idea Projekt Placu Nowy Targ powstał w latach 1956-57 w III pracowni Miastoprojektu w składzie Anna Tarnawska, Jerzy Tarnawski, Włodzimierz Czerechowski i Ryszard Natusiewicz, wobec których rolę konsultanta pełnił Zbigniew Stępiński. Projekt zakładał powstanie dzielnicy mieszkalnej wraz z podstawowymi obiektami usługowymi, przewidziany na około 4000 mieszkańców. Realizację rozpoczęto w 1960 roku, zakończono w 1963 roku. Stanowił – i stanowi do tej pory – pracę spójną w zakresie zarówno architektury, jak i urbanistyki: wybitną architekturę polskiego powojennego modernizmu spaja zdecydowany charakter i geometria placu.
Praca konkursowa zachowuje tę geometrię, uznając jej ogromną wartość historyczną i przestrzenną, dodatkowo kontynuując ją w obszarach uwolnionych od ruchu samochodowego. Decyzja ta ma też swoją przyczynę w fakcie, że Anna i Jerzy Tarnawscy żyją, a projekt Placu Nowy Targ jest integralnym dziełem architektonicznym objętym prawem autorskim – bez zgody architektów charakter nawierzchni placu nie może zostać zmieniony.
urbanistyka W sensie urbanistycznym projekt jest kontynuacją istniejącej zasady geometrycznej pracy. Regularna, kwadratowa siatka o wymiarze osiowym 5 m, z kwadratowym kwietnikiem w środku, jest przedłużona w stronę zachodnią o 4 moduły, w kierunku południowym również o 4 moduły, w kierunku wschodnim o 1 moduł. Na stworzonym w ten sposób obszarze wyznaczono miejsca przeznaczone na różnego rodzaju usługi. Kwadratowy kwietnik (element zaprojektowany jeszcze w latach 50.) zamieniony został na fontannę, która w okresie letnim służy ochłodzie przechodniów i która w okresie zimowym może zostać przekształcona w lodowisko. Centralnym punktem fontanny jest Neptun przeniesiony z lapidarium wrocławskiego Muzeum Architektury – jego obecnego miejsca przebywania. Dookoła fontanny rozlokowano na stałe leżaki.
Na placu zlokalizowano szereg nowych obiektów. Rzuty wszystkich z nich oparto o moduł 5 x 5 m.
Najważniejszym z nich jest pawilon we wschodniej części o wymiarach 45 x 10 m i wysokości 4.5 m, przeznaczony na dwa sklepy, kawiarnię i wyjście z parkingu podziemnego. W pracy zaproponowano – opcjonalnie – również drugi pawilon w części północnej o wymiarach 70 x 5 m i wysokości 3.3 m, przeznaczony na usługi o małych gabarytach oraz na drugie wyjście z parkingu podziemnego. Obydwa pawilony mają zapewnić placowi potrzebne funkcje, sprawiające, że plac będzie nie tylko miejscem pieszego tranzytu (najczęściej po linii diagonalnej od strony rynku do hali targowej i odwrotnie), ale również celem samym w sobie. Obecnie plac, oddzielony od wschodniej pierzei ruchliwą drogą i torowiskiem tramwajowym, cierpi z powodu braku usług – te zrealizowane są tylko w pierzei zachodniej. W pierwotnym projekcie placu Nowy Targ architekci przewidywali wolno stojący pawilon usługowy w części wschodniej oraz lokale usługowe w parterach północnej pierzei budynku mieszkalnego. Pawilonu nigdy nie zrealizowano, natomiast lokale usługowe już na etapie projektu zamienione zostały na mieszkania z powodu przekroczenia normatywu powierzchni usługowej w odniesieniu do powierzchni mieszkalnej. Drugi pawilon może wydać się kontrowersyjny, jednak jego budowa, przy zakładanej wysokości i odległości 5.5 m, nie spowodowałaby zacieniania mieszkań parteru północnego budynku mieszkalnego, zapewniając im możliwość stworzenia kameralnych ogródków i dozy prywatności. Oczywiście pawilon zachowałby drożność 4 podcieni budynku mieszkalnego.
W zachodniej części placu zaproponowano zespół 4 straganów targowych, również oparty o modularną siatkę. W południowej scenę o wymiarach 10 m na 5 m wraz z rzędem ławek. Całość od strony południowej, zachodniej i południowej uzupełniono o drzewa, o lampy, dodatkowe ławki, stojaki na rowery itp.
Ogólnie rzecz biorąc Plac Nowy Targ pozostał terenem płaskim, w dość dużej mierze pustym, zdolnym do przyjęcia wielu imprez i wydarzeń o różnym charakterze. Dodatkowo płaskość placu ma ogromne znaczenie dla kosztów realizacji parkingu podziemnego – niczym nie zakłócony strop można realizować szybko, bez pochłaniających czas nietypowych szalunków.
ruch samochodowy Z obszaru placu wycofano – zgodnie z zaleceniem konkursowym – cały ruch samochodowy. Wjazd do parkingu usytuowano na przedłużeniu ul. Purkyniego, rezygnując z pozostałych sugerowanych wjazdów jako elementów zbędnych i zakłócających bezpieczeństwo i wygodę ruchu pieszego na placu. Wyjścia z parkingu podziemnego zaprojektowano w obydwu pawilonach, również w pawilonach zlokalizowano elementy wentylacji. W projekcie zrezygnowano z przedłużenia ul. Św. Wita, która pozostała ulicą ślepą – również dbając o komfort pieszych. Oczywiście w dalszym ciągu istnieje możliwość wybudowania połączenia tej ulicy z ul. Purkyniego.
architektura Proponowana nowa architektura budynku jest bardzo oszczędna i racjonalna, czerpiąca z geometrii placu. Wszystkie budynki i obiekty oparto o moduł placu, budując je z słupów stalowych i wypełniając transparentnym lub matowym szkłem. Prostokątne w swej podstawie pawilony wyposażono w wystające na 5 m lub 10 m ażurowe dachy, których wypełnienie jest inspirowane kratami zainstalowanymi w okolicznych balkonach i które można przykryć zupełnie za pomocą sterowanych elektrycznie rolet materiałowych. W ten sposób rygor i konsekwencja geometryczne modernizmu placu Nowy Targ zmiękczone zostały wzorami będącymi pochodnym spontanicznej działalności mieszkańców.
Podobnie stragany targowiska oparto o moduł. Na placu zaprojektowano 4 stragany, każdy podzielony na 4 unity. Obiekty te są prostopadłościanami ze składanymi ściankami zewnętrznymi. Pozostałe unity uznano za zrealizowane w dodatkowym pawilonie w pierzei północnej.
Roman Rutkowski Architekci www.rr-a.pl www.romanrutkowski.wordpress.com
