Kulisy budowy kontrowersyjnego Pałacu Kultury i Nauki. Po 70 latach przyczyny jego powstania ocenia się nieco inaczej

2025-07-22 9:23

Panoramę Warszawy zdominowała sylwetka Pałacu Kultury i Nauki. Budynek od lat wzbudza kontrowersje. W świadomości wielu mieszkańców stolicy jest to symbol dramatycznej epoki w historii Polski. Inni uważają go po prostu za najwyższy, choć nie najbardziej imponujący, budynek w kraju. Jaka jest historia tego ikonicznego obiektu?

Spis treści

  1. Pałac jako dowód przyjaźni. Po 70 latach przyczyny ocenia się inaczej
  2. Pierwowzorem miał zostać gmach Uniwersytetu Moskiewskiego im. Łomonosowa
  3. Koncepcje Pałacu Kultury i Nauki. 5 możliwości lokalizacyjnych
  4. Zmiana planów. Pałac nie będzie czerpać z historii radzieckich wysokościowców
  5. W 2007 roku Pałac Kultury i Nauki został wpisany do rejestru zabytków
Anna Cymer: architektura lat 90. była kiczowata, ale nasza

Pałac jako dowód przyjaźni. Po 70 latach przyczyny ocenia się inaczej

"Zajrzyjmy do historii. Szukałem długo, skrupulatnie i nie znalazłem. Były różne dary - owszem. Od pradawnych lat składali je sobie monarchowie, książęta, magnaci. Posłowie z dalekich krajów przywozili podarki królom i wielmożom, by ich skaptować, olśnić. Ale żeby jeden naród drugiemu... prostym ludziom – tego nie było. Nie udało mi się też znaleźć takiej umowy międzynarodowej, jak ta z dnia 5 kwietnia 1952 roku: «Rząd Związku Radzieckiego zobowiązuje się zbudować w Warszawie siłami i środkami Związku Radzieckiego 28-30 piętrowy gmach Pałacu Kultury i Nauki... Koszty, związane z budową bierze na siebie rząd Związku Radzieckiego...». Oko, przyzwyczajone do utartych formuł dyplomatycznych, szuka mimo woli dalszej części tej umowy. Że w zamian za to rząd polski... że druga strona zobowiązuje się... Tej drugiej strony w umowie polsko-radzieckiej z 5 kwietnia 1952 roku nie ma. Że za nic?...że jako dowód i wyraz przyjaźni?... po to, żeby bratniemu narodowi pomóc? Kroniki dyplomacji nie znały takich wartości".

Czytaj także: Trzewia Pałacu Kultury. Stare fotele z Sali Kongresowej, centrum dowodzenia. Byliśmy w piwnicach PKiN

Tak, w 1952 roku, o pomyśle wzniesienia Pałacu Kultury i Nauki pisał redaktor Karol Małcużyński w jednym z numerów "Trybuny Ludu". Dziś, gdy czasy komunistycznej Polski dobiegły końca, nieco inaczej nazywa się przyczyny, dla których ta konstrukcja znalazła się w centrum stolicy Polski.

Pierwowzorem miał zostać gmach Uniwersytetu Moskiewskiego im. Łomonosowa

3 sierpnia 1951 roku architekci Józef Sigalin, pełniący wówczas funkcję Szefa Biura Odbudowy Stolicy i Naczelnego Architekta Warszawy, oraz Zygmunt Skibniewski dostali zadanie, aby wypracować polskie propozycje budowy wieżowca w stolicy, obecnego Pałacu Kultury i Nauki. Nie otrzymali jednak żadnych konkretnych informacji ponad to, że mają maksymalnie cztery dni na dostarczenie projektów, a realizacja rozpoczyna się za pół roku. Pojawiły się w związku z tym przypuszczenia, że przy budowie będzie wykorzystana dokumentacja jednego z moskiewskich wieżowców.

Pierwowzorem miał zostać gmach Uniwersytetu Moskiewskiego im. Łomonosowa. W Biurze Odbudowy Warszawy rozpoczęto analizy potencjalnej implementacji projektu w warunkach, jakie daje Warszawa. Jedyne informacje, jakie architektom udało się pozyskać w kwestii moskiewskiego wzoru, pochodziły z radzieckiej "Architektury i Stroitielstwa".  Był to znaleziony artykuł ze zdjęciami i planami. Co prawda brakowało w nich skali, ale wszystko wskazywało na duży rozmiar przedsięwzięcia.

Pałac Kultury i Nauki w Warszawie

i

Autor: Szymon Starnawski/Grupa Murator Pałac Kultury i Nauki w Warszawie

Koncepcje Pałacu Kultury i Nauki. 5 możliwości lokalizacyjnych

Kolejna kwestią do ustalenia pozostawał wybór miejsca dla przyszłego Pałacu Kultury i Nauki. Przygotowano pięć możliwości lokalizacyjnych. Trzy z nich zostały pomyślane w kontekście budynku wzorowanego na Uniwersytecie im. Łomonosowa. Dwa pozostałe dla budynków zaproponowanych przez polskich architektów w oparciu o inne moskiewskie obiekty. Pierwsze dwa warianty, dla warszawskiej wersji radzieckiego uniwersytetu, zaplanowano przy Marszałkowskiej, w rejonie ulic: Marszałkowska-Chmielna-arteria Północ-Południe (późniejsza Aleja Marchlewskiego, obecnie Jana Pawła II).

Czytaj także: Polska w PRL. Pałac Kultury i Nauki w Warszawie otwarto z okazji święta 22 lipca. Zobacz stare zdjęcia ikony Warszawy

Elementem różnicującym rozwiązania było usytuowanie przy samej Marszałkowskiej lub pomiędzy Marszałkowską a Marchlewskiego. Drugi wariant miał mieć kubaturę mniejszą o 300 000m3. W tzw. części wysokościowej korpusu głównego zaproponowano Narodowy Dom Kultury, z kolei od strony ulicy Chmielnej ośrodek turystyczno-hotelowy. Przy ulicy Świętokrzyskiej miał znajdować się Dom Młodzieży, a wejście od trasy Płn-Płd miało prowadzić na dodatkową salę sportowo-kongresową, mieszczącą 12-15 tys. osób. Trzecia wersja przewidywała przestrzeń dla uczelni i domów akademickich z lokalizacją w rejonie Portu Praskiego. Architekci rozważyli również wybudowanie na Grochowie kopii wieżowca administracyjnego z moskiewskiego Placu Smoleńskiego oraz kompleksu administracyjno-mieszkalnego z Krasnych Worot u zbiegu Puławskiej, Waryńskiego i Rakowieckiej.

Zmiana planów. Pałac nie będzie czerpać z historii radzieckich wysokościowców

Autorzy przygotowywanych dla ZSRR pomysłów finalnie, po wizycie w Moskwie, dowiedzieli się, że projekt nie będzie jednak czerpać z historii radzieckich wysokościowców, że będzie realizacją unikatową. Spotkanie to wyznaczyło początek dla kolejnych miesięcy prac obu stron i wielu poprawek. Rząd polski miał przedyskutować i formalnie zaakceptować projekt przedstawiony przez Rosjan w połowie kwietnia 1952 roku. Spotkanie, na którym zaprezentowano obszerną dokumentację, nie przebiegało jednomyślnie, jednak decyzje zapadły. Mimo dość zróżnicowanych opinii – i tych uznających proporcje bryły za trafione, i tych nie zgadzających się na przerysowane detale nawiązujące do historii polskiej architektury – ogłoszono start budowy. Prace ruszyły, symbolicznie, 1 maja 1952 roku. Budowa została zakończona 21 lipca 1955 roku, a dzień później Pałac Kultury i Nauki został oddany do użytku.

Pałac Kultury i Nauki w Warszawie

i

Autor: Szymon Starnawski/Grupa Murator Pałac Kultury i Nauki w Warszawie, w rejestrze zabytków od 2007 r.

W 2007 roku Pałac Kultury i Nauki został wpisany do rejestru zabytków

W ramach symbolicznego pożegnania z czasami komunizmu w marcu 1998 roku Pałac Kultury i Nauki przestał być jednostką budżetową. Został jednoosobową spółką, należącą do Miasta Stołecznego Warszawy. W 2007 roku gmach został wpisany do rejestru zabytków. Po latach, mimo pojawiającej się na rynku konkurencji, budynek dalej pozostaje najwyższym obiektem w Polsce, który ciągle wzbudza niemałe emocje wśród Polaków. W 2021 roku palmę pierwszeństwa w kwestii liczących metrów przejął Varso Tower. 

Architektura-murator. Podcast 30/30
Piotr Grochowski. Architekt, który bywa przedsiębiorcą
Video Player is loading.
Czas 0:00
Czas trwania 0:00
Loaded: 0%
Stream Type LIVE
Pozostały czas 0:00
Â
1x
    • Chapters
    • descriptions off, selected
    • subtitles off, selected
      Reklama
      Architektura Murator Google News