Gmach Sądu Rejonowego w Częstochowie delikatnie kontroluje użytkownika, ale nie wywołuje opresji

Spis treści

1. Gmach sądu przepruty wewnętrznymi dziedzińcami
2. Kondygnacje podzielono na prostokątne pasma funkcjonalne
3. Dominują tu skromność, minimalizm i racjonalna narracja
4. Anna Stryszewska-Słońska o założeniach autorskich
5. Metryczka projektu

Gmach sądu przepruty wewnętrznymi dziedzińcami

Częstochowa rozpoznawana jest przede wszystkim dzięki maryjnemu centrum pielgrzymkowemu znajdującemu się w klasztorze ojców Paulinów na Jasnej Górze. To jednak krzywdzące uproszczenie roli miasta w kulturze narodu. Powstało tu wiele unikatowych obiektów, jak choćby mało znane dziś Muzeum Higieniczne, autorstwa Brunona Paprockiego z 1909 roku, wybudowane na największą wówczas na ziemiach polskich Wystawę Przemysłu i Rolnictwa. W Częstochowie projektowali wybitni architekci, jak Konstanty Wojciechowski, Stefan Szyller, Adolf Szyszko-Bohusz, Jan Koszczyc-Witkiewicz, Tadeusz Gawłowski czy Jurand Jarecki. Do grona znaczących budynków w mieście dołączył ostatnio metamodernistyczny gmach Sądu Rejonowego, perła wśród tego typu obiektów w kraju.

Zlokalizowany jest on poza centrum miasta, tuż za Jasną Górą, której wieża stanowi charakterystyczny punkt orientacyjny, widoczny nawet z reprezentacyjnego placu na przedpolu sądu, na którym oprócz przestrzeni rekreacyjnej znajduje się też parking dla interesantów z 50 miejscami postojowymi. Od wschodu plac flankuje nowy biurowiec Rocha Center. Oba, na zasadzie działania akupunkturowego, mają porządkować oraz kierować uwagę inwestorów na nieco zapomniany i dość chaotycznie zabudowany fragment miasta, znajdujący się przy jednym z najstarszych cmentarzy w Polsce, założonym w 1641 roku. Od północy gmach graniczy ze stadionem Klubu Sportowego Częstochówka, a od zachodu z zabudową jednorodzinno-usługową, rozlokowaną wzdłuż ruchliwej ulicy św. Rocha.

Czytaj także: Nie poddają się i chcą kultury. Obrońcy dworca kolejowego w Częstochowie wciąż walczą o postmodernistyczną ikonę przeznaczoną do rozbiórki

Zwarta, prostopadłościenna bryła o pięciu kondygnacjach nadziemnych i dwóch podziemnych została przepruta wewnętrznymi dziedzińcami na zasadzie oczek w kostce do gry, z których największy przykryto szklanym dachem, a pozostałe umieszczono przekątniowo. Te ostatnie wpuszczają bezpośrednio światło dzienne, deszcz i świeże powietrze. Najniższy poziom piwnic (-2) mieści parking dla pracowników z 90 miejscami postojowymi, który dostępny jest od zachodu. Kondygnacja -1 to strefa archiwum, pomieszczeń technicznych, ogólnodostępnego bufetu oraz sal dla zatrzymanych wymagających eskorty policyjnej, skomunikowana zjazdem od północy.

Kondygnacje podzielono na prostokątne pasma funkcjonalne

Parter budynku dostępny jest dla wszystkich od południa przez pięcioosiowy, głęboki podcień filarowy, który wprowadza do wysokiego na pięć kondygnacji atrium, doświetlonego zarówno od góry szklanym świetlikiem, jak i z boku przez pionowe okna otwarte ku mniejszym patiom. Sale rozpraw grupowane są w większości po dwie z rozdzieleniem buforowym między nimi. Każda doświetlona jest światłem naturalnym od strony jednego z czterech dziedzińców i wykończona pionowymi powierzchniami gładkimi (ze szkła i boazerii) oraz dwoma pochłaniającymi dźwięki (z ryflowanej boazerii drewnianej).

Czytaj także: Rozbiórka dworca z lat 90. w Częstochowie. PKP podpisało umowę i podaje 10 faktów o dworcu

Wszystkie kondygnacje nadziemne podzielone są w planie na koncentryczne, zbiegające się dośrodkowo ku atrium, prostokątne pasma funkcjonalne. Pierwszy, zewnętrzny „pierścień” tworzą pomieszczenia biurowe, kolejny – strefę komunikacji dla pracowników, następny – sale rozpraw. Ostatnie, wewnętrzne pasmo to balkony komunikacyjne dla interesantów, dostępne z atrium dzięki ekspresyjnej klatce schodowej i windzie osobowej. Ten ścisły, geometryczny, pięcioelementowy podział rzutu poziomego gmachu odpowiada formalnie bizantyńsko-renesansowej regule quincunx, zaś ideowo – harmonii pięciu kategorii ludzkiego bytu: dobra, prawdy, zdrowia, dobrobytu i piękna.

Owe filary etyki określają – według Feliksa Konecznego, autora dzieła Państwo i prawo w cywilizacji łacińskiej, pochodzącego z 1941 roku – poziom moralnego oraz intelektualnego rozwoju każdej cywilizacji. Wszystkie elewacje zewnętrzne i wewnętrzne opracowano jednakowo przy użyciu dwóch podstawowych materiałów: szkła i jasnego betonu. Ten drugi jest odwołaniem do białego, wapiennego kamienia jurajskiego, obecnego w wielu budowlach Częstochowy i regionu.

Dominują tu skromność, minimalizm i racjonalna narracja

Głównym motywem artykulacji są pionowe płyty GRC (glassfibre reinforced concrete), każda o wysokości jednej kondygnacji, rozstawione restrykcyjnie w równym rytmie z niewielkim przesunięciem względem cofniętych w głąb okien zewnętrznych, tak by zapewnić pracownikom pewną intymność oraz uchronić biura przed przegrzaniem. Dzięki temu uniknięto zbytniego porządku i nadmiernej monumentalności gmachu, tak często widocznych we współczesnych budowlach sądowych. Tu jednak dominują skromność i minimalizm oraz racjonalna, zredukowana do podstawowych zasad i ścisłych reguł, narracja.

Czytaj także: Siedem cylindrów w Częstochowie. To nie silosy, to Katedra Matki Boskiej Królowej Apostołów duetu Buszko i Franta

Ten sposób „opowiadania” wzmaga odczucie delikatnej kontroli budowli nad użytkownikiem na zasadzie ustalonych reguł społecznych, estetycznych oraz architektonicznych, ujętych w normy czytelnego tu prawa. Nie wywołując opresji, komfort odbiorcy stawia na pierwszym planie. Ta inteligentna perswazja, a także gra formy, funkcji i konstrukcji plasują ten obiekt wśród najlepiej zaprojektowanych budynków sądowych w Polsce.

Anna Stryszewska-Słońska o założeniach autorskich

Budynek sądu ma określoną rangę w przestrzeni publicznej i łączy się z wysokimi wymaganiami względem rozwiązań przestrzennych, funkcjonalnych oraz estetycznych. Ze względu na szczególny kontekst oraz tło sąsiedniej zabudowy założeniem koncepcji było stworzenie obiektu, który nada charakter przestrzeni i stanie się znakiem rozpoznawczym w krajobrazie tej części miasta. Zaproponowaliśmy wyrazistą i zwartą bryłę na planie kwadratu, o powściągliwym wyrazie architektonicznym, charakteryzującą się minimalizmem i elegancją. Spójność w kształtowaniu elewacji, wertykalna artykulacja oraz prosta stylistyka i czytelność wnętrza nadają budynkowi ponadczasowy wyraz.

Wyróżnia go tektonika elewacji. Przesunięcia w dwóch płaszczyznach ograniczają wgląd do wnętrza obiektu przy jednoczesnym otwarciu na zewnątrz, a także wpływają na grę światła i cienia na bryle. Istotę założenia stanowiła oszczędność w operowaniu dekoracyjnym detalem i materiałami zarówno w budynku, jak i w jego otoczeniu. Równie ważna była homogeniczność, przy jednoczesnym zróżnicowaniu faktur i płaszczyzn oraz szczerość w użyciu materiałów. Aby uzyskać zamierzony efekt estetyczny, zdecydowaliśmy o zastosowaniu betonu architektonicznego jako materiału dominującego nie tylko na elewacji, lecz także w reprezentacyjnych wnętrzach, uzupełnionego okładzinami, stolarką i elementami aranżacyjnymi z naturalnego drewna.

Pionowe ryflowania dekorują ściany holu, tworząc kontrast względem gładkich okładzin balustrad i głównej klatki schodowej. Betonu użyto również przy elementach konstrukcji ścian i rusztu niosącego świetlik nad holem, a także małej architektury. O strukturze gmachu sądu zdecydowały powiązania obszarów funkcjonalnych z dostępnością stref i walorów użytkowych, a także konieczność uwzględnienia warunków bezpieczeństwa zdefiniowanych w przepisach dotyczących organizacji tego typu budynków.

Metryczka projektu

Sąd Rejonowy w Częstochowie Częstochowa, ul. św. Rocha 

Autorzy: Heinle, Wischer und Partner Architekci, architekci Anna Stryszewska-Słońska, Edward Schultz 

Współpraca autorska: architekci Małgorzata Oleśkowska, Małgorzata Biernacka, Adam Januszek 

Architektura wnętrz: Heinle, Wischer und Partner Architekci 

Architektura krajobrazu: Heinle, Wischer und Partner Architekci 

Konstrukcja: K2 engineering Andrzej Kowal 

Generalny wykonawca: CZ.P.B.P Przemysłówka 

Inwestor: Sąd Okręgowy w Częstochowie 

Powierzchnia terenu: 7558 m² 

Powierzchnia zabudowy: 2545 m² 

Powierzchnia użytkowa: 9400 m² 

Powierzchnia całkowita: 16 217 m² 

Kubatura: 76 855 m³ 

Projekt konkursowy: 2015 

Projekt: 2015-2017 

Realizacja: 2018-2024 

Koszt inwestycji: około 131 mln zł brutto