Raport specjalny IPCC. Co oznacza dla architektury?

Pustynnienie, degradacja gleby, zrównoważone gospodarowanie gruntami, bezpieczeństwo żywnościowe i przepływy gazów cieplarnianych w ekosystemach lądowych — to zagadnienia najnowszego raportu specjalnego IPCC (Intergovernmental Pannel on Climate Change), opublikowanego 8 sierpnia. 107 ekspertów i ekspertek z 52 krajów (53% z tzw. krajów rozwijających się) dokonało analizy około 7000 artykułów naukowych i odpowiedzi na ponad 28000 komentarzy i pytań recenzenckich!

Według raportu odpowiednie planowanie przestrzenne, przeciwdziałanie rozlewaniu się miast czy standaryzowanie lub nagradzanie rozwiązań prośrodowiskowych mogą przynieść pozytywne rezultaty. Natomiast mimo dynamicznej urbanizacji światowej populacji, nasila się oddziaływanie ludzi na newralgiczne tereny dla stabilności światowych systemów lądowych.

Zmiany klimatu pogarszają stan lądów, których nadmiernie wykorzystywanie przez ludzi jest jednym z głównych czynników globalnego ocieplenia. Rolnictwo, gospodarka leśna i inne sposoby użytkowania terenu odpowiadają za 23% emisji gazów cieplarnianych związanych z działalnością człowieka (w tym sposoby użytkowania terenu odpowiadają za 44% emisji metanu i 82% tlenku azotu). Jednocześnie naturalne procesy na lądach pochłaniają 1/3 CO2 z paliw kopalnych i przemysłu, ale możliwości środowiska spadają ponieważ ludzkość wpływa już na ponad 70% bez lodowego lądu (str. 2, Summary of Headline Statements). Około 1/3 żywności produkowanej na świecie jest marnowana, a niektóre wybory dietetyczne (np. mięso) wymagają użycia większych zasobów niż inne. Globalne ocieplenie już teraz powoduje nasilenie się susz, erozji gleb, występowania pożarów, topnienia lądolodów, a także zmniejszania się plonów. Destrukcja środowiska postępuje zbyt szybko, by mogło one wyżywić rosnącą populację. Ponadto, jak pokazały poprzednie raporty IPCC (patrz: tu, tu i tu), ogromna część emisji i zużywanych surowców wynika z budowania i funkcjonowania infrastruktury (w tym architektury). Wyniszczanie lasów czy torfowisk pod uprawy, pastwiska lub nową zabudowę przyspiesza globalne ocieplenie.

Architektura, jako dziedzina przekształcania środowiska, jest integralną częścią problemu, ale posiada również potencjał naprawy. Architektki i architekci mogą wpływać na pojawianie się dobrych praktyk i powinni także nie zgadzać się na aktywności negatywnie wpływające na środowisko. Natomiast odpowiedzialność za architekturę nie powinna być przerzucona wyłącznie na architektów, ponieważ funkcjonują w warunkach podyktowanych przez rynek pierwotny i strony odpowiedzialne za kapitał inwestycyjny. Z badań IPCC jasno wynika, że konieczne jest porzucenie retoryki wzrostu, na rzecz troski o ginące ekosystemy, których jesteśmy częścią. Czas na zmiany systemowe.

IPCC zapowiedziało również opublikowanie kolejnego osobnego raportu poświęconego miastom, ale najnowszy umożliwia spojrzenie na rolę architektury nie tylko w kontekście obszarów zurbanizowanych. Bez wglądu w przedstawione w nim zagadnienia niemożliwe jest zrozumienie wpływu miast na środowisko, ponieważ ich rozwój i potrzeby, wykraczające daleko poza geograficzne granice, należą do głównych czynników negatywnych zmian.

Degradacja gleby i pustynnienie

Na degradację gleby może wpływać wiele czynników. Na przykład wycinka lasów i osuszanie torfowisk zmniejszają możliwości absorpcji węgla z atmosfery, a przeciążone pastwiska i pola szybko poddają się erozji, potęgowanej negatywnymi zjawiskami atmosferycznymi. Około 500 milionów ludzi żyje na terenach doświadczających pustynnienia. Takie miejsca są bardziej narażone na zmiany klimatu i ekstremalne zjawiska, jak susze, fale upałów, burze piaskowe. W Polsce mówi się coraz więcej o wysychaniu kraju. Zadaniem architektury może być działanie na rzecz naprawy infrastruktury wodnej, a także projektowanie obiektów dbając o niskie zużycie wody i redukcję wysp ciepła.

Bezpieczeństwo żywnościowe

Raport podkreśla, że zmiany klimatu już wpływają na cztery filary bezpieczeństwa żywnościowego: produkcję, dostępność, wykorzystanie i stabilność. Zwraca również uwagę na to, że marnuje się ⅓ jedzenia, którego produkcja (szczególnie mięsa) generuje wysokie emisje i presję ekologiczną. Jak mogą przy tym pomóc architekci i architektki? W swoich działaniach mogą uwzględniać formy produkcji żywności (jak ogrody społecznościowe, działkowe), drogi dostępu do pożywienia przyszłych użytkowników obiekt(ów) oraz sposoby zarządzania niespożytą żywnością lub odpadami. Mogą także projektować punkty dla food-sharingu oraz promować miejskie rolnictwo. Wiele zależy od samych konsumentów (praktyki żywieniowe), ale architekci mogą także pomóc w pracach nad dostosowanie infrastruktury do nowych wyzwań klimatycznych, które pod wieloma względami powinny wycofywać antropopresję. Raport IPCC mówi również o tym, że ważnym zadaniem jest zmniejszanie nierówności społecznych i wyrównywanie dochodów, a także równouprawnienie społeczne, zatem uważać np. na gentryfikację, gettoizację i szowinizm. Odpowiednia reakcja na zmiany klimatu powinna więc pociągnąć za sobą zmiany społeczne. IPCC wydaje się więc być zgodne z założeniami projektu Green New Deal, zaproponowanego przez kongresmenkę USA Alexandrię Ocasio-Cortez i senatora Eda Markeya.

Zrównoważone gospodarowanie gruntami

„Już działamy. Wykorzystujemy technologie i dobre praktyki, ale powinny być one rozszerzone na inne, odpowiadające im miejsca, które nie są aktualnie odpowiednio użytkowane” powiedział Panmao Zhai, współprzewodniczący I Grupy Roboczej IPCC.

„Jest potencjał w bardziej zrównoważonym użyciu lądu, redukując nadmierną konsumpcję, marnowanie jedzenia, eliminując wypalanie i karczowanie lasów, zapobiegając wyrębie drewna opałowego i redukując emisje gazów cieplarnianych”, powiedział Zhai.

Architektki i architekci powinni więc uważać na materiały, z których korzystają. Na przykład wystrzegać się luksusu egzotycznych gatunków drewna. Standaryzować przestrzenie pod kątem zużycia energii i innych zasobów. Nie brać udziału w projektach, które zagrażają bioróżnorodności lub wpisują się w negatywne procesy, takie jak łanowa suburbanizacja, wylesianie czy osuszanie mokradeł i torfowisk.

Przepływy gazów cieplarnianych w ekosystemach lądowych

Truizmem jest już stwierdzenie, że architektura w wielkim stopniu wpływa na emisję gazów cieplarnianych. Raport IPCC pokazuje, że konieczna jest redukcja greenhouse gases we wszystkich sektorach gospodarczych. Portal „Nauka o klimacie” donosi:

Specjalny raport IPCC o ociepleniu o 1,5°C mówił o tym, że powstrzymanie ocieplania się klimatu na poziomie 1,5°C względem epoki przedprzemysłowej, wymagać będzie szeroko zakrojonych zmian we wszystkich dziedzinach działalności człowieka. Raport o zmianie klimatu i systemach lądowych pokazuje konkretnie, jakie rozwiązania wdrożone w rolnictwie, gospodarce leśnej, produkcji żywności i innych sektorach związanych z użytkowaniem terenu mogą pomóc nam w ograniczaniu ocieplenia i przystosowywaniu się do skutków, jakie przynosi. Dobrą wiadomością jest, że wiele z nich sprzyja także realizacji celów zrównoważonego rozwoju, takich jak zmniejszanie głodu, ubóstwa i nierówności społecznych.

To więc tylko niewielki wycinek treści jakie można wyczytać z raportu. Warto również zapoznać się z poprzednimi publikacjami IPCC, ponieważ są względem siebie komplementarne.

Raport można pobrać pod tym linkiem, streszczenie tu, a informację prasową tu.

Można o nim również przeczytać na stronie naukaoklimacie.pl