i
Obszar, na którym obecnie znajduje się Park Pole Mokotowskie, ma bogatą i interesującą historię, sięgającą aż do XIX wieku, kiedy to teren ten znajdował się pomiędzy stolicą a Mokotowem. Mieściło się tu Mokotowskie Pole Wojenne, skąd przyszły park wziął swoją nazwę. W 1816 roku został otwarty tor wyścigów konnych, który funkcjonował w dwóch lokalizacjach do 1938 roku, kiedy to przeniesiono go na Służew. W 1910 roku otwarto pierwsze lotnisko w mieście, które w czasie I wojny światowej zostało zajęte przez Niemców. W dwudziestoleciu międzywojennym powstały tutaj Polskie Linie Lotnicze LOT, później lotnisko zostało przeniesione na Okęcie. W 1935 roku na Polu Mokotowskim odbyły się główne uroczystości pogrzebowe Józefa Piłsudskiego. Na przestrzeni XX wieku dla tego terenu opracowano wiele planów zagospodarowania. Miała się tutaj znaleźć m.in. Dzielnica Administracyjna czy Dzielnica Wiedzy. W latach 70. zaniechano jednak takich koncepcji i w 1973 Stanisław Bolek przedstawił plan urządzenia w tym miejscu parku miejskiego. Jego budowę zaczęto w 1977roku, jednak z powodu braku funduszy park oddawany był w częściach - w latach 1983, 1986 i 1991. (Wokół Pola Mokotowskiego, [w:] Jarosław Zieliński, Ochotnicy na spacer, Warszawa: Veda, 2010)
Idea rewitalizacji parku
Współcześnie park Pole Mokotowskie oprócz oczywistej wartości przyrodniczej, jest także fenomenem społecznym i kulturowym. Podczas jego modernizacji dużym wyzwaniem było zaprojektowanie przestrzeni dostępnej dla wszystkich z poszanowaniem wspomnień ludzi związanym z tych miejscem. Dlatego oprócz odgórnych działań projektowych ważny jest też ten oddolny proces społeczny. Podstawą strategii projektowej była dobrze zaplanowana „akupunktura”, wrażliwe stymulowanie zastałej przestrzeni.
Proponowana koncepcja jego rozwoju opiera się na kilku wyjściowych założeniach. Park jest procesem, a nie zdarzeniem - ciągłą ewolucją systemów przyrodniczych i zmiennością aktywności społecznych. Park jest miejscem dla wszystkich: ludzi, ale i roślin, zwierząt, żywiołów; we wszystkich porach dnia, tygodnia, roku. Park tworzą dwa symboliczne domy – ostoje: Dom Człowieka i Dom Natury, których obszary się przeplatają. Strefa „pomiędzy” to obszar krajobrazu biocenotycznego, o cechach służących zarówno człowiekowi, jak i naturze. Jest to strefa nakładania się i interakcji dwóch głównych środowisk, cechująca się największym potencjałem i witalnością. Jej cechą będzie ciągłość transformacji krajobrazu – od w pełni naturalnego do ludzkiego. Ważnymi celami projektu jest poprawa relacji na stykach parku z otoczeniem miejskim i przyrodniczym oraz zwiększenie udziału procesów zrównoważonych, cyrkularnych w jego funkcjonowaniu.
Ekologia/ przyszłość
Projekt rewitalizacji zakłada szereg rozwiązań proekologicznych m.in. kształtowanie systemu wodnego, który poprawia lokalny mikroklimat – wyrównanie skrajnych temperatur, związywanie szkodliwych pyłów, zwiększenie wilgotności. W projekcie przewidziana była również wymiana nawierzchni ścieżek z nieprzepuszczalnych na przepuszczalne, które wspomagają wsiąkanie wody. Kształtowanie nasadzeń roślinnych i ich dobór oparty jest na zestawieniach gatunków rodzimych – aranżacji urozmaiconych biotopów w oparciu o typy zbiorowisk roślinnych o charakterze naturalnym i półnaturalnym w tym nowe nasadzenia drzew, krzewów i roślinności niskiej. Krajobraz biocenotyczny jest tworzony poprzez układ mozaikowych zbiorowisk roślinnych (opartych na systemie biotopów obecnych w parku) atrakcyjnych widokowo oraz zapewniających odwiedzającym park możliwość kontaktu z naturą, odkrywania dzikiej przyrody w centrum miasta. Są to: „leśne zakątki” nawiązujące wyglądem do lasów, „tajemnicze ogrody” przywołujące wspomnienia z odwiedzanych pozamiejskich przestrzeni, sady, łąki, szuwary, a także rabaty o walorach sensorycznych, stanowiące pożytki dla owadów.
Projekt
Projekt rewitalizacji zakładał znacznie większy zakres, niż jest obecnie wykonywany. Niestety z powodu braku funduszy został on podzielony na etapy i w tym momencie wykonywany jest tylko pierwszy z nich z tzw. „opcją”, czyli zagospodarowaniem terenu wokół domków fińskich. Elementy takie jak budowa Pawilonów Żywiołów (Pawilon Wody, Pawilon Ziemi i Pawilon Powietrza), wymiana nawierzchni ciągów pieszych, wybudowanie nowych tematycznych placów zabaw, rewitalizacja fontanny czy uzupełnienie małej architektury nie będzie w ogóle wykonywana albo będzie wykonywana częściowo. Tak jak w latach 70., tylko część zakładanych prac zostanie zrealizowana, w tym: rewitalizacja głównego zbiornika wodnego wraz z potokiem, część zagospodarowania ogrodu biocenotycznego (bez północnej części), domki fińskie, mała część modernizacji nawierzchni ciągów pieszych – wymiana asfaltowej nawierzchni na nawierzchnię przepuszczalną – mineralną; wykonanie części małej architektury w tym ławki, stoły, kosze na śmieci, stojaki na rowery, elementy informacyjne, toalety parkowe (z zaprojektowanych 20, tylko 2), altany; niektóre elementy placów zabaw i ogrodów sensorycznych, przeszkody do jazdy na deskorolkach, częściowa rewitalizacja strefy fontanny, strefy dla psów z oczkami wodnymi.
Zbiornik
Najbardziej skomplikowanym obiektem obecnie realizowanym jest zbiornik wodny. Głównym celem jego przebudowy było stworzenie całorocznego akwenu, gdzie poprzez jego naturalizację osiągniemy wysoką jakość i czystość wody. Jego oczyszczenie oparte będzie na mediach filtracyjnych z kruszyw oraz roślin. Oczyszczanie wody będzie odbywało się mechanicznie, chemicznie i biologicznie. Zbiornik podzielony został na dwie części: strefę rekreacyjną oraz strefę regeneracyjną gdzie znajduje się roślinność oczyszczająca wodę. Po napełnieniu jeziora z ujęcia wodnego woda jest w ciągłym zamkniętym obiegu. Oznacza to, że raz napełniony zbiornik wodą wodociągową jest uzupełniany jedynie w wyniku strat na skutek parowania.
Prace rozpoczęły się już w listopadzie 2021 roku, kiedy to zaczęto rozbierać istniejący zbiornik. Wymagał on kosztownego corocznego napełniania i spuszczania wody, a powstała w latach 70. konstrukcja utraciła szczelność. W ostatnich latach był napełniany w niezbędnym minimum, aby żyjące w nim płazy mogły przetrwać.
Beton uzyskany po rozebraniu zbiornika został przekruszony, wymieszany z ziemią i użyty do usypania górek w ogrodzie biocenotycznym i w strefach brzegowych.
Po wykonaniu prac rozbiórkowych zaczęto kształtować obrys zaprojektowanego zbiornika, który będzie większy, brzegi zostały wyoblone, a na południu znajdą się dwie nowe wyspy. Na jednej z nich został zaprojektowany Pawilon Wody, który nie powstanie na obecnym etapie z powodu braku funduszy.
W międzyczasie powstała instalacja zewnętrzna przebiegająca w obrębie stawu obejmująca przewody odprowadzające wodę przez skimmery do komory zbiorczej i dalej do komory technicznej. Przy wykonywaniu tych prac generalny wykonawca na bieżąco wykonywał warstwy zaprojektowanego zbiornika.
Szczelność zbiornika
Aby zbiornik funkcjonował poprawnie, konieczne jest zachowanie jego szczelności. Dno pokryte jest żwirem, pod którym znajdą się warstwy izolacyjne. Dodatkowo istniejące warunki wodno-gruntowe stanowią swojego rodzaju naturalną barierę przed wchłanianiem wody. Prawie na całym terenie parku występuje glina.
Jezioro zostało podzielone na dwie części: strefę rekreacyjną i strefę regeneracyjną, różniącą się pod względem pełnionych funkcji, a także warstw dna zbiornika. W strefie rekreacyjnej dno zostało wykonane z betonu zbrojonego siatką. Hydroizolacja EPDM znajduje się pod warstwą z betonu, tak aby zabezpieczyć ją przed uszkodzeniami mechanicznymi. W strefie regeneracyjnej, hydrobotanicznej, występują rośliny wodne, które oczyszczają wodę i tutaj zastosowane zostały mieszanki tłucznia dolomitowego oraz glina, pod którymi znajduje się hydroizolacja.
Brzegi zbiornika wykonane są głównie z betonowych murków oporowych C30/37 W8 F150, wyjątek stanowi południowa cześć zbiornika, gdzie brzegi uformowane są w kształcie skarp zabezpieczone obrzeżami.
Sposób funkcjonowania
Jezioro oraz rozlewisko potoku (układ wodny znajdujący się na wschód od jeziora), oczyszczane będą obok filtrów mechanicznych przy pomocy filtrów hydrobotanicznych, mineralno–bagiennych, czyli złóż wypełnionych materiałem filtracyjnym porośniętych roślinnością szuwarową. Dochodzi w nich między innymi do rozkładu substancji przez mikroorganizmy pokrywające substrat filtracyjny (błona bakteryjna). Błona bakteryjna inaczej biofilm, tworząca się w złożach filtracyjnych, decyduje o wydajności filtra. Im większa powierzchnia materiału, tym więcej błony bakteryjnej i tym samym lepsze właściwości oczyszczające. Zastosowane zostały również odpływy denne odprowadzające żyzne wody ze zbiornika. W trakcie intensywnych opadów woda z najniżej położonych partii zbiornika będzie wypływała na sąsiedni teren tzw. Uroczysko (specjalnie uformowany teren na południe od Jeziora), z którego następnie będzie odparowywała. Proces ten wspomagać będzie odpowiednia szata roślinna. (zarośla wierzby, trawy wilgociolubne itp.).
Z wody pobierane są biogeny przez błonę bakteryjną, a następnie w odpowiednich warunkach następuje ich adsorpcja przez odpowiednio dobrany materiał filtracyjny. Dobrze dobrany materiał filtracyjny zatrzymuje fosforany, amoniak oraz jony amonowe. Rośliny porastające złoża są w stanie wykorzystać nagromadzone substancje do własnego rozwoju, przeciwdziałając tym samem rozwojowi glonów. Odpowiednio dobrane substraty złoża pozwolą ustabilizować nie tylko pH wody, które powinno być na poziomie 6,9-9, ale i wymaganą twardość. Procesy zachodzące w filtrze pozwalają na zachowanie równowagi biologicznej w zbiorniku i przeciwdziałają procesowi eutrofizacji, którego skutkiem może być nieestetyczny wygląd wody (glony nitkowate) czy tzw. zakwit wody. Pompy mają za zadanie wymusić obieg wody, aby ułatwić usuwanie zanieczyszczeń i doprowadzić do maksymalnej efektywności procesu filtracji.
Większe zanieczyszczenia powierzchniowe usuwane będą za pomocą filtrów mechanicznych (kosze skimmerów, bębny). Nieoczyszczona woda przepływając do filtrów bagiennych, powodowałaby szybką kolmatacje (blokadę) złóż filtracyjnych i tym samym oznaczałoby to praktycznie ich zniszczenie. Stosowanie przedfiltrów mechanicznych w systemach filtracji biologicznej jest dlatego niezbędne.
Zasadniczymi źródłami zanieczyszczeń wód są obok zanieczyszczeń wynikających z użytkowania, obecności np. ptactwa wodnego aerozole wymywane z powietrza, zanieczyszczenia spłukiwane z powierzchni gruntu czy przenoszone wiatrem. Ładunek zanieczyszczeń w wodach opadowych i ich stężenie zależą od intensywności deszczu, czasu jego trwania, okresu pogody bezdeszczowej poprzedzającej opad, stopnia zanieczyszczenia atmosfery, ilości terenów zielonych w okolicy, rodzaju nawierzchni terenów utwardzonych, sposobu oczyszczania nawierzchni i wielu innych czynników. W miastach obciążenia fosforem bezpośrednio z atmosfery osiągają ponad 1 kg/ha/rok.
Dek drewniany
Zagospodarowanie terenu wokół zbiornika również ulegnie rewitalizacji. Asfalt oraz betonowe płyty zostaną zastąpione tarasowo ukształtowanym drewnianym dekiem uzupełnionym małą architekturą. Pojawią się tu m.in. miejsca do siedzenia, platformy do leżenia czy stoły piknikowe. W północnej części zbiornika zaprojektowane zostały siedziska na trzech różnych wysokościach tworzących widownię skierowaną w stronę jeziora. Ze względu na tarasowy układ deku i różnice terenu pomiędzy poszczególnymi poziomami zostały wykonane murki oporowe, które będą stanowiły oparcie dla mebli uzupełnione o konstrukcję stalową.
Ogród biocenotyczny
W części przylegającej do Biblioteki Narodowej powstaje ogród biocenotyczny. Będzie to teren ukształtowany w formie pagórków, stawów oraz mokradeł porośniętych roślinnością przedstawiającą różne biocenotypy, przez który prowadzi meandrująca drewniana kładka. Jest to ścieżka o charakterze rekreacyjnym, ale także edukacyjnym, przez którą będzie przechodzić tzw. Ścieżka Wody, która będzie miała swoją kontynuację przy rozlewisku, potoku aż do jeziora. Aktualnie powstały już wykopy pod mokradła i stawy wraz z warstwami pod rośliny wodne a usypane pagórki są formowane pod finalne kształty. Została wykonana większość kładki i obecnie montowane są elementy małej architektury takie jak np. drewniane altany.
Strefy wejściowe/mała architektura
Część prac modernizacyjnych odbywa się również przy strefach wejściowych, które zyskają nową oprawę i staną się miejscem spotkań przed wejściem do parku. Ta część zyskała nową nawierzchnię z klinkieru, nowe ławki oraz altanę, pod którą znajdzie się miejsce do siedzenia. Strefa od strony stacji Metro Politechnika zyska nowe schody prowadzące do pomnika Jazdy Polskiej, nowe ławki, kosze na śmieci, a także nowe nasadzenia. Zakres został mocno ograniczony i z pierwotnych założeń takich jak nowe ścieżki czy Pawilon Powietrza powstanie ich niewielki fragment. Na wejściu przy stacji Pole Mokotowskie została wymieniona nawierzchnia i niedługo zostaną zamontowane siedziska platformy.
W całym parku możemy znaleźć szereg mniejszych interwencji takich jak uzupełnienie małej architektury i oświetlenia. Zostały postawione już m.in. domki dla owadów, „niespodzianki” w terenie, kosze na śmieci, latarnie, ławki czy leżaki. Tak jak w innych przypadkach, zakres ten został mocno ograniczony i tak np. z zaprojektowanych ponad 200 koszy powstanie ich 18.
Domki Fińskie
Rewitalizacja obejmie też domki fińskie, które zostały przekazane przez władze Związku Radzieckiego jako reparacje wojenne otrzymane od Finlandii po II wojnie światowej. Pierwotnie było ich ponad 200, ale w latach 70. zostały rozebrane. Dwa przetrwały, a jeden z nich ten, w którym mieszkał reportażysta Ryszard Kapuściński, wpisano do gminnej ewidencji zabytków. Niestety ze względu na zły stan obiektów, które były od lat niezamieszkałe, musiały zostać rozebrane. Projekt przewiduje odbudowanie ich w tradycyjnej technologii oraz zaadaptowanie na funkcje kulturalne.
i
i
i
