Mamy Egipt w domu

Z domu pogrzebowego zrobili dom mieszkalny. Na fasadzie - piramidy, palmy i diabeł z widłami; pod oknami - cmentarz

2024-10-31 13:24

W Niemodlinie, w województwie opolskim, stoi osobliwy dom. Jego fasadę zdobią piramidy, wielbłądy i palmy - jest nawet mały diabełek. Niecodzienna stylizacja domu byłaby zwykłą ciekawostką, gdyby nie to, że powstał on w byłej synagodze lub domu pogrzebowym (tu źródła nie są zgodne), przy cmentarzu żydowskim, który również jest częścią nieruchomości.

Spis treści

  1. "Egipski" dom w Niemodlinie - jaka jest jego historia?
  2. Gdzie znaleźć dom w byłej synagodze / domu pogrzebowym w Niemodlinie?
  3. Jak to możliwe, że historyczny obiekt przebudowano na dom mieszkalny?

"Egipski" dom w Niemodlinie - jaka jest jego historia?

Historia budynku w Niemodlinie zaczyna się od cmentarza żydowskiego, którego powstanie datuje się na 1823 rok. Niewielka budowla stanęła obok przed 1850 rokiem. W bazie danych Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN widnieje jako synagoga. Sławomir Pastuszka, który miejscu poświęcił wiele czasu i badań, utrzymuje, że był to dom pogrzebowy.

O przedwojennym wyglądzie budynku wiadomo niewiele - Pastuszka wskazuje na układ pomieszczeń charakterystyczny dla budynków przedpogrzebowych. Mieściły się tu pomieszczenie ceremonialne oraz mieszkanie stróża na piętrze. W sąsiednim, niewielkim budynku - pomieszczenie rytualne. Całość otaczało ceglane ogrodzenie - do dziś zachował się tylko jego fragment.

Zobacz także: "Najwęższy" blok w Warszawie stoi niedaleko ul. Barei. Betonowy klocek w rzeczywistości wygląda nieco inaczej

Od 1928 roku terenem zarządzała Gmina Synagogalna w Opolu, a od 1939 - Zrzeszenie Żydów w Niemczech. Według informacji ze strony Muzeum POLIN, budynek synagogi miał zostać zdewastowany podczas Kristallnacht (nocy kryształowej) z 9 na 10 listopada 1938 roku. Pastuszka podaje, że jeszcze w 1942 roku na piętrze mieszkały córki pierwszego dozorcy, siostry Politze.

Architektura Murator Google News
Autor:

Jeszcze w czasie wojny niemal 90% działki przeznaczonej na cmentarz sprzedano kupcowi z niedalekiej wsi. W 1943 roku gestapo miało przejąć budynek i przekazać go okręgowemu urzędowi skarbowemu. Mimo całej zawieruchy, sam cmentarz przetrwał bez uszkodzeń do końca wojny.

Po jego teren ulegał stopniowej degradacji i dewastacji, nagrobki zniknęły. Ostatecznie zamknięto go w 1958 roku. Dekadę później całkiem zlikwidowano - w tym czasie nie było już po nim śladu. Nowy właściciel budynek domu pogrzebowego - synagogi przekształcił w odlewnię. Z czasem jednak opuścił Polskę oraz budynek, który zaczął popadać w coraz większą ruinę. Upomniała się o niego gmina wyznaniowa, jednak na przeszkodzie stanęła cena nieruchomości.

W 2010 roku budynek był jeszcze ceglaną ruiną z zachowanymi walorami (okrągłymi i łukowanymi oknami) oraz bryłą. Wkrótce wycięto kilkanaście lip porastających działkę, a teren dookoła uporządkowano; rozebrano część ogrodzenia. Odsłoniły się obrysy dawnych nagrobków. Obecnie teren (wraz z cmentarzem) wciąż pozostaje własnością prywatną; nie wiadomo, kto dokonał remontu i nadał budynkowi obecny wygląd.

Nowe życie domu podcieniowego na Żuławach. Odbudowa budynku z historią

Gdzie znaleźć dom w byłej synagodze / domu pogrzebowym w Niemodlinie?

Dom stoi przy ul. Bohaterów Powstań Śląskich w Niemodlinie - trudno go przeoczyć. Jego charakterystyczna bryła z kopułą szybko zwraca uwagę, a fasada od strony ulicy pozwala od razu zidentyfikować budynek.

Jak to możliwe, że historyczny obiekt przebudowano na dom mieszkalny?

Odpowiedź jest bardzo prosta - zniszczony budynek nigdy nie został wpisany do rejestru zabytków. Już po wojnie stał się własnością prywatną i został przebudowany na budynek odlewni żelaza. Charakterystyczna forma obiektu była jednak wciąż widoczna. Oryginalne ścięte boki widać nadal mimo zmian w bryle budynku.

W 2003 roku gmina wyznaniowa we Wrocławiu chciała odzyskać budynek, jednak właściciel był zainteresowany jedynie sprzedażą. Komisja ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich przy MSWiA odrzuciła wniosek o zwrot terenu.

Budynek został ujęty na liście zabytków Gminy Niemodlin objętych opieką w latach 2021-2024 jako przedwojenna synagoga (dom pogrzebowy) - budynek byłej odlewni, osobno wpisano również na nią pozostałości ogrodzenia oraz cmentarz opisany jako nieistniejący.

Zobacz także: W PRL-u wybudował sobie własne obserwatorium. Projekt skopiował od słynnego polskiego architekta

Anna Cymer: Ależ to jest brzydkie!
Czy to ważne i potrzebne, aby budynek był ładny? I jak radzić sobie w dyskusji, w której pada argument, że coś przypomina bardziej pudełko po butach niż architekturę? W przededniu otwarcia nowego obiektu Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie Artur Celiński rozmawia z Anną Cymer o gustach i żądaniu piękna. Znajdziesz tu być może niepełną, ale inspirująca odpowiedź na to, co robić, gdy usłyszysz, że ważny dla Ciebie obiekt jest po prostu brzydki.
Architektura-murator. Podcast 30/30
Źródła: Wirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN; Sławomir Pastuszka, Niemodlin: cmentarz żydowski (slawekpastuszka.pl); Uchwała nr XXVII/147/20 Rady Miejskiej W Niemodlinie z dnia 31 sierpnia 2020 r.