Czeskie wybory architektoniczne. Rozmyta siła nagród wciąż wydobywa "lokalne perły"

Spis treści

1. Estetyczna dbałość o estakady czy przystanki kolejowe
2. Rozmyta siła nagrody Stavba Roku
3. Niebieski sześcian i osiem mniejszych wyróżnień
4. Budownictwo zrównoważone, przebudowy i polski sukces
5. Najmłodszy konkurs wybrał salę koncertową w Karlowych Warach
6. Konkursy: wybory miss czy barometr nastrojów?

Estetyczna dbałość o estakady czy przystanki kolejowe

W Czechach organizowanych jest kilka konkursów o sporej renomie. Jednym z najstarszych jest Budynek Roku (Stavba Roku), który po raz pierwszy odbył się w 1992 roku. Inicjatorem jest ABF – Fundacja Rozwoju Architektury i Budownictwa przy wsparciu m.in. Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Z biegiem lat konkurs obrósł w wiele nagród, w tym dla obiektów eksportowych, czyli wybudowanych przez czeskich architektów za granicą i innych wyróżnień poszczególnych ministerstw.

Czytaj także: Osamu Okamura: po co Czechom architekt w każdym mieście?

Oprócz architektury doceniane są tu też elementy infrastruktury drogowej czy kolejowej. To ciekawe podejście – być może dzięki temu, już po przekroczeniu naszej południowej granicy, widać większą dbałość estetyczną o takie prozaiczne elementy, jak estakady czy przystanki kolejowe. Do ostatniej 32. edycji zgłoszono rekordowo dużo, bo aż 116 obiektów i – co godne podziwu – wszystkie odwiedzili jurorzy.

Filip Springer doskonale opisał, jak w tej kwestii wyglądają polskie konkursy. Jego ostatnia książka Szara godzina zaczyna się od opisu kulis branżowej rywalizacji. Autor szybko zorientował się, że był jedynym jurorem, który oceniał budynki, bo je widział na żywo, a nie wyłącznie na podstawie podrasowanych zdjęć.

Rozmyta siła nagrody Stavba Roku

Nawet gala wręczenia czeskich nagród odbywa się z dużą pompą, ostatnio gościła w gmachu Rudolfinum w Pradze. Z edycji na edycję wzrasta liczba obiektów otrzymujących tytuł Budynek Roku, co rozmywa siłę nagrody – w ostatnich latach oscyluje wokół kilkunastu. Wyróżniane są przeróżne obiekty: renowacje, duże publiczne inwestycje, hale sportowe, stadiony, ale i budynki uznane za „lokalne perły”.

Zawsze są jednak liczne przykłady dobrej architektury, jak nagrodzony w 2024 roku dom usługowy Palkovice (proj. Kamil Mrva Architect), który można uznać za wzorcowy przykład tworzenia lokalnych centrów. W środku wsi przebudowano stary budynek, a w powiększonej kubaturze mieści się teraz urząd gminy, przychodnia, kawiarnia oraz lokale usługowe. Z tarasu można obejrzeć nawet mecz lokalnej drużyny piłkarskiej. Minimalistyczna architektura dopełnia urbanistycznie centralny plac.

Czytaj także: Architektura, media i PR – (nie)niebezpieczne związki. Kto stoi za tekstami, które mijają się z prawdą

O popularności Stavba Roku świadczy duże zainteresowanie mediów, ale i internautów. Tylko w ostatnim głosowaniu oddano aż 140 tys. głosów!

Niebieski sześcian i osiem mniejszych wyróżnień

Stricte architektoniczne są zaś nagrody Stowarzyszenia Architektów, czyli Grand Prix Architektów – Narodowa Nagroda Architektoniczna (Grand Prix Architektů – Národní cena za architekturu – GPA-NCA). Przyznawana jest od 1993 roku. Co roku tylko jeden obiekt dostaje główną nagrodę i statuetkę w formie niebieskiego sześcianu.

Są też mniejsze wyróżnienia, przyznawane w 8 kategoriach. Godny podziwu jest międzynarodowy i transparentny sposób wyłaniania prac. Projekty ocenia pięcioosobowe jury, w skład którego wchodzą cztery osoby z zagranicy (w tym zawsze uznany architekt ze Słowacji) i tylko jeden przedstawiciel Republiki Czeskiej. W pierwszej rundzie jury ocenia wszystkie nadesłane projekty, z których formuje listę 50 finalistów.

Czytaj także: "Współczesny budynek zamieszkał w zabytku". Galeria PLATO w Ostrawie

Kolejny etap ma w pełni otwarty charakter. Podczas Grand Prix Festiwalu Architektów poszczególne zespoły prezentują na forum swoje projekty w języku czeskim lub angielskim. Oprócz komisji pytania może zadawać także przedstawiciel Stowarzyszenia Studentów Architektury. Prezentacje i festiwal można oglądać online na stronie konkursu. Dopiero po zapoznaniu się ze wszystkimi wystąpieniami jury przystępuje do drugiej tury posiedzeń i wyłania zwycięzców.

W 2024 Grand Prix otrzymała Štvanická lávka (proj. Petr Tej, Marek Blank, Jan Mourek, Aleš Hvízdal i Jan Hendrych), czyli kładka pieszo-rowerowa łącząca dzielnice Karlín i Holešovice w Pradze. Przerzucona nad Wełtawą przeprawa jest ultraminimalistyczna – to w zasadzie biała wstęga. Kładka z jasnego betonu ma rozgałęzienie, które łączy ją z wyspą Štvanice.

Wśród pozostałych nagrodzonych realizacji dominowały „mądre" przebudowy, jak np. wstawienie sali koncertowej w środek zabytkowego gmachu Łaźni Cesarskich w Karlowych Warach (proj. Petr Hajek Architekci). Przybrała ona formę stalowej, czerwonej konstrukcji odcinającej się od historycznych murów. Na podobnej zasadzie działa projekt nagrodzonego domu w miejscowości Čilá (proj. A2F) – w mury kamiennej stodoły z końca XIX wieku włożono nową konstrukcję z litego drewna.

Budownictwo zrównoważone, przebudowy i polski sukces

Duży nacisk kładzie się na budownictwo zrównoważone czy obiekty z drewna – przykładem Grand Prix z 2023 roku dla siedziby Kloboucká lesní (proj. mjölk architekci). Obiekt jest wizytówką działalności tej firmy – zbudowany z elementów drewnianych własnej produkcji, ze szklanym dachem pokrytym w większości panelami słonecznymi. Biurowiec ma formę archetypicznego szałasu.

Jest nawet samodzielna kategoria Zrównoważone budownictwo – w ostatniej edycji nagrodę otrzymał Park im. Zdenka Kopala w Litomyślu, który założono na terenie rolniczym górującym nad miastem. Ma on formę pomarszczonego, pofałdowanego terenu. Po opadach za kolejnymi poziomami wałów tworzą się tymczasowe rozlewiska, całość przypomina pola ryżowe. Nowy park zdecydowanie wpłynął na lepszą retencję i chroni przed zalewaniem niżej położone dzielnice mieszkalne, które w przeszłości mierzyły się z problemem podtopień.

Czytaj także: KWK Promes Roberta Koniecznego z prestiżową nagrodą w Czechach!

Ale to przebudowy są w ostatnich latach stałym motywem czeskiego Grand Prix. W 2022 roku główną nagrodę otrzymało Kunsthalle w Pradze (proj. Schindler Seko Architects), czyli muzeum sztuki nowoczesnej powstałe w dawnej stacji transformatorowej z lat 30. XX wieku. Warty odnotowania jest też polski sukces – w 2023 roku w kategorii rekonstrukcja statuetkę otrzymało biuro KWK Promes z Katowic za Galerię Sztuki Współczesnej Plato w Ostrawie, zbudowane na zrębie zabytkowej rzeźni.

Najmłodszy konkurs wybrał salę koncertową w Karlowych Warach

Najmłodszym konkursem jest Czeska Nagroda Architektury (Česká cena za architekturu – CCZA), który organizowany jest od 2016 roku przez Czeską Izbę Architektów. W ostatniej edycji jury (skład w całości międzynarodowy) uznało za najlepszy budynek wspomnianą już wcześniej salę koncertową w Karlowych Warach. Oprócz tego pięć innych projektów otrzymało tytuł honorowy finalisty konkursu.

We wcześniejszej edycji nagroda główna trafiła do konstruktywistycznej w wyrazie kładki pieszej z windą w Litomyślu (proj. EHL & Koumar Architects), z kolei wśród pozostałych pięciu finalistów była również Galeria Plato projektu KWK Promes. Mimo krótkiej historii CCZA cieszy się dużą renomą wśród czeskich architektów, a przegląd finałowych obiektów pokazuje niezwykle wysoki poziom architektury u naszego południowego sąsiada.

Konkursy: wybory miss czy barometr nastrojów?

W marcowym numerze „Architektury Murator” przyglądamy się kluczowym konkursom architektonicznym u naszych sąsiadów. Jakie projekty zasługują dziś na miano najlepszych? Które z nich wyznaczają standardy? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań szuka Tomasz Malkowski. Zaprezentowany fragment jego tekstu, poświęcony Czechom, jest pierwszym artykułem w tej serii. 

Czytaj także: Nowy budynek SGH, Midori House i dom w Orłowie. Do tego przegląd wyników architektonicznych konkursów u naszych sąsiadów

Już teraz zapraszamy do zapoznania się z pełną treścią materiału, który ukazał się w marcowym, papierowym wydaniu Architektury Murator.