Szkoła / Ulyankulu

Projektowanie budynków w krajach rozwijających się określa się często mianem architektury humanitarnej. Polega ono na wsparciu społeczności dotkniętej kryzysami, takimi jak konflikty zbrojne, katastrofy naturalne czy migracje w poszukiwaniu miejsca do życia. Coraz więcej organizacji pomocowych decyduje się na działania lokalne w krajach, których te kryzysy dotyczą, co sprawia, że rośnie zapotrzebowanie na nowe projekty architektoniczne. To otwiera drzwi dla architektów i inżynierów, którzy są w stanie spojrzeć na potrzeby społeczności z empatią i zrozumieniem. Aby skutecznie zrealizować projekt, muszą oni działać jak drużyna, ściśle współpracując z fundacjami, instytucjami kościelnymi, lokalnymi władzami oraz sponsorami. Wiele organizacji, takich jak Architecture Sans Frontières czy Fundacja Wayair, która stoi za inwestycją w Ulyankulu, angażują się w takie działania w Afryce.

Budowa szkoły to nie lada wyzwanie. Problemy często zaczynają się już na etapie dostarczania materiałów budowlanych. Niekiedy infrastruktura w danym regionie nie jest dostatecznie rozwinięta, a dostarczenie materiałów drogą morską może być niemożliwe. Istnieją miejsca, gdzie utwardzone drogi są rzadkością, a mosty i inne konstrukcje nie są dostosowane do przewożenia ciężkiego sprzętu czy materiałów. Nie można też zapominać o mrocznej stronie takich przedsięwzięć – korupcji. W niektórych rejonach nieuczciwe praktyki mogą niestety wpływać na proces budowy, a czasem nawet zdecydować o tym, czy projekt zostanie zrealizowany. Przezwyciężenie takich problemów jest jednak możliwe, czego dowodzi chociażby Diébédo Francis Kéré, pochodzący z Burkina Faso architekt, laureat Nagrody Pritzkera w 2022 roku. Projekt jego szkoły w Burkina Faso pokazuje, że zrozumienie lokalnych warunków – braku dostępu do morza, trudnej sytuacji klimatycznej, gospodarczej i politycznej – może prowadzić do stworzenia znakomitej architektury.

W tym kontekście należy również analizować zrealizowany projekt szkoły dla uchodźców w Ulyankulu, w północnej Tanzanii, autorstwa JEJU.studio. Budynek został zaprojektowany z dużym zrozumieniem dla lokalnej rzeczywistości. Z pozoru prosta bryła budynku kryje w sobie wiele przemyślanych rozwiązań. Architekci zwrócili szczególną uwagę na aspekty społeczne i emocjonalne, tak ważne w procesie edukacji dzieci, które doświadczyły traumy wojennej. Kluczowe okazało się tu uwzględnienie terenów zielonych i otwartych przestrzeni – one nie tylko pozwalają dzieciom na odrobinę zabawy i relaksu, lecz przede wszystkim pomagają radzić sobie ze stresem. Szkoła jest zaprojektowana wokół przestronnego dziedzińca, który staje się sercem całego obiektu. Jest to miejsce, gdzie uczniowie mogą się spotykać, bawić i uczyć w przyjaznej, otwartej przestrzeni. Dziedziniec jest zacieniony przez mangowce, które nie tylko dostarczają naturalnego cienia, lecz także dodają uroku całemu miejscu. W ten sposób naturalne elementy są celowo wykorzystywane do tworzenia komfortowego i inspirującego środowiska dla młodych i zagubionych umysłów. Znalazło to kontynuację we wnętrzach, np. oparcia krzeseł powstały z wysuszonych liści palmowych. Architekci zdecydowali się na ograniczenie używanych materiałów do tych, które są dostępne lokalnie i odpowiednie pod względem jakości. Szkoła powstała z ręcznie formowanych cegieł, przy użyciu tamtejszego rzemiosła. To bardzo ważne w rejonach takich jak Tanzania, gdzie dostęp do materiałów jest trudny. Podsumowując, projekt szkoły, który z szacunkiem wpisuje się w lokalne realia, stworzył przestrzeń otwartą i przyjazną nie tylko uczniom. Od razu zdobył akceptację całej lokalnej ludności. Jako przestrzeń do edukacji i życia społecznego stał się trwałym elementem krajobrazu.

Zgodnie z tradycją lokalnej architektury budynek został wykonany z ręcznie formowanych cegieł

Założenia autorskie

Budowa szkoły była wyzwaniem. Klasyfikacja terenu jako uchodźczego wymaga dodatkowych pozwoleń na budowę i wjazdy, których uzyskanie jest skomplikowane i kosztowne. Ponadto doświadczenie wygnania i izolacji, które uchodźcy z Burundi i ich rodziny przeżywały przez dziesięciolecia, wymagało specjalnych rozważań i dialogu na temat etyki, roli i celu projektu. Szkoły w Ulyankulu są przepełnione i przegrzane. Usytuowanie budynku wokół grupy drzew w połączeniu z pochylonymi, podniesionymi dachami sal lekcyjnych i dużymi oknami pozwala na wydajną wentylację i pasywnie je chłodzi. Geometria dachu kieruje ciepłe powietrze na zewnątrz i zasysa zimne spod drzew do klas. To nie tylko tworzy lepsze środowisko do edukacji, lecz także w namacalny sposób umieszcza przyrodę w centrum. Podłogi klas to grube płyty betonowe o dużej bezwładności cieplnej, które dodatkowo pomagają utrzymać w pomieszczeniu chłód w ciągu dnia.

W porze suchej Ulyankulu zmaga się z poważnym niedoborem wody, co prowadzi do powszechnych wśród dzieci odwodnienia i infekcji. Aby temu zaradzić, woda podczas krótkiej, ale intensywnej pory deszczowej jest zbierana z dachów do zbiorników nadziemnych o łącznej pojemności ponad 70 tys. litrów. Dzięki temu każdy dzień szkolny rozpoczyna się od umycia przez uczniów rąk, zębów i twarzy oraz napełnienia butelek o pojemności 1,5 litra zdatną do picia wodą. Wierzymy, że różne miejsca sprzyjają różnym aktywnościom, że obfitość i różnorodność przestrzeni są atutami do wykorzystania. Dlatego sale zostały wyposażone w patia, które mogą być używane zarówno podczas lekcji, jak i po nich, przez dzieci, nauczycieli, rodziców i mieszkańców wioski. Dzieci wchodzą na nie z każdej strony przez otwory w ścianach, wspinając się lub czołgając, a każde patio ma inne charakter i funkcję. Szkołę łączy obszerny centralny dziedziniec, zacieniony przez baldachim pięknych drzew mango.

Największa klasa, zwana teatrem, otwiera boczną ścianę na ów dziedziniec, stając się sceną i zmieniając go w zacienione audytorium. Czerpiąc z lokalnej architektury, budynek jest wykonany z ręcznie formowanych cegieł. Połowa została wyprodukowana na placu budowy, gdzie znaleźliśmy ciemnoczerwoną glinę, a reszta w pobliskiej dolinie, w której powstały cegły w jasnym kolorze. Dzięki temu elewacje zyskały bardziej ornamentalny i radosny charakter. Iwo Borkowicz

Sale szkoły otwarto na patia, które mogą być używane zarówno podczas lekcji, jak i po nich, przez dzieci, nauczycieli, rodziców oraz mieszkańców wioski