Spis treści
- Tłuczeń ceramiczny na elewacji
- Pruszków: mozaiki na ścianie
- Rozbiórka budynku przy Chopina
- Fabryka porcelitu w Pruszkowie
- Archiwalne zdjęcia zakładów w Pruszkowie
MATERIAŁ AKTUALIZOWANY
Aktualizacja, 4 lutego
Po naszej publikacji - a o rozbiórce budynku z mozaika napisaliśmy jako pierwsi - sprawą zainteresował się też inne media. Serwis warszawa.maszemiasto.pl informuje, że mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków Marcin Dawidowicz po tym zdarzeniu rozpoczyna audyt w woj. mazowieckim. Mozaika z Pruszkowa nie była bowiem wpisana do żadnego rejestru. - Ale to dobry punkt zwrotny do rozpoczęcia audytu na terenie województwa, żeby wpisać do rejestru zabytków inne, ciekawe mozaiki i objąć je ochroną - mówi konserwator, cytowany przez Naszemiasto i PAP.
Do rejestru zabytków są już wpisane niektóre warszawskie mozaiki np. na budynku przy Alejach Jerozolimskich 26 czy kompozycje na stacjach metra Ursynów i Służew.
Tłuczeń ceramiczny na elewacji
Kiedyś było sporo takich domów - ściany, najczęściej wokół balkonu, przyozdabiano tłuczniem ceramicznym, czasami odłamkami luster, grubego szkła. Układ zdobień był najczęściej przypadkowy, a ściany te pięknie lśniły w słońcu. To był tez sposób na wykorzystanie odpadków, zanim modna stała się idea zero waste.
Takich ścian sporo było też w Pruszkowie. To tu przecież przez lata działał słynny zakład, produkujący najpierw wyrobu z fajansu, a potem z porcelitu. Między innymi duża mozaika z tłuczonego porcelitu zdobiła budynek przy ul. Chopina 58 A, nieopodal poczty. Zdobiła i wyglądała tak:
W serwisie Google Street View można zobaczyć, jak wyglądał zburzony budynek z mozaiką w Pruszkowie. To dom, w którym - jak wspominają mieszkańcy na Facebooku - kiedyś nabijano syfony. Ostatnio obłożony białym sidingiem, z filarami od frontu wyłożonymi głównie brązową, ale też białą czy zieloną ceramiką. Widać też pojedyncze niebieskie elementy. Co ciekawe, wygląda na to, że mozaika nie była tylko z tłucznia i była drobiazgowo ułożona: talerzyki tworzą centralny wzór, a wokół nich ułożono drobniejsze elementy. Z kolei z boku, pod wiatą (mozaika była chroniona przed np. deszczem) jest już cała ściana wyłożona tłuczniem z Pruszkowa. Zobaczcie ten dom:

i
Pruszków: mozaiki na ścianie
Do wykonania tej mozaiki wykorzystano pruszkowskie talerze, kubki, wazony, okolicznościowe patery, próby nowych szkliw, ikebany, dzbanki. To wzory i projekty autorstwa Janiny Asłanowicz, Wiesławy Gołajewskiej, Danuty Duszniak, Zofii Przybyszewskiej, Jana Kantorka, Wiesława Niewiedzielskiego. Ale właśnie została unicestwiona - wylicza Krzysztof Ciechoński, który na Facebooku prowadzi fanpage "Zakłady porcelitu stołowego Pruszków".
Czytaj też:
Piękne i istniejące mozaiki w Katowicach
Zniszczona mozaika w hotelu Forum w Krakowie
Rozbiórka budynku przy Chopina
Mozaika w Pruszkowie została rozebrana, tak jak i cały budynek.
- Dzisiejsza nagła rozbiórka budynku przy ulicy Chopina w Pruszkowie to nie tylko strata architektoniczna, ale również historyczna. Mozaika z talerzy, kubków i wielu innych ciekawych obiektów z Porcelitu Pruszków zdobiła jego ściany przez ponad pół wieku. Była świadectwem wyjątkowego okresu w dziejach miasta - podkreśla autor strony Zakłady porcelitu stołowego Pruszków.
I dodaje:
- Od kilku dni dostawałem informację o planowanej rozbiórce budynku z mozaiką. Kilkukrotnie podejmowałem próbę interwencji oraz kontaktu z deweloperem. Niestety, dostawałem informacje o urlopie zarządu, planach zagospodarowania w część budynku tej mozaiki. Ale dziś (28 stycznia 2025 - red.) deweloper podjął decyzję o zniszczeniu każdego kawałka tego budynku. W tym miejscu powstanie kolejny nowy blok.
- Pruszków totalnie nie wykorzystuje potencjału tego, że miał kiedyś u siebie fabrykę - komentują internauci.
Ale nie wszyscy mozaiki żałują: - Z gruzu powstała i w gruz się obróciła. Szczerze? Nie ma czego żałować, żadnej wartości artystycznej, ani estetycznej - to jedna z opinii na Facebooku na stronie Buduje się w Polsce.
- W latach 80. XX wieku nie było materiałów budowlanych i zrobiła się moda na takie "mozaiki". Nie ma w tym za grosz sztuki ani urody.
- Najcenniejsza w Polsce jest mozaika dywanowa w Kowarach na "naszej" nieczynnej fabryce dywanów... niestety też już podupada i nie widać szansy na ratunek - przypomina ktoś inny.
Docierały do mnie informacje, że są plany dotyczące odzyskania mozaiki. Ale kiedy poszedłem na teren budowy, przez płot widziałem, że tu już nie ma czego odzyskiwać. Wszystko wrzucili do kontenera na gruz - opowiada autor bloga o pruszkowskim porcelicie.
Fabryka porcelitu w Pruszkowie
Fabryka fajansu powstała w Pruszkowie w 1872 lub 1880 roku Jej założycielami byli Jakub Teichfeld i Ludwik Asterblum. W 1946 zakłady znacjonalizowano i nadano im nazwę Zakłady Fajansu w Pruszkowie. W latach 50. zakład rozbudowano i zmodernizowano, a fabryka zaczęła produkować wyroby z porcelitu. To już był Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków". Realizowano tu projekty z Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, między innymi Danuty Duszniak czy Zofii Galińskiej. Do dziś serwisy z Pruszkowa są w wielu polskich domach.
Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków” ogłosiły upadłość w 2001/2002 roku. Teren został zakupiony w 2005 roku przez firmę deweloperską od syndyka masy upadłościowej. Powstało osiedle mieszkaniowe.
Czy można przenieść ścianę z mozaiką?Tak. Taka operacja miała miejsce m.in. w Tychach kilka lat temu. Trójwymiarowa mozaika z 1969 roku autorstwa Franciszka Wyleżucha została wykuta z fasady Zakładu Elektroniki Górniczej gdy obiekt wyburzano i przeniesiono na aleję Bielską (2016 rok). Potężne fragmenty ściany z mozaiką przenosił dźwig. Do dziś stoi przed budynkiem Zespołu Szkół nr 4. W tym mieście zdemontowana została także mozaika z pływalni ZEG.
Archiwalne zdjęcia zakładów w Pruszkowie
