Niełatwo jest pisać o realizacji architektonicznej wielokrotnie opisywanej, powszechnie docenianej i ze wszech miar oraz wieloaspektowo słusznej. Tym bardziej trudno jest pisać o niej krytycznie. Obiekt hospicjum stacjonarnego Caritas dla dzieci w Olsztynie wzbudza pozytywne uczucia nie tylko u mieszkańców miasta, lecz także profesjonalistów. To miejsce całodobowej intensywnej opieki stacjonarnej w ostatnich miesiącach życia dziecka, ale też przestrzeń, w którym rodzina uzyskuje wsparcie i uczy się postępowania w tej trudnej sytuacji. To funkcja bez wątpienia niezwykle potrzebna w wymiarze społecznym, ale jednocześnie działanie bardzo ważne w aspektach architektonicznym i przestrzennym.
Odrestaurowany i rozbudowany na potrzeby hospicjum budynek, zlokalizowany w dawnym zespole Starych Koszar Strzelców (1883-1884) przy ulicy Kromera 5 i 7, został oddany do użytku w czerwcu 2022 roku. Autorom przedsięwzięcia udało się nie tylko przywrócić rangę zdegradowanemu obiektowi przez odzyskanie substancji zabytkowej i kulturalne jej uzupełnienie z szacunkiem dla czynnika czasu, ale też uporządkować fragment przestrzeni miasta.
i
Obiekt powstał jako efekt rozbudowy i modernizacji budynku odwachu wartowniczego oraz kasyna oficerskiego. Pomieszczenia w głównej bryle zaadaptowane zostały na sale z łóżkami dla 11 dzieci. W programie tej części znalazły się też sale z siedmioma miejscami noclegowymi dla rodziców, sala pobytu dziennego i terapii zajęciowej, zaplecze rehabilitacyjne, poradnia medycyny paliatywnej, sala konferencyjno-szkoleniowa oraz zaplecze socjalne dla wolontariuszy. W części rozbudowanej, pomiędzy główną bryłą a oficynami, zlokalizowana została część wejściowa z holem głównym, a do oficyny południowo-zachodniej dobudowano wysoką na dwie kondygnacje kaplicę. W trudnym zagadnieniu integrowania części rozbudowanej z odrestaurowanym obiektem zabytkowym na szczególną uwagę zasługuje mistrzowskie, na pozór rzemieślnicze, a jednocześnie nowoczesne operowanie detalem.
Elewację nowej części zrealizowano, wykorzystując dwa rodzaje komponentów: indywidualnie zaprojektowane na potrzeby tego obiektu kształtki ceramiczne i stanowiące szkielet do ich mocowania czarne elementy stalowe o przekroju prostokątnym. Nowoczesne w wyrazie, surowe kształtki wchodzą w dialog z odzyskaną, częściowo uzupełnioną okładziną ceglaną budynku koszar. Dzięki stworzeniu kilku planów w strukturze fasady projektantom udało się uzyskać ciekawe rytmy, poziome i pionowe podziały elewacji rozbudowanej części, a także atrakcyjną grę światła i cienia. Nieuleczalnie chore dzieci, a także ich opiekunowie to grupa użytkowników, która ma wiele indywidualnych potrzeb, problemów i oczekiwań względem środowiska życia. Projektowanie dla nich to zadanie bardzo trudne i wymagające wrażliwości. W kameralnych wnętrzach olsztyńskiego hospicjum, które tworzą przyjazne, funkcjonalne środowisko, dostrzegalna jest dbałość o zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, godności, prywatności, spokoju oraz komfortu. Zastosowano czytelny podział obiektu na strefy zróżnicowane pod względem możliwości dostępu dla poszczególnych grup użytkowników.
Projektanci zatroszczyli się też o przestrzenie wspólne, będące miejscami interakcji pomiędzy pacjentami a ich rodzinami. W przestrzeniach terapeutycznych nie ma nadmiaru kolorów, które co prawda działają stymulująco na mózg, ale mogą też wpłynąć na drażliwość i niepokój u dziecka. Stonowane, naturalne barwy uspokajają i wzbudzają pozytywne emocje. Na uwagę zasługuje też minimalistyczne, nawiązujące do nowoczesnych trendów architektury sakralnej wnętrze kaplicy zlokalizowanej w rozbudowanej części. Całości dopełniają odrestaurowane piece kaflowe i zabytkowe sztukaterie sufitowe, dzięki którym zachowany został oryginalny charakter wnętrz.
Często o jakości architektury świadczą detale i dostrzegalna troska projektanta o ich indywidualizm, wysmakowanie formalne i materiałowe. W rozbudowanej części hospicjum detalem dominującym jest rzeźbiarska, wieloplanowa, ceramiczno-stalowa elewacja, ażurowe elementy stalowe strefy wejściowej, ale też inne rzadziej dostrzegane, jak choćby wyoblony cokół z kostki granitowej, który w znakomity sposób łączy budynek z podłożem. Pogodzenie nowoczesności i tradycji to rzecz trudna. Projektanci olsztyńskiego hospicjum stworzyli obiekt, który w harmonijny sposób połączył przeszłość z teraźniejszością i nadał zdegradowanemu zabytkowi oraz jego otoczeniu nową, bardzo wysoką jakość.
Rozbudowa dawnego kompleksu wojskowego pozytywnie wpłynęła na urbanistyczny kontekst najbliższego otoczenia
i
Założenia autorskie
Rozbudowa obejmuje teren pomiędzy korpusem głównym a okalającymi wewnętrzny dziedziniec oficynami. W jej ramach zlokalizowano hol główny oraz kaplicę. Pozostałe funkcje wpisano, pod merytoryczną opieką Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w istniejącą strukturę dawnej wartowni i pomieszczeń kasyna oficerskiego, które na mocy umowy z 2018 roku gmina Olsztyn przekazała archidiecezji warmińskiej, zlokalizowanych w dawnym zespole Starych Koszar Strzelców. Budynek wyposażony jest w sale łóżkowe oraz powiązane funkcje lekarskie, rehabilitacyjne, opieki psychologicznej oraz sale konferencyjno-szkoleniowe. Na poddaszu zapewniono pomieszczenia mieszkalne dla krótkotrwałego pobytu odwiedzających. We wnętrzach zachowano elementy wyposażenia, w tym oryginalne piece kaflowe oraz sztukaterie sufitowe. W sposób wyraźny wyróżniono elewacje nowych części obiektu.
Sposób użycia okładziny z indywidualnie zaprojektowanych kształtek ceramicznych nawiązuje do historycznej elewacji, tworząc charakterystyczny rysunek. Kształtkę wykorzystano także we wnętrzu kaplicy. W ramach inwestycji zadbano również o zachowanie historycznego bruku ulicy Kromera, ocalony został starodrzew. Rozbudowa wpłynęła pozytywnie na urbanistyczny kontekst najbliższego otoczenia, mobilizując do lokalnych inicjatyw modernizujących sąsiednie podwórka oraz zachęcając do dodatkowych nasadzeń zieleni. Realizacja wyróżniona została tytułem Nagrody Roku SARP 2022 w kategorii Architektura w przestrzeni dziedzictwa oraz nagrodzona w polskiej edycji konkursu Brick Award 2023 w kategorii Building Outside the Box, co oznacza, że budynek z Olsztyna będzie zgłoszony do międzynarodowej edycji konkursu Brick Award 2024. Piotr Gadomski
i
Hospicjum stacjonarne i domowe dla dzieci CARITAS Olsztyn, ul. Kromera 5 i 7 Autorzy: Biuro Architektoniczne GADOMSCY, architekci Piotr Gadomski, Wojciech Gadomski Architektura wnętrz: Ewa Gadomska Architektura krajobrazu: Wiesława Gadomska Konstrukcja: Jerzy Bojarojć Generalny wykonawca: Przedsiębiorstwo Budowlane SKORŁUTOWSKI Olsztyn Inwestor: CARITAS Archidiecezji Warmińskiej Powierzchnia terenu: 912 m2 Powierzchnia zabudowy: 470 m2 Powierzchnia użytkowa: 1015 m2 Powierzchnia całkowita: ok. 2000 m2 Kubatura: 5600 m3 Projekt: 2018 Realizacja: 2019-2021 Nie podano kosztu inwestycji
i
i
i
Sposób użycia nowej okładziny z kształtek ceramicznych nawiązuje do materiału elewacji historycznej, tworzy jednak nowy, charakterystyczny rysunek
i
i
i
i
i
W kameralnych wnętrzach hospicjum dostrzega się dbałość o zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, godności, jak i komfortu
i
i
i
i
i
The abandoned and crumbling building of the former guardhouse and officers’ club in the ancient complex of the Light Infantry Old Barracks in Olsztyn has become a stationary hospice and headquarters for the at-home hospice care. The historic building was carefully renovated according to conservation guidelines, and a new structure was added between the main part of the old building and its wings surrounding the internal courtyard. The new part contains the main lobby and the chapel, while the historic building, both with large skylights, now houses bedrooms for eleven children, physicians’ rooms, palliative care clinic, rehab rooms and common areas, and guestrooms for visiting parents. Custom-made ceramic elements in the new wing, affixed to a black steel skeleton, correspond with the historic facades. The interiors are maintained in a subdued color scheme. The building received two awards: of the Association of Polish Architects in the “Architecture in Heritage Space” category in 2022, and in the Polish edition of the Brick Award 2023.
