Ledwie kilka książek ukazało się w bardzo zachęcająco nazwanej serii wydawniczej Ossolineum – Zrozumieć Europę. Wśród nich wyszła przed czternastu laty książka o trzynastu miastach, wszystkich poza jednym wyjątkiem, znajdujących się we Włoszech. To one – zdaniem autora – najpełniej zachowały tradycje greckiej kultury miejskiej.
Sięgnąłem po tę pozycję, trochę wygłodzony lapidarnymi notatkami o miastach w Księgach Jakubowych, by poczytać o sacrum i profanum w Rzymie, małych radościach w Ostii, skrzyżowaniu kultur w Palermo (z szerokimi odniesieniami w tym zakresie do Lwowa), oszczędnych mieszczanach w Lukce, mecenacie i swobodzie twórczej we Florencji, złocie i krwi w Genui, wolności i porządku w Wenecji, univeritas i swobodzie twórczej w Padwie, miłości i śmierci w Weronie, poetyce historii i rewolucji w Neapolu, o tym, że można inaczej w Asyżu, i o Sorrento... I także o utopii i jej urzeczywistnianiu w Zamościu, przy czym tu jako miejskie wzorce wspomina się nie tylko Palmanovą, Ferrarę, czy La Valettę, ale i maleńką Sabionettę pod Mantuą, gdzie warto kiedyś będzie zajrzeć.
Grzybowski zwraca uwagę między innymi na to, że pierwotny plan Zamościa długo był realizowany i że jako twierdza to wielokrotnie oblegane miasto sprawdziło się doskonale. A dziś ten plan powraca, starannie rewitalizowany do swego dawnego kształtu, w obrębie siedmiu bastionów i ich szerokiego przedpola.
