Osada Marszewo w Gdyni. Z modrzewiowych desek opalanych tradycyjną japońską metodą Shou Sugi Ban

Spis treści

1. Osada Marszewo. Miejsce akcji
2. Drewno opalane unikalną dalekowschodnią metodą
3. Dom stodoła kolonizuje krajobraz? Nie tym razem
4. Fasada z opalanych desek kontra polskie przepisy
5. Osada Leśna Marszewo. Założenia autorów

Artykuł ukazał się w drukowanym wydaniu Architektury-murator w 2023 roku.

Osada Marszewo. Miejsce akcji

Trójmiejski Parki Krajobrazowy to pokryte gęstym, liściastym lasem morenowe wzgórza graniczące od zachodu z dolnym tarasem Trójmiasta. Przecinają go liczne trasy intensywnie użytkowane przez spacerowiczów i rowerzystów, a zimą – niestety, coraz rzadziej z powodu zmian klimatu – narciarzy biegowych. Na terenie parku znajdują się także malownicze ogrody – zoologiczny w Oliwie oraz znacznie mniej znany Leśny Ogród Botaniczny Marszewo w Gdyni, prowadzony przez Nadleśnictwo Gdańsk. Odbywają się tam warsztaty i zajęcia edukacyjne dla szkół i przedszkoli oraz dla wszystkich chętnych w popularne Ogrodowe niedziele. Nadleśnictwo potrzebowało nowego budynku w celu rozszerzenia oferty edukacyjnej. Koncepcję krakowskiej pracowni Gierbienis + Poklewski wybrano w ogłoszonym w 2015 roku konkursie architektonicznym. Cały budynek zaprojektowano z drewna – miał stać się pierwszym w Polsce publicznym obiektem, zrealizowanym w całości w technologii CLT (prefabrykaty z drewna klejonego krzyżowo).

Czarne bryły oderwane od ziemi. Osiedle Karmniki w Zakopanem

Drewno opalane unikalną dalekowschodnią metodą

Kameralny kompleks obejmuje wolnostojące obiekty – budynek edukacyjny, dwie szopy i blok toalet – spięte ogrodzeniem wykonanym z tego samego materiału co elewacje (podobna zasada zastosowana została m.in. w Służewskim Domu Kultury, autorstwa WWAA i 137kilo, „A-m” 10/2013). Na fasadach i ogrodzeniu zaplanowano modrzewiowe deski, opalane tradycyjną japońską metodą Shou Sugi Ban. Choć jest znana i stosowana od wieków, architektonicznemu światu przypomniał o niej wynik konkursu na Muzeum Guggenheima w Helsinkach, rozstrzygnięty niedługo przed gdyńskim. Zwycięski projekt autorstwa pracowni Moreau Kusunoki zakładał drewniane elewacje wykończone tym sposobem, z naturalnie uzyskaną czernią i satynowym połyskiem opalanych desek.

Dom stodoła kolonizuje krajobraz? Nie tym razem

Realizacja w Marszewie może przypominać domy-stodoły, których wiele powstało w Polsce w ostatnich latach. Ich wysyp – od Mazur po Karkonosze – krytykował m.in. Filip Springer, wyjaśniając, że surowe w formie, „dizajnerskie” budynki kolonizują krajobraz w sposób równie bezwzględny, jak kiedyś pseudodworki. Budynek w Marszewie wyróżnia się jednak na ich tle. Przekonująca, spójna koncepcja konkursowa została zrealizowana prawie bez zmian, choć szkoda, że nie udało się wdrożyć wszystkich pierwotnie zaplanowanych rozwiązań OZE.

Ten dom przypomina Czarny Monolit z Odysei Kosmicznej

Dzięki uporowi architektów i zamawiającego powstał zespół konsekwentnie wykorzystujący możliwości drewna. Nie „kolonizuje” on krajobrazu, ale staje się znakiem Leśnego Ogrodu Botanicznego, który łatwo minąć, jadąc krętymi drogami przez park. Projektanci wyjaśniają, że zależało im na uzyskaniu efektu graficznej sylwety na tle ściany lasu, stąd czarne elewacje. Kolor ten nierzadko wzbudza kontrowersje – w Trójmieście stało się tak m.in. w przypadku Teatru Szekspirowskiego, ochrzczonego przez mieszkańców po otwarciu „katafalkiem”. Realizacja w Marszewie wydaje się jednak być odbierana pozytywnie dzięki kameralnej skali i temu, że ważnymi użytkownikami placówki są dzieci, łatwiej akceptujące nietypowe rozwiązania.

Obiekt został wzniesiony w technologii drewna klejonego krzyżowo z opalanymi deskami, jako wykończeniem fasad

Fasada z opalanych desek kontra polskie przepisy

Polskie przepisy nie pozwalały zastosować na elewacjach drewna wykończonego wyłącznie poprzez opalanie – fasada nie mogła zostać sklasyfikowana jako nierozprzestrzeniająca ognia. Projektanci zdecydowali się wykonać na własny koszt badania w Instytucie Techniki Budowlanej z zastosowaniem różnych produktów – jeden z nich pozwolił na spełnienie wymaganych parametrów i udało się uzyskać jednostkowe dopuszczenie tak wykończonej deski. CLT nie musi być wykańczane dodatkowo wewnątrz – prefabrykaty, z których składa się budynek, dają gładką, drewnianą powierzchnię. Dwukondygnacyjny budynek edukacyjny został szczegółowo zdetalowany i porządnie „dopilnowany” na budowie.

Czarny Dom z Grafitu w warszawskich Włochach

Widać, że podczas realizacji nie było miejsca na improwizację. Poszczególne elementy konstrukcyjne są precyzyjnie połączone i uzupełnione wbudowanymi drewnianymi meblami. Zapach i ciepły kolor drewna oraz akustyka, inna niż w otynkowanych wnętrzach, przyjemnie oddziałują na zmysły. Wnętrza mają wielofunkcyjny układ, a otwierające się na las taras i dziedziniec pozwalają na prowadzenie działań edukacyjnych na zewnątrz. Przeszklenia, także balustrady, uwzględniają kropki chroniące liczne w tym miejscu ptaki przed kolizjami z szybami. Obiekt czeka jeszcze na ostateczne wyposażenie i uruchomienie w nim działań, ale raczej nie ma wątpliwości, że stanie się magnesem przyciągającym do Marszewa nowych odwiedzających.

Osada Leśna Marszewo. Założenia autorów

Leśny Ogród Botaniczny położony jest na polanie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. W jego przestrzeni udostępniono kolekcję rodzimych gatunków roślin, organizowane są tu również zajęcia edukacyjne dla dzieci. Nowy obiekt miał poszerzać tę funkcjonalność, łącząc miejsce pracy leśników i przestrzeń edukacji. Punktem wyjścia dla wprowadzenia zabudowy w ten naturalny obszar było odniesienie do przyrody i dziedzictwa kulturowego osady leśnej Marszewo. Nadrzędnym celem projektu była twórcza interpretacja tradycyjnej zabudowy zagrodowej w odniesieniu do urbanistyki i architektury, ze szczególnym naciskiem na promocję nowoczesnego budownictwa drewnianego, alternatywy dla energochłonnych konstrukcji opartych o beton i stal. Budynek wzniesiony został w technologii drewna klejonego krzyżowo z opalanymi deskami, jako wykończeniem fasad. Aby uniknąć realizacji wielkogabarytowego obiektu, zespół tworzą rozproszone bryły, spięte jednorodnym ogrodzeniem, z dwoma dziedzińcami.

Czarny Dom w Gałowie pod Wrocławiem

Pierwszy stanowi przejście do ogrodu z zielenią i patio do siedzenia. Drugi, dostępny poprzez hol, wyróżnia niewielki amfiteatr. Wygrodzenie nawiązuje do charakteru zabudowy dawnych osad. Bryły swoją formą odnoszą się do archetypu stodoły ze zróżnicowaniem wielkości względem funkcji. Na główny budynek składają się dwie największe połączone szklaną przełączką, przy czym pierwsza mieści strefę wejściową i przestrzeń wielofunkcyjną, a druga salę konferencyjno-ekspozycyjną oraz strefę biurową. W zależności od charakteru pomieszczeń na elewacjach pojawiają się przeszklenia, dodatkowo przesłonięte stałymi żaluzjami lub okiennicami, które stanowią kolejne odniesienie do regionalnej tradycji. O estetyce budynku decyduje drewno, jego tekstura i zapach, odczuwalne i widoczne w jego konstrukcji oraz wykończeniu. Drewniane wnętrza kojarzą się z ciepłem i bezpieczeństwem. Prefabrykaty CLT pozostają widoczne, odsłaniając swoje strukturę i technologię. Ciepło drewna wewnątrz pozostaje w kontraście z czarną okładziną fasady, która pozwoliła wtopić bryłę w leśny krajobraz, a jednocześnie odnosi się do przeszłości regionu, gdy rolnicy w ten sposób zabezpieczali surowiec wystawiony na działanie warunków atmosferycznych, promieni UV bądź szkodników. W efekcie realizacja zyskała walor edukacyjny, wpisując się w cel powstania budynku i pokazując, jak efektywnie można wykorzystać do tego drewno. Ekologia jest dla nas równie ważna co piękno, trwałość i użyteczność. Postawiliśmy na drewno, bo to w zasadzie jedyny materiał tak przyjazny człowiekowi i środowisku. Marcin Gierbienis, Damian Poklewski-Koziełł

Realizacja w gdyńskim Marszewie może przypominać domy-stodoły, jakich wiele powstało ostatnio w Polsce, ale ten projekt wyróżnia się na ich tle spójnością koncepcji i precyzją wykonania

Ciepło drewna wewnątrz pozostaje w kontraście z czarną okładziną fasady, która pozwoliła wtopić bryłę w leśny krajobraz, a jednocześnie odnosi się do regionalnej, chłopskiej tradycji opalania desek w celu zabezpieczenia ich przed działaniem warunków atmosferycznych oraz szkodników