Spis treści
i
Idea projektu
W 2022 roku rozpoczęliśmy budowę EkoFarmy, czyli społecznego gospodarstwa, które zlokalizowane jest w Wólce Konopnej, oddalonej 15 km od Siedlec. Dla nas to wyjątkowy projekt m.in. ze względu na zamawiającego – Fundację Leny Grochowskiej, której głównym obszarem działań jest wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną. Organizacja włącza ich do życia zawodowego i społecznego przede wszystkim poprzez zatrudnienie. Aktualnie pod stworzoną przez fundację marką toMy kilkadziesiąt osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami, zespołami Downa, Aspergera czy autyzmem pracuje w kawiarniach, tworzy ceramikę, dekoracje wnętrz, obrazy, torby, odzież oraz rzeźby. Projekt EkoFarmy jest kontynuacją tych działań. W jego ramach powstaną nowe miejsca pracy oraz siedem mieszkań chronionych. Przy wsparciu opiekunów i instruktorów osoby z niepełnosprawnościami będą mogły prowadzić tam samodzielne życie oraz uprawiać ziemię.
Aspekt dostępności dla osób z niepełnosprawnościami miał ogromne znaczenie dla formy obiektu. Musieliśmy stworzyć przestrzeń pozbawioną barier, o jak najprostszym układzie funkcjonalnym, ale jednocześnie coś, co odpowiednio wyrazi charakter fundacji i jej działań oraz nasze podejście do współczesnej architektury w kontekście kryzysu klimatycznego. Koncepcja polegała więc na przekształceniu typowego gospodarstwa rolnego, składającego się z kilku oddzielnych wielokondygnacyjnych budynków (chaty, stajni, stodoły itp.) i połączeniu ich w jeden obiekt, który ma m.in. podkreślać cyrkularny, ekologiczny charakter przedsięwzięcia i samego rolnictwa opierającego się na cyklach, porach roku i wykorzystywaniu każdego elementu należącego do procesu uprawy ziemi. Interesujące dla nas jest zawarcie w architekturze samego cyklu, na który składają się: praca na roli, zbiór, przetworzenie plonów, posiłek, odpoczynek i ponowne rozpoczęcie procesu. Funkcjonalnie realizacja ma kilka części: pomieszczenia gospodarcze i szklarnię (praca na roli, zbiór), kuchnię (przetworzenie plonów), jadalnię (posiłek), mieszkania chronione (odpoczynek). Całość podzielona jest dodatkowo na dwie strefy – ocieplaną (mieszkania, jadalnia, kuchnia) oraz nieogrzewaną (szklarnia i pomieszczenie gospodarcze).
Zaproponowany przez nas obiekt ma kształt niedomkniętego pierścienia. Wynikową tej formy jest centralna przestrzeń całego założenia, punkt zero projektu – dziedziniec, który będzie miejscem spotkań dla pracowników, skupiającym wspólnotę. Łącząc te wszystkie aspekty – dostępność, wiejski charakter, cyrkularność i wspólnotę otrzymujemy ostateczny kształt, czyli nowoczesną stodołę zamkniętą w formie okręgu. Mimo że kształt budynku jest nietypowy i trudny wykonawczo jesteśmy bardzo zadowoleni z tego, jak w końcowym aspekcie działa i jaką wiadomość niesie.
Projekt stworzyliśmy w zespole Less is core, czyli wewnętrznym biurze architektonicznym Grupy Arche, wspólnie z Piotrem Grochowskim i Anną Skorupką. Był on dla nas nietypowy ze względu na to, że na co dzień zajmujemy się rewitalizacjami obiektów zabytkowych. Nasze ostatnio ukończone realizacje to m.in. Cukrownia Żnin oraz Dwór Uphagena w Gdańsku. Obecnie pracujemy nad adaptacją historycznego klasztoru we Wrocławiu, Królewską Fabryką Papieru w Konstancinie-Jeziornie, dawną bazą lotniczą w Mielnie oraz zabytkowym Fortem VI w Poznaniu.
i
Konstrukcja budynku
Farma jest budynkiem parterowym, niepodpiwniczonym, zbudowanym na planie okręgu o średnicy 40 m, w technologii szkieletu drewnianego, replikowanego względem środka okręgu. Ta powtarzalność modułów była dla nas ważna pod kątem prefabrykowania konstrukcji.
Ustrój nośny to układ promieniście ustawionych dźwigarów kratowych opartych na pierścieniowych ramach drewnianych scalonych ze sobą za pomocą połączeń skręcanych. Sztywność konstrukcji zapewnia układ dźwigarów połączonych belkami podłużnymi oraz ścianami poprzecznymi. Obiekt posadowiony jest bezpośrednio na gruntach nośnych za pomocą stóp i ław fundamentowych. Przekryto go zielonym dachem ekstensywnym, skośnym o nachyleniu 9° (15,8%). Elewację wykonano z desek sosnowych w kolorze naturalnym i w układzie pionowym.
Decyzja o wyborze drewna jako głównego materiału, nie była przypadkowa, lecz wynikała z obserwacji zanikania tradycyjnego budownictwa drewnianego w okolicy (z 30 chat pozostały 4). Ten proces zmiany charakteru wsi był dla nas bardzo interesujący.
i
Zasada 4R
Budynek farmy projektowaliśmy od zera, natomiast trzon ideowy był ten sam co w przypadku rewitalizacji obiektów istniejących, czyli zasada 4R – reduce, reuse, recycle, rethink. Z założenia jest to projekt, który ma jak najbardziej przypominać budynki gospodarstw rolnych – jest prosty i wykonany rzemieślniczo bez zbędnych dekoracji czy dodatków, z naciskiem na minimalizację zużytych materiałów budowlanych. Założyliśmy, że najlepszą formą redukcji w tym przypadku będzie optymalizacja form i powtarzalność użytych rozwiązań. Dotyczy to w największym stopniu konstrukcji oraz okien i drzwi. Postanowiliśmy też, w porozumieniu z inwestorem, zredukować materiały wykończeniowe – w rezultacie nie będziemy wykańczać ścian wewnętrznych wykonanych z porothermu. Surowa tkanka pozostanie widoczna i stanowić będzie o charakterze wnętrza.
Od pewnego czasu przyglądamy się też trendom projektowym związanym z przechodzeniem z high-tech do low-tech. Ten kierunek bardzo nas interesuje, szczególnie w kontekście dużych obiektów użyteczności publicznej, z którymi mamy do czynienia na co dzień, a które ze względu na wysokie normy dotyczące względów użytkowych są naszpikowane coraz bardziej skomplikowanymi systemami wymagającymi specjalistycznej obsługi i łatwo ulegającymi awariom. Ta absurdalna złożoność systemów sprawia problemy zarówno na poziomie projektowym, jak i wykonawczym, a także w trakcie eksploatacji budynku. Farma na etapie ideowym miała stać w opozycji do tego zjawiska lub przynajmniej szczerze eksponować wszystkie elementy techniczne związane z funkcjonowaniem obiektu. Surowy wygląd wynikający z pozostawienia na wierzchu rur czy kabli nawiązuje także do technicznego, użytkowego charakteru wnętrz zabudowań gospodarczych, wiejskich, skupionych przede wszystkim na funkcji. Jako obiekt o powierzchni do 1000 m2 był on dla nas polem do eksperymentu na mniejszą skalę, dlatego przyjrzeliśmy się w szczególności kwestiom wentylacji, ogrzewania i chłodzenia, których projekty wykonaliśmy w kilku różnych technologiach.
Inspiracją dla nas nowego, radykalnego podejścia do technologii jest biurowiec 2226 w Lustenau autorstwa Baumschlager Eberle Architekten, w którym nie ma mechanicznej wentylacji, klimatyzacji i ogrzewania, a mimo tego we wnętrzu utrzymuje się stała temperatura na poziomie 22-26°C. Jedynym źródłem energii pozostaje ciepło emitowane przez ludzi, komputery i lampy. Oczywiście utrzymywanie odpowiedniej temperatury i warunków tlenowych możliwe jest dzięki specjalnemu oprogramowaniu, które steruje uchylaniem okien w budynku. To wzór zastosowania zaawansowanej technologii (w tym przypadku systemu/algorytmu) w odpowiedni, ekologiczny sposób.
Wykorzystane w farmie rozwiązania proekologiczne to oczywiście drewniana konstrukcja, ale także zielony dach na całym budynku (poza fragmentem szklarni), zbiorniki na wodę deszczową, która będzie wykorzystywana do podlewania roślin, przydomowa oczyszczalnia ścieków, pole fotowoltaiczne zlokalizowane w sąsiedztwie farmy, mające za zadanie zaopatrywać budynek w energię elektryczną, oraz pompa ciepła do ogrzewania wody. W fazie koncepcyjnej pojawiały się także rozwiązania, takie jak tynki gliniane, ściany z hempcrete czy słomy, ale napotkane problemy związane głównie z samym wykonawstwem wpłynęły na zmiany w kwestii tych pomysłów. Biorąc pod uwagę wszystkie składowe, obiekt będzie teoretycznie samowystarczalny.
Realizacja EkoFarmy jest możliwa dzięki dofinansowaniu ze środków budżetu państwa, w ramach programu bezzwrotnego wsparcia na budownictwo komunalne i socjalne, pochodzących z Funduszu Dopłat.
Dla nas architektów jest to niesamowicie ważne, że możemy być częścią tak wartościowej inicjatywy i projektować budynek dla fundacji. Mamy nadzieję, że to dopiero początek współpracy i zrealizujemy również Farmę 2.0, nad którą właśnie rozpoczęliśmy pracę.
i
