Do kuratorowania 13. edycji Weekendu Architektury w Gdyni zaproszeni zostali Dorota Sibińska i Filip Domaszczyński z xystudio oraz Radek Radziejewski, fotograf i animator, hobbistycznie zajmujący się renowacją zabytkowych wnętrz i detali. Nie zabrakło więc wątków związanych z architekturą społecznie zaangażowaną, wyzwań, jakie stawia przed projektantami wykorzystywanie biomateriałów i surowców z recyklingu czy efektywnych strategii modernizacyjnych.
Wśród prelegentek pierwszego dnia festiwalu znalazły się architektka krajobrazu Anna Becker z krakowskiego biura Projektzieleni.pl i architektka Marlena Pilch ze studia PilchPro Architektura, które opowiedziały o projekcie parku kieszonkowego przy ul. Katowickiej w Bytomiu. Przy realizacji założenia autorki wykorzystały m.in. dwuteowniki i cegłę pozostałą po wyburzonej kamienicy, z której powstały nowe murki czy obrzeże piaskownicy. Całość uzupełniły szpalerami brzóz oraz kompozycją krzewów i traw ozdobnych. Ta niewielka interwencja to tylko jeden z przykładów przywracania do życia zdegradowanych przestrzeni miejskich w czasach postępujących zmian klimatu, pokazuje jednak zmianę podejścia decydentów do zieleni w mieście. Pomysł urządzenia parku przy ul. Katowickiej mieszkańcy zgłosili w jednej z ostatnich edycji bytomskiego budżetu obywatelskiego. Choć ostatecznie przegrał w głosowaniu, znalazł poparcie władz miasta, które zdecydowały się go zrealizować.
Podobnych inicjatyw jest ostatnio coraz więcej. Park Nowe Oblicze w Starogardzie Gdańskim (proj. Euro-Projekt Grzegorz Latecki, Pracownia Architektoniczna A. Rogowska, L. Niklewski) powstał w ramach miejskiej inwestycji, do której impulsem był projekt plenerowej siłowni zgłoszony przez dwie licealistki w pierwszej edycji starogardzkiego budżetu obywatelskiego z 2015 roku. Jeden z pomysłów z budżetu obywatelskiego zainspirował też władze Gdyni do urządzenia kilkunastu parków kieszonkowych na terenie miasta. Dzięki współpracy wydziału ogrodnika miejskiego i rad poszczególnych dzielnic od 2019 roku zaniedbane dotąd miejsca zyskują zieleń i małą architekturę, ale też wyróżniającą oprawę, nawiązującą do niepowtarzalnych cech danej lokalizacji.
i
Architektura cyrkularna
Architektura cyrkularna była tematem wykładu Sandry Przepiórkowskiej, stypendystki programu Fulbrighta na Massachusetts Institute of Technology, która obecnie pracuje w biurze Medusa Group i przygotowuje doktorat poświęcony temu zagadnieniu. Architektka zwracała uwagę, że zgodnie z celem osiągnięcia neutralności klimatycznej przez kraje Unii Europejskiej zawartym w Zielonym Ładzie, do 2050 roku powinniśmy całkowicie przestawić się na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Wiemy, że musimy to zrobić, ale nie wiemy, jak. Szukając materiałów do pracy doktorskiej, nie znalazłam konkretnych wytycznych dla budownictwa – mówiła.
Zaprezentowała jednak kilka ciekawych realizacji, w których wykorzystano przetworzone odpady lub elementy architektoniczne. W Lucy Carpet House w Fort Mill w Stanach Zjednoczonych (proj. Rural Studio, 2022) ściany nośne zbudowano z ułożonych w stosy fragmentów wykładzin ze starych kolekcji, w Cork House w Eton w Wielkiej Brytanii (proj. Matthew Barnett Howland, Dido Milne i Oliver Wilton, 2019) z odpadów pozostałych przy wyrobie korków do butelek, a eksperymentalny dom Même w japońskim Taiki (proj. Kengo Kuma & Associates, 2011) wzniesiono z użyciem włókna szklanego, recyklingowanego papieru i butelek PET. Plac zabaw Sales Ring w Randwick na przedmieściach Sydney (proj. Arcadia, 2019) powstał z kolei na bazie stalowej konstrukcji historycznej giełdy koni. Architekci wykorzystali efektowną strukturę dawnej rotundy, by stworzyć dwupoziomowy park z tunelami, zjeżdżalniami, ściankami do wspinaczki i huśtawkami dla dzieci w różnym wieku i o różnej sprawności.
W tej dziedzinie potrzeba nam zmian legislacji, by możliwe było tworzenie banków materiałów rozbiórkowych, ale też zaangażowania producentów i deweloperów – tłumaczyła Przepiórkowska, przypominając o współpracy pracowni Medusa Group z firmą Strabag Real Estate, która w miejscu biurowca Atrium International w Warszawie planuje realizację wysokościowca według projektu śląskiego biura. Część elementów dawnego wystroju wnętrza Atrium zostanie wykorzystana w nowym obiekcie. Marmur odzyskany z części wspólnych pojawi się na posadzkach w głównym lobby i we wszystkich holach windowych. Zachowana zostanie także rampa wraz z częścią istniejącego garażu.
i
Architrendy dla klimatu
O przebudowach i adaptacjach mówił także Karol Nieradka z pracowni MaxBerg, prezes szczecińskiego oddziału SARP. Najszybciej dewaluuje się nie konstrukcja, nie instalacje, ale funkcja, dlatego tak ważne, aby projektowane przez nas obiekty były łatwo adaptowalne – podkreślał podczas dyskusji poświęconej architrendom dla klimatu, którą poprowadziła Dorota Sibińska. Architekt opowiadał w tym kontekście o zaletach prefabrykacji, którą jego biuro od pewnego czasu wykorzystuje w swoich realizacjach. Taka wymodelowana w BIM prefabrykowana ściana może być później z powodzeniem wykorzystana w innym projekcie, bo dokładnie wiemy, co się w niej znajduje – podkreślał Nieradka.
i
Temat wykorzystywania istniejącej zabudowy do nowych funkcji rozwinęli ostatniego dnia festiwalu Przemo Łukasik z Medusa Group i Piotr Grochowski, założyciel pracowni Less is core, ale też główny projektant grupy deweloperskiej Arche. Grochowski opowiadał m.in. o wyzwaniach związanych z adaptacją na hotel dawnej cukrowni w Żninie i tzw. Dworu Uphagena w Gdańsku, ale też planach dotyczących modernizacji historycznej fabryki papieru w Konstancinie-Jeziornie czy elektrociepłowni Szombierki w Bytomiu. W przypadku inwestycji w tego typu obiektach historycznych głównym problemem jest w Polsce legislacja. Załatwienie wszystkich formalności zajmuje nam zwykle ok. 5 lat, podczas gdy realizacja jedynie 2-3 lata – mówił.
Z kolei Przemo Łukasik zaprezentował m.in. społeczna koncepcję przebudowy szybu Krystyna przy KWK Szombierki, którą opracował z Michałem Sokołowskim, Janem Wichrowskim i Rafałem Dziedzicem. Projekt, zakładający rozebranie ceglanych elewacji obiektu i pozostawienie jedynie jego stalowej konstrukcji, miał zainicjować szerszą dyskusję nad przyszłością zabytku. Towarzyszył mu performance, przeprowadzony przez architekta i jego przyjaciół 19 listopada 2022 roku. Wykorzystując światło i dźwięk, we wnętrzach obiektu stworzyli oni instalację Bijące serce Krystyny, która pokazywać miał mieszkańcom, że budynek mimo postępującej degradacji wciąż żyje i może zyskać całkowicie nowe wcielenie.
O tym, że takie interwencje mają sens, świadczy inny bytomski projekt, w który zaangażowany był Przemo Łukasik. W 2019 roku w ramach jubileuszu „Architektury-murator” projektant przeprowadził specjalną akcję, polegająca na oświetleniu jednego z kominów zabytkowej elektrociepłowni Szombierki. Stanowiła ona symboliczny sygnał dla Polski, wołanie o ratunek dla wyludniającego się Bytomia i jego złożonego dziedzictwa, ale też unikatowego w skali kraju poprzemysłowego zespołu autorstwa Emila i Georga Zillmannów. Wkrótce potem Szombierkami zainteresowała się spółka Arche. W sierpniu ubiegłego roku odkupiła obiekt z zamiarem przekształcenia go w centrum hotelowo-rekreacyjne.
i
Nie tylko archidyskusje
Partnerem strategicznym Weekendu po raz kolejny został Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, który w trakcie wydarzenia zorganizował ceremonię przyznania nagród polskim finalistom konkursu „Golden Cubes Awards”. Tym razem do międzynarodowego finału nominowano trzy projekty: serię książek „Miasto Potwór” i „Tu i teraz!” Joanny Guszty, warsztaty „Jakie to zwierzę?” zainicjowane i prowadzone przez Izę Rutkowską i jej studio Zoochitecture oraz projekt edukacyjny „Na szlaku zygzaku” przygotowany przez Katarzyną Szpernalowską dla Zespołu Szkół Specjalnych nr 2 w Gdańsku.
Tradycyjnie Weekend obfitował też w wiele wydarzeń towarzyszących. Oprócz wystaw i pokazów filmów największym powodzeniem cieszyły się archispacery, podczas których kultowe gdyńskie atrakcje można poznać z nieco innej perspektywy, ale też zobaczyć miejsca na co dzień trudno dostępne. Mimo niesprzyjającej pogody dużą frekwencją cieszyła się wycieczka poświęcona modernistycznej architekturze mieszkalnej, którą poprowadził śląski architekt i wykładowca Ryszard Nakonieczny. Interesująco wypadł też autorski wybór Arkadiusza Brzęczeka, promotora gdyńskiej historii i architektury, który oprowadził po różnych miejscach związanych z oddolną animacją kulturalną. Warto wymienić przestrzeń w podziemiach miejskich hal targowych, zaanektowaną przez stowarzyszenie Halo Kultura, na którego czele stoi architekt i aktywista Cypis Ożóg-Orzegowski. Dzięki wsparciu władz Gdyni w dawnych boksach handlowych swoje pracownie i warsztaty ma tu obecnie kilkudziesięciu lokalnych twórców. Wspólnie organizują też wystawy i zajęcia edukacyjne dla mieszkańców.
i
