Niemieckie wybory architektoniczne. Od lat stawiają na "obiekty, które idą o krok dalej"

Spis treści

1. Niemcy to kraj konkursów branżowych
2. Domy jednorodzinne także zostają docenione
3. Renowacje i przebudowy to wiodące motywy Niemieckiej Nagrody Architektonicznej
4. Przekleństwem konkursów jest gąszcz wyróżnień
5. Dewizą "Nagrody Niemieckich Budowniczych" jest wysoka jakość
6. Chodzi o "nagradzanie obiektów, które idą o krok dalej"
7. Konkursy: wybory miss czy barometr nastrojów?

Niemcy to kraj konkursów branżowych

Nasz zachodni sąsiad, jak żaden inny kraj w Europie, może pochwalić się olbrzymią liczbą konkursów architektonicznych. Niemieckojęzyczna Wikipedia ma aż 65 haseł pod kategorią Architekturpreis Deutschland, choć i tak nie uwzględnia całej masy konkursów, w tym branżowych czasopism. Takich chociażby, jak DETAIL Award, w którym nagrody przyznają co dwa lata jury i redakcja miesięcznika „DETAIL". Od kilku edycji widać duży nacisk na nowe, zrównoważone rozwiązania w architekturze – obiekty budowane z drewna, gliny, ale też odpowiedzialne społecznie.

Czytaj także: DAM PREIS 2020: najlepsza niemiecka architektura

W 2024 jedną z głównych nagród otrzymał wielorodzinny budynek socjalny na Ibizie (proj. Peris + Toral Arquitectes) zbudowany z bloków z utwardzonej ziemi stabilizowanej (CSEB), co pozwoliło zmniejszyć o 60% ślad węglowy. Grube mury i odpowiednie naturalne przewietrzanie powodują, że mimo gorącego klimatu udało się tu wyeliminować mechaniczną wentylację. Nawet wyróżnienia w tym konkursie są inspirujące – jak tymczasowa hala sportowa w Zurychu (proj. Pool Architekten), która odpowiada na częsty problem niewystarczających przestrzeni na zajęcia WF-u w wielu szkołach. Jest to sala z drewnianych modułów i taniego poliwęglanu, którą łatwo zdemontować i przenieść w inne miejsce.

Domy jednorodzinne także zostają docenione

Niemiecki rynek ma też mocne konkursy w kategorii domów jednorodzinnych. Wśród tych wyróżniających się jest międzynarodowa selekcja organizowana przez miesięcznik „HÄUSER" czy konkurs Häuser des Jahres (Domy Roku), organizowany od 2011 roku przez wydawnictwo „Callwey" specjalizujące się w tematyce architektonicznej, ogrodniczej i lifestylowej. Każda edycja kończy się publikacją prezentującą 50 najlepszych domów jednorodzinnych zbudowanych w krajach niemieckojęzycznych. Konkurs i towarzyszący mu album cieszą się dużym zainteresowaniem, także poza branżą. I tu widać zwrot w stronę budownictwa drewnianego czy zastosowań innych naturalnych materiałów, jak strzechy na dachach. Ale wciąż nie brak też dużych rezydencji ze szkła i betonu.

Renowacje i przebudowy to wiodące motywy Niemieckiej Nagrody Architektonicznej

Wyjątkowym prestiżem, mimo dość krótkiej historii, cieszy się Niemiecka Nagroda Architektoniczna (Deutscher Architekturpreis – DA) przyznawana co dwa lata od 2011 roku przez Federalne Ministerstwo Budownictwa i Federalną Izbę Architektów. Już pierwszy laureat – pracownia David Chipperfield Architects – została nagrodzona za renowację i przebudowę Neuen Museums w Berlinie. Takie wykorzystywanie istniejących struktur i ich ponowne wzorcowe użycie stało się wiodącym motywem tego konkursu. W 2019 roku główną nagrodę otrzymała rozbudowa i renowacja zamku w Wittenberdze (proj. Bruno Fioretti Marquez).

Czytaj także: Open House pod Bremą Roberta Koniecznego - zaczęła się budowa

W ostatniej edycji 2023 nagrodę równorzędną zdobyła przebudowa według projektu AFF architekten jednego z najstarszych budynków żelbetowych w Niemczech – berlińskiego spichlerza z końca XIX wieku – wraz z adaptacją na funkcję biurową. Nagrodę główną otrzymał natomiast najgłośniejszy niemiecki projekt od lat – pawilon studencki na kampusie Uniwersytetu Technicznego w Brunszwiku. Jurorzy DA wykazali się doskonałym wyczuciem, bo pół roku później duet Gustav Düsing i Max Hacke zyskał międzynarodowe uznanie, gdy ich brunszwicki pawilon zdobył nagrodę im. Miesa van der Rohe 2024. Ta lekka, pozbawiona hierarchii i ustalonych porządków architektura – stanowiąca nowe forum kampusu – zebrała wiele innych niemieckich nagród, w tym prestiżową nagrodę DAM w dziedzinie architektury w Niemczech.

Przekleństwem konkursów jest gąszcz wyróżnień

DAM to skrót od Deutschen Architekturmuseum, czyli Niemieckiego Muzeum Architektury. To wyróżnienie przyznawane jest od 2007 roku wybitnym obiektom architektury współczesnej. Renomę tej nagrody buduje nie tylko stojąca za nią instytucja, lecz także fakt, że otrzymuje ją w danym roku tylko jeden obiekt. Przekleństwem większości konkursów branżowych jest bowiem zbyt duża liczba kategorii i gąszcz wyróżnień. W DAM są najpierw ogłaszane nominowane projekty, potem zawęża się je do shortlisty, a na końcu do finału trafia od czterech do pięciu obiektów, z których wyłaniany jest jeden zwycięzca.

Czytaj także: Architektura, media i PR – (nie)niebezpieczne związki. Kto stoi za tekstami, które mijają się z prawdą

Wśród laureatów są crème de la crème niemieckiej architektury. W 2008 roku Nagrodę DAM zdobyło arcydzieło Petera Zumthora – Muzeum Kolumba, w 2020 roku była to James-Simon-Galeriet Davida Chipperfielda. Ale nagradzane są nie tylko ikony. W edycji 2023 zwyciężył blok mieszkalny San Riemo w Monachium (proj. summacumfemmer und Juliane Greb), który z zewnątrz przypomina słynną mieszkaniówkę Grand Parc od Lacaton & Vassal, a to przez podobne loggie zamykane lekkim poliwęglanem. Jednak nie forma była tu decydująca, a typologia mieszkań. Obiekt powstał dla kooperatywy mieszkaniowej, stąd dużą wagę przywiązano do rozwiązań części wspólnych – współdzielonych kuchni czy pralni oraz innych pomieszczeń, które wspierają budowanie lokalnej społeczności i nawiązywania kontaktów międzysąsiedzkich.

Dewizą "Nagrody Niemieckich Budowniczych" jest wysoka jakość

Dla nas – zważywszy na kryzys polityki mieszkaniowej w Polsce i ogólną sztampę deweloperską – szczególnie ciekawa może być Nagroda Niemieckich Budowniczych (Deutscher Bauherrenpreis), która od 1986 roku przyznawana jest co dwa lata najlepszym budynkom mieszkalnym. W konkursie mogą startować zarówno deweloperzy, jak i publiczni inwestorzy czy spółdzielnie mieszkaniowe. To nie jest komercyjna nagroda, w której liczą się fajerwerki efektownych elewacji. Jurorzy tworzą grupę roboczą, do której zapraszani są przedstawiciele Niemieckiego Stowarzyszenia Miast, Stowarzyszenia Architektów Niemieckich oraz Federalnego Stowarzyszenia Niemieckich Firm Mieszkaniowych i Nieruchomości.

Czytaj także: Konkurs Politechniki Krakowskiej i SARP Oddział Kraków na nową siedzibę Wydziału Informatyki i Telekomunikacji rozstrzygnięty

Dewizą konkursu jest Wysoka jakość – przystępne koszty, a od kilku edycji kluczowe są również efektywność energetyczna, ochrona środowiska, adaptacja klimatyczna czy odpowiedzialność społeczna. Analiza nagrodzonych prac z ostatnich lat to wzorcowe przykłady jak mądrze budować obiekty mieszkaniowe. W 2022 roku jedną z nagród zdobyła przebudowa rozległej hali poprzemysłowej z dachem szedowym w Kempten (proj. Hagspiel Scheck Uhlig Architekten Part mbB). W historyczną przędzalnię wpisano 46 mieszkań na wynajem, doświetlonych przez dziedzińce wykrojone z dużej kubatury. Jednak nawet nad tymi otwarciami zachowano dźwigary stalowego dachu.

W ostatniej edycji w 2024 roku przyznano pięć nagród, w tym dla nowego akademika w Heidelbergu, autorstwa DGJ Architektur GmbH. Dla Collegium Academicum zbudowano tam innowacyjny drewniany budynek dla 176 studentów. Efektywność kosztową uzyskano zarówno dzięki prefabrykacji drewnianych elementów ściennych i stropowych, jak i optymalnemu układowi pomieszczeń, dzięki czemu czynsze w akademiku są na przystępnym poziomie. To jedna z pierwszych tak dużych drewnianych konstrukcji wykonanych bez stalowych połączeń. Interesująca jest też nagrodzona przebudowa berlińskiego biurowca na mieszkania dla seniorów (proj. Anne Lampen Architects BDA). Dość siermiężną architekturę z 1970 roku udało się zhumanizować. W elewacjach wycięto nawet loggie dla każdego z mieszkań, a całość przystosowano do potrzeb osób starszych i mających trudności w poruszaniu się.

Chodzi o "nagradzanie obiektów, które idą o krok dalej"

Oprócz tego w Niemczech jest cała masa nagród przyznawanych przez różnych producentów materiałów budowlanych czy płatnych konkursów jak Heinze ArchitekturAWARD czy German Design Award (tysiące zgłoszeń, kilkadziesiąt kategorii, huczna gala finałowa). W Niemczech odbywa się również finał konkursu Design Educates Awards (DEAwards), który korzeniami sięga… Polski. Stworzyli go bowiem bracia Damian i Rafał Przybyła z Fundacji Laka oraz architekt Piotr Kuczia, kurator wydarzenia.

Jak sam wyjaśnia ideę nagrody – nie chodzi, jak w innych konkursach, tylko o wizualne piękno, ale nagradzanie obiektów, które idą o krok dalej, oferują wartość dodaną (np. stymulują krytyczne myślenie). Mimo małego zespołu udało się stworzyć międzynarodowy konkurs poza utartymi strukturami. Przyjacielem konkursu i jego stałym jurorem jest Toyo Ito. Wśród nagrodzonych są globalne biura, laureaci Pritzkera, ale też małe pracownie, np. z dalekiego Wietnamu.

Czytaj także: David Chipperfield z nagrodą Pritzkera 2023. Zobacz jego najważniejsze realizacje

Z prestiżowych, niekomercyjnych konkursów warto wymienić jeszcze BDA-Architekturpreis Nike. Nagroda jest przyznawana od 2007 roku co trzy lata przez Stowarzyszenie Architektów Niemieckich BDA za przełomowe projekty, które mają trwały wpływ na kulturę budowlaną w Niemczech. Wśród siedmiu kategorii są te za ekologiczne podejście, ale i za zaangażowanie społeczne czy innowacje. Nominacji dokonują stowarzyszenia regionalne BDA.

Oprócz tego przyznawana jest nagroda Große Nike (Wielkiej Nike) dla najlepszego obiektu. W 2022 roku to najwyższe wyróżnienie otrzymało Muzeum Żydowskie we Frankfurcie nad Menem. To rozbudowa jego siedziby – klasycystycznego pałacu – o nowe minimalistyczne skrzydło. W poprzednich edycjach nagroda ta trafiła do autorów takich obiektów, jak rzeźbiarski kościół błogosławionego ojca Ruperta Maye w Poing koło Monachium (proj. Meck Architekten, 2019) czy kameralnej, odlanej z betonu sali koncertowej w niewielkiej miejscowości Blaibach w Bawarii (proj. Peter Haimerl Architektur, 2016).

Konkursy: wybory miss czy barometr nastrojów?

W marcowym numerze „Architektury Murator” przyglądamy się kluczowym konkursom architektonicznym u naszych sąsiadów. Jakie projekty zasługują dziś na miano najlepszych? Które z nich wyznaczają standardy? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań szuka Tomasz Malkowski. Zaprezentowany fragment jego tekstu, poświęcony Niemcom, jest drugim artykułem w tej serii. Zachęcamy do lektury pierwszego tekstu cyklu: Czeskie wybory architektoniczne. Rozmyta siła nagród wciąż wydobywa "lokalne perły"

Już teraz zapraszamy do zapoznania się z pełną treścią materiału, który ukazał się w marcowym, papierowym wydaniu Architektury Murator.