Spis treści
- "Egipski" dom w Niemodlinie - jaka jest jego historia?
- Gdzie znaleźć dom w byłej synagodze / domu pogrzebowym w Niemodlinie?
- Jak to możliwe, że historyczny obiekt przebudowano na dom mieszkalny?
"Egipski" dom w Niemodlinie - jaka jest jego historia?
Historia budynku w Niemodlinie zaczyna się od cmentarza żydowskiego, którego powstanie datuje się na 1823 rok. Niewielka budowla stanęła obok przed 1850 rokiem. W bazie danych Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN widnieje jako synagoga. Sławomir Pastuszka, który miejscu poświęcił wiele czasu i badań, utrzymuje, że był to dom pogrzebowy.
O przedwojennym wyglądzie budynku wiadomo niewiele - Pastuszka wskazuje na układ pomieszczeń charakterystyczny dla budynków przedpogrzebowych. Mieściły się tu pomieszczenie ceremonialne oraz mieszkanie stróża na piętrze. W sąsiednim, niewielkim budynku - pomieszczenie rytualne. Całość otaczało ceglane ogrodzenie - do dziś zachował się tylko jego fragment.
Zobacz także: "Najwęższy" blok w Warszawie stoi niedaleko ul. Barei. Betonowy klocek w rzeczywistości wygląda nieco inaczej
Od 1928 roku terenem zarządzała Gmina Synagogalna w Opolu, a od 1939 - Zrzeszenie Żydów w Niemczech. Według informacji ze strony Muzeum POLIN, budynek synagogi miał zostać zdewastowany podczas Kristallnacht (nocy kryształowej) z 9 na 10 listopada 1938 roku. Pastuszka podaje, że jeszcze w 1942 roku na piętrze mieszkały córki pierwszego dozorcy, siostry Politze.
Jeszcze w czasie wojny niemal 90% działki przeznaczonej na cmentarz sprzedano kupcowi z niedalekiej wsi. W 1943 roku gestapo miało przejąć budynek i przekazać go okręgowemu urzędowi skarbowemu. Mimo całej zawieruchy, sam cmentarz przetrwał bez uszkodzeń do końca wojny.
Po jego teren ulegał stopniowej degradacji i dewastacji, nagrobki zniknęły. Ostatecznie zamknięto go w 1958 roku. Dekadę później całkiem zlikwidowano - w tym czasie nie było już po nim śladu. Nowy właściciel budynek domu pogrzebowego - synagogi przekształcił w odlewnię. Z czasem jednak opuścił Polskę oraz budynek, który zaczął popadać w coraz większą ruinę. Upomniała się o niego gmina wyznaniowa, jednak na przeszkodzie stanęła cena nieruchomości.
W 2010 roku budynek był jeszcze ceglaną ruiną z zachowanymi walorami (okrągłymi i łukowanymi oknami) oraz bryłą. Wkrótce wycięto kilkanaście lip porastających działkę, a teren dookoła uporządkowano; rozebrano część ogrodzenia. Odsłoniły się obrysy dawnych nagrobków. Obecnie teren (wraz z cmentarzem) wciąż pozostaje własnością prywatną; nie wiadomo, kto dokonał remontu i nadał budynkowi obecny wygląd.
Gdzie znaleźć dom w byłej synagodze / domu pogrzebowym w Niemodlinie?
Dom stoi przy ul. Bohaterów Powstań Śląskich w Niemodlinie - trudno go przeoczyć. Jego charakterystyczna bryła z kopułą szybko zwraca uwagę, a fasada od strony ulicy pozwala od razu zidentyfikować budynek.
Jak to możliwe, że historyczny obiekt przebudowano na dom mieszkalny?
Odpowiedź jest bardzo prosta - zniszczony budynek nigdy nie został wpisany do rejestru zabytków. Już po wojnie stał się własnością prywatną i został przebudowany na budynek odlewni żelaza. Charakterystyczna forma obiektu była jednak wciąż widoczna. Oryginalne ścięte boki widać nadal mimo zmian w bryle budynku.
W 2003 roku gmina wyznaniowa we Wrocławiu chciała odzyskać budynek, jednak właściciel był zainteresowany jedynie sprzedażą. Komisja ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich przy MSWiA odrzuciła wniosek o zwrot terenu.
Budynek został ujęty na liście zabytków Gminy Niemodlin objętych opieką w latach 2021-2024 jako przedwojenna synagoga (dom pogrzebowy) - budynek byłej odlewni, osobno wpisano również na nią pozostałości ogrodzenia oraz cmentarz opisany jako nieistniejący.
Zobacz także: Blok z willą na dachu - słynny "potworek" z Jastrzębia-Zdroju po 30 latach może przestać istnieć. Jaka jest jego historia?
Źródła: Wirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN; Sławomir Pastuszka, Niemodlin: cmentarz żydowski (slawekpastuszka.pl); Uchwała nr XXVII/147/20 Rady Miejskiej W Niemodlinie z dnia 31 sierpnia 2020 r.
