Od ostrożnego optymizmu do konstruktywnego pesymizmu. Janusza Sepioła praca nad krajobrazem

Intelektualno-poetycka przystań

Polskiemu krajobrazowi stale zagrażają szkodliwe ingerencje, zaś nowa ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie oferuje obiecujących narzędzi do kontroli przestrzeni. Jednocześnie z wielu stron zaczynają dochodzić głosy, że najodpowiedzialniejszym zachowaniem architektów, inwestorów i samorządów byłoby być może wstrzymanie się od budowania w ogóle.

Opublikowana w tym roku książka Janusza Sepioła zabiera nas do bezpiecznej, intelektualnej, lecz także poetyckiej przystani, w której możemy się tym problemom i wyzwaniom przyjrzeć wnikliwie i w szerokim kontekście. Bierze ona na warsztat polski (głównie) krajobraz – zarówno naturalny, jak i kulturowy – i problemy, jego oraz ludzi, którzy się nim zajmują.

Jest to ilustrowany zbiór różnych tekstów (a także zapis pewnego wykładu), publikowanych przez autora w różnych czasopismach i pracach zbiorowych w latach 2012–2022. Wspólnym mianownikiem ich wszystkich jest refleksja nad krajobrazem – jego cechami, procesami, które stanowią dla niego zagrożenie – a także nad wpływem uwarunkowań prawnych na jego kształt.

Na tym cechy wspólne rozdziałów w większości się kończą. Mamy więc do czynienia z tekstami bardziej osobistymi, esejami polityczno-społecznymi, tekstami aspirującymi do naukowych, relacją z podróży, tekstem recenzującym realizacje architektoniczne, rodzajem manifestu o podbudowie analityczno-badawczej, tekstami historyczno-filozoficznymi, zapisem wykładu oraz dwoma zbiorami luźnych – być może zbytnio – przemyśleń w postaci notatek.

Miasta idealne

W pozycji tej znajdziemy jednak szereg ciekawych spostrzeżeń, a nawet propozycji systemowych działań. Rozdziały takie jak: Przestrzeń życia Polaków oraz tytułowy Praca nad krajobrazem, prezentują wnikliwą analizę sieci zależności między kształtem polskiego krajobrazu a szeregiem uwarunkowań prawnych związanych z systemem planowania przestrzennego, zwieńczoną szeregiem postulatów i apeli skierowanych do politycznych decydentów. Najciekawsze chyba teksty z całej książki – Tęsknota za miastem przyszłości oraz powiązany z nim Miasto idealne – to z początku rys historyczny utopii urbanistycznych, który pod koniec zmienia się w filozoficzny esej o metamorfozie marzeń dotyczących lepszych miast w historii społeczeństw.

Wspomniane już ilustracje to zbiór pięknych akwareli oraz szkiców wykonanych tuszem i ołówkiem. Prace zdradzają ogromną wrażliwość autora na krajobraz, ale też jego świetny warsztat. Subtelnie lawowane przejścia tonalne bywają kontrastowane podrysem piórkiem, biel papieru czasem niezwykle sugestywnie odcina się od śmiałych, syntetycznych pociągnięć pędzla, a użyte kolory od razu przenoszą nas do konkretnej przedstawionej pory roku, dnia i rodzaju światła. Książka to w zasadzie równolegle zbiór tekstów i galeria obrazów. Tym bardziej równolegle, nie zaś zbieżnie, że między ilustracjami a tekstem nie ma zasadniczo czytelnego powiązania z treścią.

Praca nad krajobrazem to rodzaj podsumowań dotychczasowych refleksji autora, wieloletniego, doświadczonego urbanisty i polityka, który swoimi postawami raz zbliża się do ostrożnego optymizmu – przykładowo gdy wyraża wiarę w działanie tzw. ustawy krajobrazowej, a raz do pesymizmu, lecz takiego, który w konstruktywny sposób rozkłada na czynniki pierwsze istotę problemu. Janusz Sepioł oferuje spojrzenie szersze niż tylko skupiające się na współczesności. Ze spokojem, ale i z zaangażowaniem, opowieść ta pomaga nam nabrać perspektywy wrażliwej, lecz jednocześnie merytorycznej i zniuansowanej.

Czytaj też: Park linearny na warszawskim Ursynowie już w 2026 roku |