętam taką sytuację, kiedy na moim biurku była sprawa budowy takiego osiedla apartamentowców w zasadzie w miejscu Hotelu Forum i to przysłał do nas Konserwator Miejski, dlatego że ten brzeg Wisły jest w jego gestii.
Julia Dragović: To osiedle projektowane przez arch. Marka Dunikowskiego z DDJM?
M.B.: Tak. To miało powstać jakby w miejsce Hotelu Forum i myśmy odpowiedzieli, że nie widzimy potrzeby odnoszenia się czy opiniowania tej koncepcji, ponieważ tam już stoi obiekt i jest uznawany za dobro kultury, jest to zapisane w studium, i tyle. Każdy, kto tam projektuje, musi się z tym liczyć, że ten obiekt tam jest.
Hotel Forum w Krakowie mógł zostać zabytkiem już 17 lat temu. Co stanęło na przeszkodzie?
W 2007 roku, niemal dwie dekady temu, architekci seniorzy wystąpili do krakowskiego SARP-u z taką samą prośbą, jak zrzeszone wokół Stowarzyszenia środowisko architektów w 2024 roku, a SARP złożył wniosek. Urzędujący wtedy na stanowisku MWKZ Jan Janczykowski (funkcję tę sprawował przez 15 lat) zaopiniował go jednak negatywnie, argumentując, że architektura współczesna nie spełnia przesłanek zawartych w definicji zabytku z Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, czyli:
• nie stanowi świadectwa minionej epoki,
• jej zachowanie nie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Sprawę odrzucenia wniosku dokładanie przeanalizowała dr Joanna Jadwiga Białkiewicz w artykule „Kontrowersje wokół ochrony dziedzictwa powojennego modernizmu w Krakowie na przykładzie hotelu Forum”, w którym przybliża uzasadnienie Janczykowskiego.
Konserwator wojewódzki argumentuje, iż nawet wybitne dzieła modernizmu nie stanowią świadectwa minionej epoki, ponieważ styl ten jest nadal obecny w architekturze. Ponadto nastręczają one trudności w ocenie ich wartości ze względu na mały dystans czasowy, a nawet przy uznaniu wartości artystycznej formy zewnętrznej budynku, czasem efektownej dekoracji kilku reprezentacyjnych wnętrz należy dodatkowo wziąć pod uwagę, iż obiekty te często nie spełniają współczesnych norm np. bezpieczeństwa przeciwpożarowego, a dekapitalizacja infrastruktury znacząco obniża możliwości ich współczesnego wykorzystania bez radykalnych zmian, które zwykle wiązać się muszą z przekształceniami, pozbawiającymi obiekt wartości autentyzmu. Dodatkowym argumentem, który przywołuje J. Janczykowski, jest ogólna niechęć obecnych właścicieli tego typu obiektów do obejmowania ich ochroną konserwatorską, utrudniającą podejmowanie inwestycji, wskutek czego konserwator musi prowadzić postępowanie w sprawie wpisu do rejestru zabytków z urzędu, licząc się z odwołaniem właściciela od wydanej decyzji.
J.J. Białkiewicz polemizuje z częścią argumentów Janczykowskiego konkludując, że rozwiązaniem w takiej sytuacji powinno być ujęcie budynku w ewidencji zabytków, co nie wymaga zgody właściciela, a wciąż stanowi narzędzie ochrony. Choć z perspektywy czasu argumenty Konserwatora mogą dziwić, należy pamiętać, że Hotel miał wtedy 20 lat.
Warto przy tym również przypomnieć, że obiektami, wobec których można zastosować odstępstwa od współczesnych norm są właśnie obiekty zabytkowe.
