Spis treści
- Wystawa "Socmodernizm" w MCK. Od Tallinna, przez Tychy, po Belgrad
- Architekci przeoczeni. Wraz z nimi - ich dzieła
- Socmodernizm. Architektura w Europie Środkowej czasu zimnej wojny. Co, kiedy i gdzie?
- Skąd się wziął "socmodernizm"?
- To pierwsza taka wystawa
Wystawa "Socmodernizm" w MCK. Od Tallinna, przez Tychy, po Belgrad
Przez długie lata architekturze socmodernistycznej przyklejano łatkę niskiej jakościowo i brzydkiej, nie doceniano, wymazywano, dewaluowano. Tymczasem towarzyszył jej idealizm, jakiego dziś tak brakuje we współczesnej architekturze. Efektem były odważne projekty, z których dużą część zrealizowano - a w przypadku obiektów użyteczności publicznej nierzadko bez większych ingerencji władz. Ponad 400 takich obiektów pokaże wystawa "Socmodernizm. Architektura w Europie Środkowej czasu zimnej wojny" w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie.
Zobacz także: Ten dworzec wygląda jak przeciągający się kot. Stoi w łotewskim "Sopocie"
Na ekspozycji znalazły się makiety, zdjęcia i plany obiektów m.in. z krajów bałtyckich, byłej Jugosławii czy Czechosłowacji. Teatrów, domów handlowych, pałaców ślubów i pożegnań, hal sportowych, ale i wyróżniających się budynków mieszkalnych. Bo przecież niektórych bloków po prostu nie może tu zabraknąć.
"Socmodernizm" to nie tylko wybitne budynki i ich twórcy, ale i równie ważny kontekst. Bo choć trudne emocje zaczęły już opadać, a ideologia poszła w niepamięć, trudno socmodernistyczną architekturę zupełnie wyjąć z okoliczności, w jakich powstała. A te nie były wcale tak jednowymiarowe, jak mogłoby się wydawać.
Socjalistyczna nowoczesność wyglądała tak samo jak ta po drugiej stronie żelaznej kurtyny. Chcąc nie chcąc, nasze kraje były częścią globalnego doświadczenia nowoczesności. Wbrew powszechnemu mniemaniu wiedza, kultura i wyobrażenia wielokierunkowo przenikały wewnątrz i na zewnątrz bloków, toteż obraz socmodernizmu jest bardziej złożony i mniej oczywisty niż stereotyp o dwubiegunowym świecie. Dlatego jest tak frapujący.
— podkreśla dr Łukasz Galusek, współautor wystawy.
Kuratorami wystawy są:
- dr Łukasz Galusek — dyrektor programowy MCK, historyk architektury,
- dr Michał Wiśniewski — historyk architektury, absolwent historii sztuki i architektury,
- Natalia Żak — historyczka sztuki, kuratorka, autorka tekstów.
Patronem medialnym wystawy jest Architektura-murator.
Architekci przeoczeni. Wraz z nimi - ich dzieła
Nie bez przyczyny Filip Springer, pisząc o architekturze z czasów PRL, mówił o "źle urodzonych" - zarówno świetne realizacje, jak i ich wybitni twórcy, nie zaistnieli na scenie międzynarodowej. Przyczyna? Czas i kraj pochodzenia. Aktywnych wtedy architektów nie doceniano międzynarodowymi nagrodami. Nie lepiej było w ich własnych krajach - już po przemianie ustrojowej. Te luki w zbiorowej pamięci, także w Polsce, powoli udaje się załatać.
Choć do ideału wciąż trochę nam brakuje, wiele budynków socmodernistycznych jest dziś ikonami - w Polsce ten tytuł przypadł m.in. katowickiemu Spodkowi.
Socmodernizm to architektura i sztuka czasów zapominania o okropnościach wojny i czasów spoglądania z nadzieją w przyszłość. Pod koniec lat pięćdziesiątych inspirowane pierwszymi lotami w kosmos płynne kształty betonowych budynków, przypominających spodki lub rakiety, wdarły się do przestrzeni miast po obu stronach żelaznej kurtyny i na nowo określiły krajobraz kulturowy Europy. Zimnowojenny podział sprawił, że długo wypieraliśmy z naszej świadomości oraz z naszego otoczenia liczne — często najlepsze — projekty i dzieła sztuki tego okresu.
— wyjaśnia dr Michał Wiśniewski, współkurator ekspozycji.
i
Socmodernizm. Architektura w Europie Środkowej czasu zimnej wojny. Co, kiedy i gdzie?
Wystawa:
- 3 października 2024 - 19 stycznia 2025 r.,
- Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie (Rynek Główny 25).
Wydarzenia towarzyszące:
- Debata o dziedzictwie socmodernizmu z udziałem prof. Małgorzaty Omilanowskiej, dr. Łukasza Galuska i Piotra Sarzyńskiego, moderowana przez Bartosza Patureja - 17 października 2024;
- Spacery miejskie połączone z warsztatami fotograficznymi; prowadzą Maciej Czarnecki (@maciejdusiciel) oraz Julia Dragović (@julia_dragovic) - 26 października 2024;
- Festiwal Filmów Dokumentalnych z Polski, Chorwacji i Słowacji; gośćmi będą m.in. Robert Konieczny, Maciej Franta i Marcin Zasada - listopad.
Skąd się wziął "socmodernizm"?
Nie bez znaczenia jest fakt, że termin "socmodernizm" - również początkowo budzący ambiwalentne odczucia - po raz pierwszy pojawił się w publikacji wydanej w 1994 roku właśnie przez MCK. Była to książka autorstwa prof. Adama Miłobędzkiego - Architektura ziem Polski.
Prof. Miłobędzki zdefiniowany przez siebie okres ocenił jednoznacznie źle. Określił jednak jego założenia oraz ustalił przedział czasowy (od końca lat 50. do 80.), ustanawiając punkt odniesienia dla dalszych dyskusji o trudnym dziedzictwie.
To pierwsza taka wystawa
Wystawa w MCK-u to pierwsze tak szerokie zaprezentowanie powojennego dorobku architektonicznego tej części świata. Instytucja podjęła współpracę m.in. z Centrum Architektury w Wiedniu, Muzeum Architektury, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Zagrzebiu, Galerią Narodową w Pradze, Muzeum Architektury i Designu w Lublanie i Muzeum Estońskiej Architektury w Tallinnie. Część eksponatów pochodzi z prywatnych kolekcji.
Lokalnie, we współpracę włączyły się również m.in. Muzeum Miejskie w Tychach, Instytut Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej czy Muzeum Architektury we Wrocławiu.
Wystawie towarzyszyć będzie publikacja książkowa.
Listen to "Architektura-murator. Podcast 30/30" on Spreaker.
