Byli urzędnicy w ciasnocie i stara trylinka, a jest wizytówka miasta. Metamorfoza pałacu Potockich w Radzyniu Podlaskim

Spis treści

1. Pałac Potockich w Radzyniu Podlaskim jak nowy. A było już naprawdę źle
2. Stara trylinka i urzędnicze pokoje z lat 70.
3. Już po renowacji wyszły na jaw usterki. Zalało parkiety
4. Co będzie wewnątrz pałacu Potockich? Pomysły są śmiałe
5. Następny w kolejce – park przy pałacu
6. Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!

Pałac Potockich w Radzyniu Podlaskim jak nowy. A było już naprawdę źle

Pałace to obiekty trudne do ratowania. Nawet jeśli dotrwały do naszych czasów, to często w nie najlepszym stanie. Co gorsza, ich potężne rozmiary oznaczają gigantyczne koszty renowacji, a do tego dla tak dużych i specyficznych obiektów trudno nieraz znaleźć nową funkcję. Tym bardziej cieszą historie sukcesów, a taką bez wątpienia są losy pałacu Potockich w Radzyniu Podlaskim.

Barokowy pałac powstał na przełomie XVII i XVIII w. według projektu architekta króla Jana III Sobieskiego – Augusta Locciego. Pierwotnie był rezydencją Stanisława Antoniego Szczuki, zaś w ręce Potockich przeszedł w połowie XVIII w. W XIX stuleciu przechodził kilka razy z rąk do rąk, aż w końcu w 1920 r. ówczesny właściciel, Bronisław Szlubowski, przekazał go państwu, bo nie radził sobie z kosztami utrzymania obiektu. Drugą wojnę światową budynek przetrwał, lecz spłonęły oryginalne meble. Następnie przez lata pałac służył różnym instytucjom publicznym.

Niestety, przez lata pałac mocno podupadł. Doraźne remonty elewacji czy dachu co prawda przeprowadzano, ale wnętrza szybko zatraciły pałacowy charakter, bo na potrzeby urzędów podzielono je na mniejsze pokoje. Stan zabytku szybko się pogarszał. Pałac ostatni większy remont przeszedł w latach 80., jego dziedziniec – w latach 60. Jeśli posiadłość miała przetrwać wiek XXI, kolejna renowacja była koniecznością. I tej na szczęście się podjęto.

• Czytaj także: Była kompletną ruiną. Dziś ta odrestaurowana willa w Bielsku-Białej to perełka architektoniczna

– W cyklu „Metamorfozy na Plus” prezentujemy przedsięwzięcia, dzięki którym zapomniane historyczne obiekty i wnętrza otrzymują drugie życie za sprawą pasjonatów, racjonalnych biznesmenów, rzetelnych samorządowców, czy wreszcie – niespokojnych dusz... Wszyscy oni ożywiają dzięki swoim wizjom dorobek umysłów i rąk pokoleń architektów, inwestorów i budowniczych, którzy na placu budowy zostawili przed laty nadzieję, że ich dzieło ucieszy w odległej przyszłości jeszcze niejedno oko…

Stara trylinka i urzędnicze pokoje z lat 70.

Jeśli remont pałacu Potockich miał w ogóle dojść do skutku, to jedynie etapami. Mowa wszak o milionowych kwotach, a Radzyń Podlaski to miasto średniej wielkości, o znacznie skromniejszych możliwościach budżetowych niż Kraków, Warszawa czy Wrocław. Prace rozpoczęto w 2009 r. od remontu elewacji północnej. W kolejnych latach stopniowo poddawano renowacji bramę, rzeźby i następne elewacje. Można jednak powiedzieć, że były to krople w morzu potrzeb. Na zajęcie się korpusem głównym pałacu wciąż brakowało funduszy.

W końcu w roku 2020 miastu udało się pozyskać 20 mln zł z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego. Dodatkowo państwo wsparło przedsięwzięcie dotacją w wysokości blisko 2,3 mln zł. Resztę potrzebnej kwoty trzeba było już znaleźć w budżecie Radzynia. Ostatecznie remont zamknął się w kwocie ok. 30 mln zł.

– Stan pałacu przed rozpoczęciem prac był wręcz dramatyczny. Szczególnie porażający widok przedstawiały wnętrza korpusu głównego – zdewastowane, zapomniane, podzielone na ciasne pokoje biurowe, które dawno straciły ducha dawnej rezydencji. Ostatni większy remont wnętrz miał miejsce w latach 70., a przez kolejne dekady obiekt był użytkowany przez różne instytucje administracyjne – mówi Radosław Mazur, Starszy Inspektor UM Radzyń Podlaski i administrator Pałacu Potockich. – Choć elewacja zewnętrzna sprawiała nieco lepsze wrażenie, to była to raczej zasługa doraźnych prac konserwatorskich realizowanych przez miasto – głównie ze względu na ograniczone fundusze. Dziedziniec był w opłakanym stanie – stara trylinka z lat 60., z licznymi zapadliskami, zupełnie nieprzystająca do klasy tego miejsca. Nie mogę powiedzieć, by coś nas zaskoczyło – znaliśmy skalę problemu. Ale za każdym razem, gdy otwieraliśmy kolejne drzwi, czuliśmy ciężar odpowiedzialności, który wiąże się z przywracaniem świetności tak wyjątkowego zabytku.

Renowację korpusu głównego pałacu przeprowadzono w latach 2021–2023. Budynek wyremontowano zarówno od zewnątrz, jak i od wewnątrz, gdzie zlikwidowano urzędnicze pokoiki i przywrócono pomieszczeniom dawną skalę oraz wystrój. Wymiany wymagały oczywiście wszystkie instalacje, a także posadzki i podłogi. Dużym wyzwaniem była renowacja malowideł i rzeźb, często zachowanych już tylko we fragmentach, jak np. rzeźba wziętego do niewoli Turka, po której po wojnie pozostała jedynie noga z łańcuchem.

Remont objął także dziedziniec pałacu. Starą trylinkę usunięto, położono nowe instalacje podziemne, a dziedziniec przykryto nawierzchnią granitową oraz humusem w miejscu wyznaczonych trawników. Wjazd przed bramą południową pokryła nawierzchnia szutrowa. Pojawiły się latarnie i zieleń.

– W trakcie prac musieliśmy wielokrotnie modyfikować plany – pałac, jak każdy zabytek tej klasy, odkrywa swoje tajemnice stopniowo. Nie chodziło jednak tylko o problemy techniczne, ale też o wizję – bo mierzymy się tu z obiektem o wyjątkowej wartości dziedzictwa, który wymaga przemyślanej koncepcji

– opowiada Tomasz Szczepaniuk, Inspektor Wydziału Rozwoju Gospodarczego UM Radzyń Podlaski.

• Sprawdź również: Pałac Struga na Dolnym Śląsku był zawilgoconą ruiną. W trakcie remontu odkryto tu renesansowe skarby

Już po renowacji wyszły na jaw usterki. Zalało parkiety

Latem 2023 r. ogromny remont dobiegł końca. W maju 2024 r. renowacja nagrodzona została w wojewódzkim konkursie Laurem Konserwatorskim. Niestety, jeszcze w tym samym roku okazało się, że nie wszystko poszło zgodnie z planem. Jak podaje serwis slowopodlasia.pl, gdy po zmianie władz na szczeblu lokalnym skontrolowano pałac, okazało się, że np. część zakupionych urządzeń jest niezgodna ze specyfikacją i nie można ich podłączyć.

Później pojawiły się dalsze problemy. W przeciągu jednego tygodnia w pałacu nastąpiły dwie awarie instalacji wodociągowej, wskutek których doszło m.in. do uszkodzenia parkietu w jednym z pomieszczeń. Nowy burmistrz Jakub Jakubowski podawał wówczas, że przyczyną awarii były tanie, niskiej jakości materiały. Kilka miesięcy później od strony kościoła św. Trójcy z budynku odpadł fragment elewacji. Na szczęście dzięki gwarancji i ubezpieczeniu usterki można było szybko naprawić, a ich wystąpienie nie umniejsza wrażenia, jakie robi pałac po renowacji.

• Zobacz też: Ratusz w Strzelinie wracał po kawałku. Zaczęło się od samotnej wieży nad rynkiem

– To była bez wątpienia największa inwestycja konserwatorska w historii miasta. Skala wyzwań była ogromna, ale najtrudniejszym momentem było zdobycie finansowania. Koszty renowacji takiego obiektu są ogromne – a my startowaliśmy z pozycji miasta średniej wielkości, bez wielkiego budżetu. Udało się jednak – dzięki determinacji, współpracy i konsekwencji w działaniu – doprowadzić ten etap do końca. To dla nas powód do dumy

– mówi Radosław Mazur.

Co będzie wewnątrz pałacu Potockich? Pomysły są śmiałe

Pałac Potockich w Radzyniu Podlaskim odzyskał blask – a co z nową funkcją? Przeznaczenie części obiektu ustalono już dawno. W jednym ze skrzydeł, tak jak przedtem, działa szkoła muzyczna, w drugim zainstaluje się Archiwum Państwowe. W korpusie głównym budynku działa restauracja oraz Punkt Informacji Turystycznej. Wiele pomieszczeń wciąż czeka jednak na zagospodarowanie.

– W samym Pałacu chcemy stworzyć przestrzeń, która łączy kulturę, edukację i emocje na najwyższym poziomie. Planujemy uruchomienie nowoczesnego muzeum – z jednej strony nawiązującego do tradycji, ale przede wszystkim interaktywnego, opartego na nowoczesnych technologiach, instalacjach, ekspozycjach i prezentacjach, które będą angażować odbiorców, inspirować i dostarczać niezapomnianych wrażeń – mówi Jakub Jakubowski, burmistrz Radzynia Podlaskiego. – Nie chcemy stworzyć kolejnego „muzeum do oglądania” – chcemy miejsca, które się przeżywa. Pałac Potockich ma być wizytówką Radzynia na zewnątrz, ale też dumą i przestrzenią do działania dla mieszkańców.

Duży potencjał rozwojowy mają także tereny położone w pobliżu pałacu Potockich. Burmistrz zapewnia, że pałac może stać się przyszłym sercem Radzynia i stanowić impuls do rozwoju nie tylko turystyki, ale także szerzej rozumianego rozwoju gospodarczego oraz kulturalnego.

– Jesteśmy otwarci na współpracę i chcemy zaprosić do rozmów partnerów prywatnych – tych, którzy mają pomysły, energię i chcą realizować je w miejscu wyjątkowym, pełnym historii, ale gotowym na nowoczesność. W bezpośrednim sąsiedztwie Pałacu dysponujemy atrakcyjnymi terenami inwestycyjnymi, idealnymi pod budowę hotelu, centrum konferencyjnego czy obiektów usługowych. Potrzebujemy tu kapitału prywatnego – a ze swojej strony oferujemy otwartość samorządu, pomysłowość i zaangażowanie

– podkreśla burmistrz.

• Zobacz także: Hotel Altus Palace we Wrocławiu powstał w murach zaniedbanego Pałacem Leipzigera. Jak ocalono zabytek?

Następny w kolejce – park przy pałacu

Na remoncie korpusu głównego pałacu wraz z dziedzińcem nie kończą się wysiłki władz Radzynia Podlaskiego nakierowane na przywrócenie zabytkowi blasku. Jak udało nam się dowiedzieć, w planach jest także zaopiekowanie się otoczeniem budowli. Jak zapewnia administrator pałacu:

– Kończymy właśnie prace nad projektem rewitalizacji całego Parku wokół zespołu pałacowo-parkowego. To kolejny etap, który chcemy zrealizować z równie dużym rozmachem, choć znów wiele będzie zależało od dostępnych środków. Jednak największym wyzwaniem, jakie dziś przed nami stoi, jest określenie funkcji Pałacu. Włożyliśmy ogromny wysiłek w ratowanie tego miejsca, ale wciąż brakuje jednej, spójnej koncepcji na jego przyszłość – wizji, która nada mu nowe życie i godnie wykorzysta jego potencjał.

Inne „Metamorfozy na Plus”. Zobacz najbardziej spektakularne przemiany!

W naszym cyklu „Metamorfozy na Plus” odwiedzamy miejsca, w których współcześni wizjonerzy i inwestorzy przywracają do świetności dorobek swoich poprzedników. Do tej pory zwróciliśmy uwagę m.in. na takie obiekty jak odrestaurowane dworce kolejowe, pałace, dworki, budynki fabryczne, świątynie, kamienice i domy jednorodzinne.

Chcesz zobaczyć więcej niezwykłych przemian budowli z całej Polski? Poznaj inne artykuły z cyklu „Metamorfozy na Plus”.