Położony w centrum Żar zamek jest częścią historycznego układu urbanistycznego miasta i jednym z jego najważniejszych zabytków. Obiekt, którego dzieje sięgają XIII wieku, na przestrzeni stuleci należał do kilku rodów, ale pełnił też funkcje publiczne. Był także wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany.W czasie II wojny światowej jedno skrzydło zamku zostało poważnie uszkodzone. Prace konserwatorskie prowadzono tu aż do lat 90., ale w 2019 roku na zamkowej wieży wybuchł pożar, w całości trawiąc jego drewnianą nadbudówkę, niszcząc fragment dachu oraz elewację. Zdewastowany obiekt wymagał pilnej interwencji. Dotychczas władzom Żar udało się zabezpieczyć zabytek i odbudować hełm wieży. Zaplanowały jednak generalny remont budynku i jego adaptację do nowych funkcji. W celu znalezienia nowego pomysłu na wykorzystanie zamku przeprowadzono szerokie konsultacje z mieszkańcami. Ich wyniki posłużyły następne do opracowania wytycznych konkursu architektonicznego, jaki urząd miasta zorganizował we współpracy z zielonogórskim oddziałem SARP.W ośmioosobowym jury znaleźli się architekci: Mariusz Ścisło (przewodniczący), Leon Szapowałow, Paweł Gołębiowski, Paweł Kochański i Andrzej Legendziewicz, a także przedstawiciele magistratu: Marek Iwlew, Ireneusz Brzeziński i Rafał Fularski.Zadaniem uczestników było przygotowanie projektu kompleksowej renowacji wraz z propozycją adaptacji obiektu na Międzynarodowe Centrum Kultury i Tradycji „Zamek”. Według założeń historyczny gmach pełnić będzie wiele nowych funkcji. Zaplanowano w nim m.in. miejsce na organizację koncertów, widowisk artystycznych, wystaw, a także spotkań i małych konferencji. Na pierwszym piętrze przewidziano pomieszczenia Urzędu Stanu Cywilnego wraz z salą ślubów, a na parterze i w piwnicy kawiarnię. Wieża miałaby być wykorzystywana jako punkt widokowy, połączony z historycznymi miniekspozycjami rozmieszczonymi na poszczególnych piętrach obiektu, a część zamku również jako hotel.Zwyciężyło konsorcjum trzech biur: 3MK Projekt, Pracownia Projektowa Zuzanna Bujacz-Jaworska oraz Marcin Kwietowicz (zespół w składzie: Zuzanna Bujacz-Jaworska, Marcin Kwietowicz, Jacek Kwieciński, Maciej Czyński, Michał Bogusławski, Marcin Kozarzewski, Michał Wróblewski, Łukasz Kowalski, współpraca autorska: Alicja Głowacka, Maciej Toszek, Katarzyna Korczak, Kama Wybieralska, Paulina Dudkiewicz-Olszewska, Natalia Andrzejak, współpraca: Mateusz Rodowicz, Katarzyna Lubomska, Mikołaj Niewęgłowski).
Autorzy starali się uczytelnić istniejącą strukturę budynku – nie tylko w celach poznawczych i edukacyjnych, ale również praktycznych, by ułatwić orientację i komunikację we wnętrzu. Poszczególne funkcje rozplanowali w niezależnych obiektach, z osobnymi wejściami. Urząd Stanu Cywilnego (z wyjątkiem sali ślubów) przewidzieli na przykład w przybudówce od strony południowej. Parter urzędu jest kondygnacją dostępną dla interesantów, natomiast dwa kolejne piętra są przeznaczone na biura i archiwa – tłumaczą. Według koncepcji wieża bramna oraz wieżyczka w narożniku południowo-zachodnim pełnić będą funkcje hotelowe. Na parterze, bezpośrednio przy wejściu do budynku, zlokalizowano punkt informacji turystycznej i recepcję. Z kolei w północnym i zachodnim skrzydle wysokiego parteru znajduje się sala koncertowa i ciąg pomieszczeń ją obsługujących, a drugie piętro wypełniają zróżnicowane funkcje kulturalne, w tym sala taneczna, oraz część biurowo-administracyjna. Poddasze budynku zarezerwowano na magazyny, pomieszczenie IT, warsztaty konserwatorskie i wentylatornie. Dziedziniec architekci postanowili przekryć możliwie lekką, przeszkloną konstrukcją, by ułatwić jego funkcjonowanie w różnych warunkach pogodowych i porach roku. Zabieg ten pozwala też na usunięcie wtórnie wprowadzonych okien w krużgankach i przywrócenie pierwotnego, renesansowego wyrazu tej przestrzeni oraz wizualną integrację parteru oraz pierwszego i drugiego piętra – tłumaczą.
Jak uzasadniało jury, praca wykonana została z wielką kulturą, poszanowaniem i zrozumieniem historycznej materii, a dodatkowo wypełnia założenia funkcjonalno-użytkowe z uwzględnieniem zaleceń konserwatorskich. Sąd konkursowy zaakceptował i docenił pozostawienie otwartych krużganków na dziedzińcu. Zaproponowany układ funkcjonalny w sposób wyważony respektuje założenia programowe – czytamy w uzasadnieniu.
i
i
i
i
i
i
i
i
Miejsce drugie zajęła pracownia Heinle, Wischer und Partner Architekci, a trzecie – studio Prolog. Jury przyznało też trzy równorzędne wyróżnienia. Otrzymały je architektka Joanna Niećko, biuro NM architekci Tomasz Marcinkiewicz, Zuzanna Szpocińska i Jerzy Grochulski oraz architekt Radosław Żubrycki.
i
i
i
i
i
i
i
Architekci z biura Prolog również rozplanowali poszczególne funkcje w taki sposób, aby mogły działać niezależnie, ale jednocześnie najbardziej wartościowe przestrzenie budynku postanowili udostępnić zwiedzającym. Otaczający teren wykorzystali jako tarasy z ogrodami oraz miejsce do organizacji wydarzeń plenerowych. Przewidziano możliwość połączenia w przyszłości dziedzińca wejściowego z pałacem i kuchnią, co udrożni przejście do alei Zamkowej od strony centrum miasta – tłumacząZaproponowane w koncepcji prace modernizacyjne nie wpływają na zewnętrzną formę obiektu. Najbardziej znaczące interwencje ukryte są w grubościach murów części południowej, która stanowi trzon komunikacyjny budynku. Miejsce po byłym szachcie kominowym, zamienionym prawdopodobnie podczas przedwojennej transformacji obiektu na pomieszczenia, wykorzystano na obudowaną klatkę ewakuacyjną, łączącą parter z poddaszem. Istniejące schody kręcone zastąpiono windą, która obsługuje z jednej strony główną bryłę zamku z bezpośrednim wyjściem na krużganki, a z drugiej strony Zamek Dewinów, w którym zaproponowano miejsce na Urząd Stanu Cywilnego – czytamy w założeniach. Autorzy podkreślają, że istniejąca więźba dachowa, ze względu na jej wartość historyczną i charakter konstrukcji, utrudniałaby wprowadzenie funkcji hotelowej, dlatego zaproponowali ją pod tarasem od strony zachodniej (w dawnej przestrzeni międzymurza) i północnej, w miejscu, gdzie obecnie częściowo znajdują się dwa pomieszczenia techniczne, z oknami na fosę – projektowany ogród zamkowy.
i
i
i
i
i
i
i
i
Newsletter „Architektury-murator”co tydzień nowa porcja najświeższych architektonicznych newsów z Polski i ze świata!
