Spis treści
NCK przekształciło świątynie w centrum wydarzeń kulturalnych
Kościół św. Jana w Gdańsku powstał w XIV wieku jako filia kościoła św. Katarzyny i z czasem przekształcił się w samodzielną parafię. W XV wieku został przebudowany na kościół halowy z trójnawowym prezbiterium i wieżą. Świątynia posiadała bogate wyposażenie fundowane przez cechy i bractwa, z którego część zachowała się dzięki ewakuacji podczas II wojny światowej. W 1945 roku kościół spłonął, a zniszczeniu uległy dach, sklepienia i wieża, choć główna struktura murów ocalała. W kolejnych dekadach prowadzono prace zabezpieczające i odbudowujące, jednak obiekt przez wiele lat pozostawał w złym stanie technicznym. W 1991 roku kościół został przekazany Archidiecezji Gdańskiej, a w 1995 roku podpisano umowę z Nadbałtyckim Centrum Kultury, które przejęło zarządzanie odbudową i przekształciło świątynię w centrum wydarzeń kulturalnych.
Czytaj także: Kościoły na sprzedaż. Niektóre zamieniają się w muzea, w innych gra techno. Jednak większość pozostanie pusta
Od początku działalności Centrum pełni funkcję otwartej przestrzeni kultury, w której odbywają się koncerty, spektakle, wystawy i różnorodne projekty artystyczne. Założeniem programu jest połączenie historycznego charakteru miejsca z nowoczesną działalnością artystyczną oraz udostępnienie przestrzeni twórcom i odbiorcom sztuki.
Po trzydziestu latach systematycznych działań rewitalizacyjnych gotycki kościół św. Jana w Gdańsku, którym opiekuje się Nadbałtyckie Centrum Kultury, został nagrodzony tytułem „Zabytek Zadbany 2025”. Wyróżnienie w specjalnej kategorii „właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem” podkreśla skalę przemiany – zniszczona niegdyś świątynia została przekształcona w dynamiczne centrum życia kulturalnego.
i
i
Dawny kościół wypełniły brzoze, topole i modrzewie
Od 27 czerwca do 5 lipca 2025 roku w gotyckim wnętrzu Centrum św. Jana w Gdańsku można było zobaczyć nietypową instalację artystyczną pod nazwą „LeŚnia”. Przestrzeń dawnego kościoła została wypełniona żywymi roślinami – drzewami liściastymi, krzewami, trawami ozdobnymi, mchem i świeżą trawą – tworząc tymczasowy, miejski mikrolas. Instalacja zaprosiła do spowolnienia i wyciszenia, oferując odwiedzającym możliwość odpoczynku, zatrzymania się i doświadczenia natury wszystkimi zmysłami.
Czytaj także: Kurczące się kościoły. "Szyte na miarę" świątynie XXI wieku rezygnują z przepychu, witraży i wysokich wież
Projekt został przygotowany przez Nadbałtyckie Centrum Kultury z okazji 30-lecia swojej obecności w Centrum św. Jana. Przez trzy dekady instytucja przekształcała zrujnowane wnętrze dawnego kościoła w dynamiczną przestrzeń kultury. „LeŚnia” stanowiła symboliczne podsumowanie tej pracy – łączy naturę ze sztuką i udostępnia widzom miejsce do refleksji i oddechu w środku miasta. Instalację można było odwiedzać codziennie, wstęp był bezpłatny. W instalacji wykorzystano około 250 roślin oraz 170 metrów kwadratowych żywego trawnika. Wśród gatunków znalazły się m.in. brzozy, topole, platan, modrzewie, forsycje, aronia, tawułki, przetacznikowce, trzcinniki oraz liście buka. Po zakończeniu wystawy rośliny zostały przesadzone do ogrodu.
Artyści, którzy pracowali przy projekcie: Remigiusz Dorawa (scenografia), Gosia Golińska (instalacja artystyczna), Marcin Dymiter (audiosfera), Bogdan Wójcik (zapach), Kasia Ustowska (ruch), NeoQuartet x Antoni Michnik x Katarzyna Podpora (muzyczna niespodzianka). Kuratorką projektu jest Anna Zalewska-Andruszkiewicz, pomysłodawczynią Aleksandra Kminikowska, a współtwórczynią i głosem projektu - Marta Korga-Bistram.
Adaptacja kościołów w dużych miastach
W krajach takich jak Francja czy Niemcy adaptacja dawnych kościołów do nowych funkcji stała się zjawiskiem powszechnym. W Polsce temat wciąż budzi emocje, choć najczęściej akceptowaną formą przekształcenia takich obiektów jest ich adaptacja na cele kulturalne. Tego typu zmiana funkcji spotyka się ze znacznie większym zrozumieniem społecznym niż przekształcenie kościołów w restauracje, hotele czy przestrzenie usługowe.
W miastach proces ten przebiega zazwyczaj sprawniej niż na wsiach. Gęsta zabudowa, dostępność infrastruktury i większa liczba świątyń sprawiają, że przekształcenie jednego z wielu kościołów rzadziej wywołuje kontrowersje. Dodatkowo, wiele miejskich świątyń, zwłaszcza zabytkowych, już nie pełni funkcji centrów życia lokalnych wspólnot, co zmniejsza opór wobec zmiany ich przeznaczenia. Przykładów takich adaptacji w Polsce nie brakuje – często przechodzą one niemal niezauważone. Kilka lat temu w Krakowie powstał kompleks mieszkalno-usługowy z 235 apartamentami i dwupoziomowym podziemnym garażem.
Należący do niego "Apartament Królewski" szybko został okrzyknięty najdroższym apartamentem w Krakowie. W 2022 roku został sprzedany za 15 mln zł.
i
Inną interesującą realizacją jest 5-gwiazdkowy hotel, który pojawił się na mapie Krakowa w kwietniu 2023 roku. Stradom House znajduje się na ul. Stradomskiej 12-14, a jego budowa wzbudzała liczne kontrowersje - część barowa hotelu znajduje się w byłej, wysokiej na 9 metrów kaplicy.
i
