i
Krytykowane i przeklinane, a w końcu zawłaszczone przez mieszkańców, podzielone wśród wspólnot mieszkaniowych i spółdzielczych secesjonistów. Grodzone, ogacane styropianowymi powłokami z pastelowymi panierkami plastikowych tynków. Blokowiska czasów PRL. Dziś znów obdarzane są łaską hipsterskiej młodzieży. Bo, jak rzekł niedawno profesor Joseph Rykwert: Mody w architekturze się zmieniają. To, co niedawno uznawano za hit, nagle okazuje się zupełną nudą, a to, co uchodziło za brzydotę, nagle zachwyca („Dziennik Polski”, 15-16.06.2013). Książka Mister Warszawy to kolejna odsłona cyklu wydawniczego znanej, warszawskiej galerii Raster, poświęconego kulturowemu, artystycznemu i architektonicznemu pejzażowi Warszawy. Serię zainicjowała Warszawa fantastyczna Pawła Dunina-Wąsowicza – zbiór literackich zmyśleń na temat stolicy („Architektura-murator” 4/2012). Kontynuował ją zeszłoroczny album wzbudzających zachwyty, kanonicznych, przedwojennych fotografii Czesława Olszewskiego: Warszawa Nowoczesna („Architektura-murator” 1/2013). Kolejny tom, a w porównaniu do objętości swych poprzedników raczej tomik, poświęcony jest warszawskiej architekturze mieszkaniowej lat 60. XX wieku. Gdyż Mister Warszawy to tytuł powiązanej medialnymi patronatami z ówczesną prasą (głównie poczytnym dziennikiem „Życie Warszawy” i tygodnikiem „Stolica”) nagrody przyznawanej w latach 1959-1980 najwybitniejszym realizacjom architektonicznym miasta. Do roku 1966 premiowano nią wyłącznie budynki mieszkalne wielorodzinne. Później nagradzano przede wszystkim obiekty publiczne, gdyż kryteria oceny masowego budownictwa mieszkaniowego stawały się coraz bardziej absurdalne. Na szczęście głównej nagrody nigdy nie przyznano blokowi z wielkiej płyty. Ale nagrody drugie i wyróżnienia uzasadniano na przykład wcielaniem rozwiązań technicznych typu prefabrykowana rama h, co z klasycznymi pojęciami piękna czy architektonicznej kompozycji niewiele miało wspólnego.Fundamentalny zbiór informacji o warszawskich blokowiskach znaleźć można w pracy profesora Piotra Molskiego Mieszkalnictwo, a przemiany przestrzenne miasta. Warszawa 1945-80 wydanej w 1988 roku. Mister Warszawy skupia się na heroicznym dla całej dwudziestowiecznej polskiej architektury okresie lat 60. Wtedy odbudowywane po okresie stalinizmu struktury spółdzielczości nie nabrały jeszcze przemysłowego rozmachu w produkcji mieszkań, co nastąpiło dopiero w kolejnej dekadzie. Tytuł książki jest zachęcająco zwodniczy. Mister Warszawy był nagrodą dla pojedynczego budynku. Część tekstowa książki ogniskuje się natomiast na analizie trzech stołecznych osiedli: Sadów Żoliborskich, Osiedla Za Żelazną Bramą i mniej znanego, acz położonego na krawędzi staromiejskiej dzielnicy osiedla ZOR Bielańska. Dwa pierwsze – pomimo faktu, że w obu powtarzalne bloki wypełniają małe mieszkania, a wyszukany wyraz architektoniczny niesie przesłanie ultranowoczesności – prezentują przeciwstawne bieguny ówczesnej architektury mieszkaniowej. I chodzi nie tylko o skalę budynków, czy filozofię przekształcania zastanego terenu. Ale także o przeciwstawienie próby tworzenia więzi społecznych anonimowości apartamentowego mrówkowca. Zajmująca połowę objętości woluminu część albumowa pokazuje oficjalne fotografie prezentujące urodę w gruncie rzeczy abstrakcyjnie dekoracyjnej architektury tamtych czasów. Wśród tych ujęć zdarzają się prawdziwe perełki. Na jednym ze zdjęć Sadów Żoliborskich (fotograf nieustalony) widać na pierwszym planie (niepodpisaną) autorkę osiedla – architektkę Halinę Skibniewską – a za nią bawiące się w piaskownicy szczęśliwe dzieci. Zaraz zamarzyłem o takim kadrze na tle własnych realizacji! Album zamyka z kolei ciekawa fotografia osiedla Międzynarodowa. Ciemna postać w nasuniętym na głowę kaszkiecie, stojąc przed wejściem do bloku, przygląda się rzędom okien przeciwległego budynku. Część bloków tego zespołu zamieszkiwali pierwotnie wyłącznie pracownicy milicji i służby bezpieczeństwa. Położone na ostatnich piętrach penthousy powstałe z połączenia kilku standardowych mieszkań zajmowała stołeczna „nomenklatura”. Można więc domniemywać, że na fotografii utrwalono tzw. Tajnego Współpracownika, w trakcie wykonywania obowiązków służbowych – tu: zaglądającego sąsiadom w okna.- Grzegorz Stiasny
Mister Warszawy. Architektura mieszkaniowa lat 60. XX wieku, red. Łukasz Gorczyca, Marek Czapelski, opracowanie części albumowej Karolina Andrzejewska, Raster, Warszawa 2012, str. 203
i
