Międzynarodowe Biennale Architektury jest imprezą cykliczną odbywającą się w Krakowie od 1985 roku. Każda kolejna edycja stanowiła niepowtarzalne forum wymiany pomysłów i doświadczeń dla architektów z całego świata. Towarzyszące konkursy, wystawy, prezentacje i wykłady są unikalną w tej części Europy atrakcją dla wszystkich związanych z architekturą – czytamy na stronie internetowej wydarzenia zorganizowanego w październiku przez SARP Oddział Kraków oraz Miasto Kraków (http://mba2017.sarp. krakow.pl).
i
I tak, z edycji na edycję krakowskie biennale, w nowym emploi nadanym mu przez obecny zarząd krakowskiego SARP-u, angażuje coraz to większe obszary miasta. Tradycyjnie już miejscem architektonicznych wydarzeń w Krakowie staje się Centrum Kongresowe ICE. Tegoroczna odsłona miała jednak również swoje liczne inne miejskie „odpryski” – odbywała się m.in. w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, Galerii Europa – Daleki Wschód, Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, Hotelu Cracovia, Galerii Forum Przestrzenie, Galerii Architektury SARP i na placu Szczepańskim. Warto tu wyróżnić wystawę Modernizm udomowiony. Współczesna architektura chińska w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha. Kuratorami ekspozycji prezentującej prace osiemnastu biur są Krzysztof Ingarden i Wang Lu. Modernizm udomowiony to wyprawa do Chin, w których tradycja form i materiałów odciska się we współczesnym myśleniu architektonicznym w sposób nieograniczony ramami galopującej globalizacji. Wystawa nadal stanowi obowiązkowy punkt programu wizyty w Krakowie, czynna jest bowiem do 7 stycznia. Inicjowanie aktywności i angażowanie do współpracy – w ramach wydarzeń towarzyszących – instytucji i organizacji działających w całym Krakowie, to największa wartość, a zarazem wyzwanie, jakie stoi przed twórcami najistotniejszego w tej części Europy architektonicznego biennale. Po nieco introwertycznej edycji z 2015 roku, organizowanej po raz pierwszy właśnie w Centrum Kongresowym ICE, tegoroczna impreza faktycznie, a nie jedynie z definicji, odważnie „wyszła w miasto”. Warto również zwrócić uwagę na dojrzałość, z jaką twórcy biennale sięgają po współczesne narzędzia komunikacji. Aplikacja mobilna MBA2017 umożliwiała łatwy dostęp do informacji na temat samych wydarzeń, jak i zaproszonych gości, wśród których byli między innymi architekci Rainer Mahlamäki z Finlandii, Viviana Muscettola z Włoch, Andor Wesselényi-Garay z Węgier, historyk sztuki Małgorzata Omilanowska czy historyk sztuki i architekt Janusz Sepioł. Wykładom towarzyszyły prezentacje nawiązujące do głównego tematu biennale, który brzmiał: Podwórze. Pole wyobraźni. Jak podkreślał kurator tegorocznej edycji, warszawski architekt, krytyk architektury i wiceprezes SARP Grzegorz Stiasny, otaczający nas materialny świat musimy twórczo traktować jako pole wyobraźni. A najbliższym nam polem jest, często za oknem i za progiem domu, właśnie podwórko. Pierwsza przestrzeń, jaką rysujemy w wyobraźni na osobistej, mentalnej mapie miasta. Jednymi z bardziej oryginalnych wystąpień odwołujących się do postawionej problematyki biennale były prezentacje Marleny Happach (na temat współcześnie pojmowanej społecznej roli architektury i jej twórców), Viviany Muscettoli, Andora Wesselényi i Przema Łukasika. Międzynarodowe Biennale Architektury to – oprócz wystaw i wykładów – także konkursy dotyczące projektowania architektury, jak również umiejętnego spojrzenia na nią w fotografii i filmie. Pierwszą nagrodę w konkursie A – architektoniczno-urbanistycznym – na stworzenie koncepcji najlepiej zaaranżowanego podwórza, otrzymała praca Andrzeja Krzysztofa Barysza i Tomasza Wróbla z Katowic, którzy zaprojektowali podwórko na os. Podwawelskim. Nagrodę Publiczności zdobył tutaj projekt zagospodarowania podwórza przy ul. Floriańskiej Lights in Krakow autorstwa międzynarodowej grupy uczestników (Sergiu Catalin Petrea, Sabrina Ene, Sebastian Stefan Apostol, Tania Victoria Bancila, Corina Alexandra Serban, Andrei Mihai, Bosnyak, Cristina Petrea). W sumie na konkurs główny wpłynęły 33 prace o charakterze studialnym. I choć w 32-letniej historii biennale żaden z projektów nie doczekał się realizacji, to jednak do tradycji imprezy należy już śmiałość wizji, która nadaje następnie nowe kierunki myśleniu o bieżącej problematyce miejskiej. W konkursie B, którego przedmiotem było przygotowanie referatu, prezentacji lub manifestu stanowiącego wkład w teorię służącą praktyce kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiska, pierwszą nagrodę zdobył hiszpański architekt Luis Navaro Jover za pracę Osiągnąć przejrzystość. Multimedialny konkurs C rozstrzygnięto w dwóch kategoriach: nagrodę za najlepszą fotografię otrzymała Weronika Cyganik (cykl Duszno), zaś za najlepszy film uznano obraz Krakowska sztuka chaosu autorstwa Janusza Bartkowicza i Marcina Koszałki – produkcja ta otrzymała także Grand Prix Międzynarodowego Biennale Architektury. Pomimo wyzwań, które biennale stawia nadal przed jego organizatorami – po latach jazdy na jałowym biegu – impreza odzyskała dawną energię, świeżość i prestiż.
Dawid Hajok
i
Nagrody MBA 2017
Jury Międzynarodowego Biennale Architektury Kraków 2017 w składzie: Grzegorz Stiasny – Polska, kurator biennale, Dorota Szlachcic – Polska, sędzia referent konkursu A, Marlena Happach – Polska, sędzia referent konkursu B, Przemo Łukasik – Polska, sędzia referent konkursu C, Ewa P. Porębska – Polska, Rainer Mahlamäki – Finlandia, Viviana Muscettola – Włochy, Andor Wesselényi-Garay – Węgry, postanowiło przyznać Grand Prix Międzynarodowego Biennale Architektury Kraków 2017 pracy nadesłanej w kategorii Film na multimedialny konkurs C, zatytułowanej Krakowska sztuka chaosu, autorzy: Janusz Bartkowicz i Marcin Koszałka, współpraca organizacyjna i techniczna: Natalia Bartkowicz- Koszałka, Julia Bartkowicz-Kiszala, Marcin Polar
i
W konkursie C – multimedialnym jury zdecydowało o przyznaniu nagród tylko w kategoriach Fotografia i Film.
Nagroda w kategorii Fotografia: Duszno, autorka: Weronika Cyganik Uzasadnienie: Autorka zaprasza nas na wycieczkę po podwórkach, a tak naprawdę na krawędź, do przestrzeni, która pobudza naszą wyobraźnię w poszukiwaniu interpretacji. Jest to abstrakcyjna wypowiedź, powstała z prawdziwych, autentycznych sytuacji. To prawdziwy esej fotograficzny, bardzo kompletny złożony z 6 fotografii, spójnych estetycznie, a przede wszystkim o spójnym i logicznym scenariuszu.
Nagroda w kategorii Film: Krakowska sztuka chaosu, autorzy: Janusz Bartkowicz i Marcin Koszałka, współpraca organizacyjna i techniczna: Natalia Bartkowicz-Koszałka, Julia Bartkowicz-Kiszala, Marcin Polar Uzasadnienie: Jury wybrało pracę Krakowska sztuka chaosu za dobrze wyreżyserowaną opowieść nie tylko o przestrzeni publicznej, ale również o jej użytkownikach. To świeży scenariusz i inteligentny komentarz do bieżących wydarzeń społecznych, opowiedziany konsekwentną i spójną graficznie techniką. Oszczędny w środkach, bogaty treścią, dostarczający wielu wzruszeń film, wymusza na odbiorcy poszukiwania własnej puenty i pozostawia go z niezaspokojonym apetytem.
i
W konkursie B – seminarium, gdzie jury na żywo oceniało wystąpienia programowe uczestników, przyznano trzy regulaminowe nagrody oraz jedno wyróżnienie honorowe.
Pierwsza nagroda: Osiągnięcie przejrzystości, autor: Luis Navarro Jover (Hiszpania) Uzasadnienie: Doceniając główne wezwanie przedstawionego manifestu do zachowania przejrzystych zasad w miejskich procesach decyzyjnych, jury zwróciło uwagę na aktualność przekazu o zmniejszającej się roli samego projektu architektonicznego i braku sprawczości działań projektowych. Coraz częściej nawet najlepsze idee grzęzną w meandrach uwarunkowań prawnych, administracyjnych czy ekonomicznych. Autorzy nie zmierzają do rozwiązania konkretnych problemów, lecz do prześledzenia skutków podejmowanych decyzji, co prowadzi do refleksji nad słusznością konkretnych interwencji przestrzennych.
Druga nagroda: Zeskalować przeskalowane – próba redefinicji fragmentu osiedla z wielkiej płyty Nowe Żegrze w Poznaniu, autorka: Marta Kowalczyk Uzasadnienie: Projekt zwraca uwagę na problemy popularnych w polskich miastach blokowisk z towarzyszącą im trudną do zdefiniowania substandardową rozległą przestrzenią pomiędzy budynkami. Rozwiązanie bazuje na idei miasta zwartego, a zastosowana forma przestrzenna odwołuje się do morfologii miasta historycznego. Projekt poprzedzony wzorcowo poprowadzonymi analizami chłonności i możliwości dogęszczenia terenu. Poprzez uzupełnienie zabudowy wprowadzona zostaje zróżnicowana oferta mieszkaniowa i nowe funkcje.
Trzecia nagroda: Różne przestrzenie, wspólne problemy – jak przywrócić miasto mieszkańcom?, autorka: Monika Arczyńska Uzasadnienie: Autorzy stworzyli i sprawdzili w praktyce rodzaj przestrzennego elementarza, instrukcji wzorcowego działania w przestrzeni, łączącego energię akcji miejskich i lokalnych, oddolnych i odgórnych, dydaktycznych i praktycznych. Rozwiązanie to może z powodzeniem służyć jako modelowe i jako metoda stosowane być w innych polskich miastach.
Wyróżnienie honorowe: Podwórze architekta miejskiego, autorka: Maria Dankowska Uzasadnienie: Wychodząc od wnikliwej kwerendy historycznej, poprzez analizę późniejszych losów charakterystycznej łódzkiej przestrzeni, a także kolejnych propozycji rozwiązań projektowych autorka dochodzi do smutnej konstatacji o nieprzystawalności wybranego dla podwórka przy ul. Włókienniczej projektu do realnych potrzeb jego użytkowników.
i
W konkursie A – architektoniczno- urbanistycznym jury postanowiło przyznać trzy regulaminowe nagrody oraz jedno wyróżnienie honorowe.
Pierwsza nagroda: Podwórze. Pole wyobraźni, praca zlokalizowana w przestrzeni A3 – miasto modernizmu powojennego, autorzy: Andrzej Krzysztof Barysz, Tomasz Wróbel Uzasadnienie: Nagrodę przyznano za udaną próbę pogodzenia sprzecznych cech kształtujących przestrzenie miasta średniowiecznego, tradycyjnego miasta XIX-wiecznego i urbanistyki powojennego modernizmu. Projekt umiejętnie łączy kluczowe proporcje zadanych w konkursie przestrzeni podwórzy, uzupełniając program modernistycznego osiedla, o nowe, oczekiwane społecznie elementy. Synteza historycznych doświadczeń połączona z próbą odpowiedzi na wybrane problemy współczesnych miast stwarza nową architektoniczna jakość. Pamięć jest najbardziej podstawową z ludzkich władz, toteż uzasadnione wydaje się poszerzanie granic ludzkiej wyobraźni. Pielęgnowanie pamięci to stały ruch człowieka po wielowymiarowej przestrzeni. Do historii miejsca, jego gęstości w przeszłości odwołuje się zwycięska praca. Autorzy tworzą struktury zieleni – rzeczywiste lub istniejące tylko w naszej wyobraźni – wypełniające tkankę osiedla nową jakością. Dzięki użyciu współczesnych środków wyrazu możliwe stało się ukazanie warstwowości pamięci ludzkiej. Ogniwem spajającym elementy istniejące i projektowane, jest głęboka obserwacja i wyobraźnia.
Druga nagroda: Wieża – Centrum Promocji i Kultury Nowych Budowli Krakowa, praca zlokalizowana w przestrzeni A1 – miasto średniowieczne, autorzy: Marcin Kitala, Zygmunt Maniaczyk Uzasadnienie: Nagrodę przyznano za wiarę w wolność architektonicznych idei, które w ocenie jury mają prawo iść wbrew przyjętym zwyczajom, regulacjom, czy lokalnym przekonaniom. Wydaje się godną kontynuacji tradycją krakowskiego biennale fakt, że zostawały tu nagradzane pomysły i wizje kontrowersyjne, wyrażające chęci radykalnych przemian przestrzennych często towarzyszące zmianom społecznym, czy pokoleniowym. Archetypiczny element architektury – wieża, multiplikuje w pionie formę średniowiecznego dziedzińca, nadając przestrzeni wewnętrznej, dotychczas ukrytej za fasadami formę istotną w panoramie historycznego miasta. Wieża złożona z wielu wnętrz łączących mieszkańców krakowskiego podwórka. Wieża wyobraźni składająca się z ułożonych na sobie podwórek, po to aby z ciasnego wnętrza podnieść się na wysokość umożliwiającą widok całego europejskiego miasta. Uniwersalne spojrzenie na architekturę, które stało się startem do dyskusji i polem wyobraźni.
Trzecia nagroda: The City, Our Backyard, autorzy tej pracy – Luis Navarro Jover i Carlos Sánchez Farcía – podjęli wyzwanie zmierzenia się ze wszystkimi proponowanymi przez konkurs lokalizacjami Uzasadnienie: Nagrodę przyznano za jasno wyrażoną postawę krytyczną wobec przyjętych obecnie modeli rewitalizacji miast. Propozycja zwraca ponownie uwagę na architektoniczną jakość domów tworzących kwartały miejskiej zabudowy. Proponuje też korzystanie ze skumulowanej historycznie wiedzy na temat przekształceń przestrzeni miejskich i zaleca konsekwentne wcielanie jej w życie. Na uwagę zasługuje też szata graficzna tego projektu-manifestu-plakatu.
Wyróżnienie honorowe: PoDwórze PoMost, praca zlokalizowana w przestrzeni A2 – miasto dziewiętnastowieczne, autor: Wojciech Szydłowski Uzasadnienie: Wyróżnienie przyznano za realną propozycję projektową, która upowszechniona może stać się podstawowym modelem przemian zaniedbanych przestrzeni miejskich podwórzy.
