Tam, gdzie rytuał spotyka racjonalność. „Lary i Penaty” w Pawilonie Polskim na Biennale Architektury w Wenecji

Spis treści

1. Hasło przewodnie: "Intelligens. Naturalne. Sztuczne. Wspólne."
2. Lary i Penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze
3. Kim są autorzy Polskiego Pawilonu w Wenecji?
4. Architektura-murator. Podcast 30/30

Hasło przewodnie: "Intelligens. Naturalne. Sztuczne. Wspólne."

Tegoroczne Biennale Architektury w Wenecji, które potrwa od 10 maja do 23 listopada 2025 roku, odbędzie się w Giardini, Arsenale i innych punktach miasta. Pietrangelo Buttafuoco, przewodniczący La Biennale di Venezia, oraz Carlo Ratti, kurator 19. edycji, ogłosili, że hasłem przewodnim będzie "Intelligens. Naturalne. Sztuczne. Wspólne." Carlo Ratti Carlo tłumaczy go następująco:

Tytuł Międzynarodowej Wystawy Architektury ogłaszany jest zazwyczaj po angielsku i włosku. Natomiast w 2025 roku odwołanie do wspólnego łacińskiego źródłosłowu intelligens sprawi, że ten sam tytuł będzie obowiązywać w obu językach. Tytuł Intelligens ma związek z nowoczesną koncepcją «inteligencji», ale odsyła też do szerszego wachlarza znaczeń ze względu na ostatnią sylabę «gens», która po łacinie oznacza «ludzi». Daje to początek nowej, fikcyjnej bazie słowotwórczej, która wskazuje, jaka powinna być inteligencja przyszłości: włączająca, wieloraka i obdarzona wyobraźnią przekraczającą to, co znamy dziś jako sztuczną inteligencję.

Czytaj także: Mała Wenecja z centrum Warszawy w wielkim barowym świecie

W Pawilonie Polskim będzie można oglądać wystawę "Lary i Penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze". Ekspozycja, której komisarzem jest Agnieszka Pindera, dyrektorka Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki, jest efektem pracy interdyscyplinarnego zespołu w składzie: architekt Maciej Siuda, artyści Krzysztof Maniak i Katarzyna Przezwańska oraz historyczka architektury Aleksandra Kędziorek. Polska uczestniczy w Biennale Architektury od 1991 roku, prezentując wystawy we własnym pawilonie, którego budowa została sfinansowana przez polski rząd w latach 30. XX wieku. 

Lary i Penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze

Tegoroczna wystawa w Pawilonie Polskim koncentruje się na podstawowej funkcji architektury – zapewnianiu schronienia. Od zawsze budynki miały chronić ludzi przed zagrożeniami: pogodą, katastrofami naturalnymi czy wojną. Obecnie, w kontekście zmian klimatycznych i napiętej sytuacji międzynarodowej, pytanie o to, czy architektura potrafi realnie zwiększać nasze bezpieczeństwo, staje się szczególnie istotne.

Czytaj także: Znamy wyniki konkursu na projekt wystawy na Biennale Architektury w Wenecji 2025

Autorzy wystawy przyglądają się temu zagadnieniu z dwóch perspektyw. Z jednej strony analizują przepisy i rozwiązania techniczne – budowlane, przeciwpożarowe czy dotyczące BHP. Z drugiej strony zwracają uwagę na zwyczaje i rytuały obecne w polskiej kulturze, które mają dawać ludziom poczucie kontroli i bezpieczeństwa. Wystawa pokazuje, że racjonalne i emocjonalne podejście do bezpieczeństwa często się ze sobą łączą i wzajemnie uzupełniają.

Jak mówi Aleksandra Kędziorek:

Lary i penaty to bóstwa, które w starożytnym Rzymie opiekowały się domowym ogniskiem. Odniesienie do nich jako gwaranta domowego bezpieczeństwa zachowało się w wielu językach, więc (...) nawiązujemy do nich jako do pewnego uniwersalnego kodu, wywodzącego się z tradycji antycznej.

Do rytuałów związanych z architekturą włączono m.in. podkowę wieszana nad progiem, mająca przynosić szczęście mieszkańcom, gromnice – świecę używaną do ochrony domu podczas burzy, a także wiechę – wieniec zawieszany na budynku podczas budowy, który ma zapewnić pomyślny przebieg dalszych prac. Tak mówi o niej Katarzyna Przezwańska:

[Wiecha] pojawia się już w XIV wieku i wywodzi się z przekonania, że w drzewach mieszkają istoty. Wierzono, że gdy używa się gałązek i liści z tych drzew, to te istoty przekazują swoją moc budynkowi właśnie poprzez wiechę. Miały w ten sposób go chronić. Taki jest przekaz, że stąd się to wzięło. Potem ten zwyczaj ewoluował – zaczęto dodawać narzędzia. My też na pewno coś od siebie dołożymy.

W trakcie rozmowy Maciej Siuda odnosi się także do prywatnego podejścia zespołu do tego typu wierzeń: "Można to ująć jako próbę czułego spojrzenia na użytkowników. To znaczy: te rzeczy, które nazwałeś zabobonami – a słowo ‘zabobon’ często ma negatywne konotacje, sugerujące, że coś nieracjonalnego jest z definicji głupie – my chcemy potraktować inaczej. Nasza propozycja to właśnie takie czułe spojrzenie na wewnętrzne potrzeby człowieka, które dają mu poczucie bezpieczeństwa. I jednym z narzędzi do budowania tego poczucia bezpieczeństwa jest sprawczość."

Kim są autorzy Polskiego Pawilonu w Wenecji?

Aleksandra Kędziorek (ur. 1987) – historyczka sztuki, kuratorka, redaktorka, absolwentka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego i CuratorLab na Konstfack University of Arts, Crafts and Design w Sztokholmie. Pracuje na pograniczu architektury, designu i sztuk wizualnych, zarówno w instytucjach, jak i niezależnie.

Krzysztof Maniak (ur. 1990) – absolwent Wydziału Intermediów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, obronił doktorat w 2018 roku, pracuje w Katedrze Zjawisk Sztuki Intermediów na tej uczelni. Jego praktyka artystyczna opiera się na działaniach w krajobrazie ― to najczęściej dyskretne, proste gesty i interakcje z przyrodą.

Katarzyna Przezwańska (ur. 1984) – absolwentka Wydziału Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Autorka rzeźb, interwencji architektonicznych, instalacji, obrazów, w których często wykorzystuje naturalne materiały: skały, minerały i rośliny. W swoich pracach odnosi się do przyrody i do architektury, łącząc oba te obszary w dążeniu do poprawy jakości ludzkiego życia i uczynienia swojej sztuki użyteczną.

Maciej Siuda (ur. 1983) – architekt i projektant, absolwent Wydziału Architektury i Urbanistyki, Politechniki Wrocławskiej. Działa na styku architektury, nauk humanistycznych i sztuki. Interesuje go łączenie badań z praktyką, eksperyment, potencjał współpracy, praca na pierwotnych i materialnych na￾rzędziach architekta (makieta, rysunek, próbka) w zestawieniu z niematerialnością idei, a także zmiana skali.

Architektura-murator. Podcast 30/30

Nasz redakcyjny podcast znajdziesz we wszystkich dobrych serwisach podcastowych. Wyszukaj “Architektura-murator. Podcast 30/30” i zobacz nasze inne rozmowy - z Ewą Kuryłowicz o teorii i praktyce architektury; z Anną Cymer o tym, że architektoniczne dyskusje oparte o samej estetyce nie są zbyt wiele warte; ze Zbigniewem Maćkowem o tym, jak idzie w deweloperkę, z Grzegorzem Piątkiem o słusznym pięknie architektury, z Robertem Konieczny - o warunkach pracy i międzynarodowym uznaniu; Moniką Arczyńską o architektonicznej odwadze i organizowaniu konkursów; z Sylwią Goryczką z Humanscale o tym, czy umiemy dobrze siedzieć; z Markiem Chrobakiem, nowym prezesem SARP, o wyzwaniach, przed którymi stoi architektura; z Aleksandrą Wasilkowską o projektowaniu tego, co unika powszechnemu zainteresowaniu; oraz z Ewą P. Porębską - o tym, jak przeszłość miesza się z przyszłością polskiej architektury.

Podcast 30/30 to nasz redakcyjny podcast jubileuszowy. To rozmowy o doświadczeniach z przeszłości i wyzwaniach z przyszłości. Komentujemy tu architektoniczne słowa i czyny, przyglądamy się zmianom technologicznym oraz szukamy definicji piękna w niezwykle niespokojnych czasach. Architektura-murator od 30 lat towarzyszy polskiej architekturze. Prezentujemy najlepsze obiekty, inspirujemy do dyskusji i śledzimy kluczowe zmiany.