Rozbudowa centrum kultury Sokół w Nowym Sączu \ Extension to the Sokół cultural center in Nowy Sącz

The new wing of the Sokół cultural center is a compact, cubical mass, but it lacks the expression characteristic of the Przemyśl Regional Museum by the same architects. Its static form results from the context; it is a background for the richly articulated 19th-century building

W centrach wielu galicyjskich miast do dziś stoją piękne gmachy Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. Jeden z ciekawszych, pochodzący z lat 90. XIX wieku, zachował się w Nowym Sączu na południowym krańcu tamtejszej starówki. W kolejnych dekadach był kilkakrotnie rozbudowywany, stając się z czasem najważniejszym sądeckim centrum kultury. Po wojnie obiekt podupadł, a do końca lat 80. stał się grożącą zawaleniem ruiną. W 1993 roku władze miejskie przekazały go Małopolskiemu Centrum Kultury, które rozpoczęło trwający ponad 10 lat remont zabytku oraz jego rozbudowę na potrzeby sali multimedialnej i galerii sztuki współczesnej.

Nowe skrzydło, według projektu pracowni KKM Kozień, zostało odważnie zestawione z historyzującym, bogatym w detale i trochę cukierkowym gmachem Sokoła. Jego bryła to kamienny architekton, abstrakcyjna rzeźba skomponowana według zasad geometrii kąta prostego, w żaden dosłowny sposób nienawiązująca do architektury starszego obiektu zwieńczonego wysokimi dachami i wieżyczkami. Dzięki harmonii pionowych i poziomych podziałów oraz stonowanej kolorystyce piaskowca nie jest jednak krzykliwą, agresywną formą.

W budynku dominują przeprucia, które wydają się wydrążone w masywnej bryle, co wzmaga jeszcze efekt jego rzeźbiarskości i monolityczności. Gabaryty, szerokość traktu i wysokość kondygnacji wynikają z zapisu planu miejscowego. Architekci maksymalnie wykorzystali dostępną działkę, komponując budynek na planie litery L. Południowe skrzydło jest funkcjonalnie powiązane z zabytkowym gmachem. Z klatki schodowej w wieży dawnego Sokoła, przez szklaną „spację” będącą rodzajem westybulu, można przejść do sali multimedialnej na 240 miejsc, której widownia jest zagłębiona 7 metrów poniżej powierzchni gruntu. Z kolei przez mostek zawieszony w przestrzeni „spacji” można dostać się do kawiarni na piętrze. Na ostatniej kondygnacji znajdują się trzy sale do zajęć dydaktycznych, które można łączyć w jedną. Ich przeszklona ściana wychodzi na duży, rekreacyjny taras.

Zachodnie skrzydło, mieszczące galerię, może funkcjonować niezależnie od głównego budynku. Wejściem usytuowanym od strony powstałego wewnętrznego placu wchodzi się do holu z szatnią, zaś oba piętra to jednoprzestrzenne sale ekspozycyjne. Mankamentem jest ich wysokość. Już na pierwszej wystawie, prezentującej instalacje i rzeźby Władysława Hasiora, można było przekonać się, że strop znajduje się za nisko. Pewną rekompensatą są przeszklenia elewacji; niesamowita panorama Starego Miasta i doliny sądeckiej roztacza się zwłaszcza z sali na drugim piętrze. Cały narożnik jest przeszklony, a wokół niego biegnie taras, którego transparentne balustrady nie ograniczają widoku. Wszystkie pozostałe funkcje, między innymi magazyny, pomieszczenia socjalne, klimatyzatornia i kotłownia, umieszczone zostały w kondygnacji podziemnej.

Nowa galeria o masywnej bryle, wyglądającej niczym gigantyczny głaz, który uległ erozji, przypomina wcześniejsze dzieło architektów – Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. Z tym że jest bardziej regularna i prostokreślna. Skrajnie współczesna forma nie zakłóciła charakterystycznej dla miasta kameralności. Obiekt stanowi raczej tło dla bogato zdobionych okolicznych budynków, w tym kościoła Świętego Kazimierza czy pełnego ornamentów gimnazjum Adama Mickiewicza. Rozbudowa Sokoła pokazuje, że nowoczesne obiekty powstają również z dala od wielkich ośrodków. Minimalistyczna bryła nowego skrzydła zestawiona na zasadzie kontrastu z historyzującym gmachem to bowiem architektura na europejskim poziomie.

Tomasz Malkowski Zdjęcia: © Tomasz Zakrzewski

Założenia autorskie: Dzisiejsza Galeria Sztuki Współczesnej Na Bursztynowym Szlaku powstała w wyniku kolejnej, po tej przeprowadzonej w latach 90. XX wieku, rozbudowy dziewiętnastowiecznego budynku Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. W ramach inwestycji przebudowano również parterową stróżówkę, która powstała na bunkrze, dawnym schronie przeciwatomowym. Zespół tych dwóch obiektów stanowi kanwę nowego wnętrza urbanistycznego.

Sama rozbudowa to zestawienie dwóch nakładających się skrzydeł. W skrzydle zachodnim znajduje się galeria sztuki współczesnej, sale ekspozycyjne oraz pomieszczenia administracji. Skrzydło południowe mieści salę audytoryjną, kawiarnię oraz sale dydaktyczne i jest ściśle powiązane funkcjonalnie z istniejącym budynkiem głównym Małopolskiego Centrum Kultury Sokół. Odsunięcie nowego obiektu od zastanej zabudowy dało szansę na zupełnie inne ukształtowanie jego formy architektonicznej.

Galeria została potraktowana jako abstrakcyjna kompozycja przestrzenna i znak w mieście. Kompozycja ta jest też wynikiem chęci wykorzystania walorów krajobrazowych Nowego Sącza. Z tarasów na dachach i sali galerii na drugim piętrze rozciąga się panoramiczny widok na wieże starego miasta. Pomiędzy pełne ściany kolejnej sali wystawowej wstawiono kadr eksponujący detal architektoniczny kamienicy po drugiej stronie ulicy. Poprzez szklane ściany przewiązki widać starą lipę rosnącą przy szkole. Natomiast pretekstem dla przestrzennego ukształtowania elewacji południowej i wschodniej stało się zagadnienie nasłonecznienia budynków mieszkalnych sąsiadujących z obiektem. To ono jest przyczyną zaskakującej nieregularności formy w jego narożniku.

Magdalena Kozień-Woźniak

The Sokół Polish Gymnastic Society, established as early as 1867, in the inter-war period was active in the whole country. One of its more interesting buildings, constructed in the 1890s, survived in Nowy Sącz, on the southern edge of the old town. Enlarged in the following decades, it soon became the most important regional cultural center. After World War II the building stood neglected, and by the end of the 1980s it had become a dangerous ruin. In 1993, the city authorities offered it to the Małopolska Region Cultural Center (MCK), which undertook a ten-year-long renovation of the historic building and its enlargement for the needs of a contemporary art gallery. The new wing was designed by KKM Kozień practice (architects of the much-awarded Przemyśl Regional Museum, nominated for the Mies van Rohe Prize in 2008). The new minimalist wing was boldly attached to the historicizing, somewhat sugary building. Its form, in the extreme contemporary style, has not destroyed the small-scale character of the city, but has provided a background for richly articulated neighboring buildings, such as St. Casimir’s church and the Adam Mickiewicz high school building. Dimensions, the width of bays and the height of floors was determined by the local plan guidelines. The building is sculptural and monolithic, and this effect is heightened by open spaces, which seem to be hollowed out in one massive volume. The architects used the plot to the full. In the L-shaped structure, the southern wing is connected with the historic house. Staircase in the tower of the former Sokół building leads to a multimedia hall with 240 seats, sunk 7 meters below ground level. The eastern wing can function independently, because it houses the BWA Gallery with spacious exhibition halls.

6 zdjęć