Orientarium / Łódź

Koncepcja projektowa

Orientarium w Łodzi to kolejna po wrocławskim Afrykarium tego typu realizacja pracowni ArC2 Fabryka Projektowa (publikacja „A-m” 11/14, 07/15), tym razem poświęcona biotopom Azji Południowo-Wschodniej. Czarne, pokryte sprasowanym drewnem bambusowym fasady pawilonów wystawienniczych mają być naturalnym tłem dla zwierząt i wtapiać się w zieleń ogrodu zoologicznego, który zlokalizowany jest na terenie łódzkiego Parku Piłsudskiego. W Orientarium architekci razem z biologami odtwarzają pod jednym dachem piaszczysty ring dla słoni indyjskich, ściany z bloków kamiennych do wspinania dla makaków, pokryte czarną magmową skałą zbiorniki wodne dla żarłaczy czarnopłetwych, płaszczek, muren i innych gatunków zamieszkujących wody wokół Wysp Sundajskich i cieśniny Lembeh. Obecne trwa pierwsze zalewanie największego basenu, zaczyna się magia…

Motyw przewodni ścieżki zwiedzania stanowią kamienne budowle porośnięte gigantycznymi korzeniami figowca (banian), które będą jednocześnie schronieniem dla wielu gatunków. Słupy podcienia pawilonu wejściowego do ZOO tworzą początek barwnej opowieści – wchodzimy do lasu bambusowego z ukrytymi kasami, lobby, salami dydaktycznymi i restauracją. Podcień wykończony jest betonowymi elementami w kształcie kwiatu plumerii. Dalej kierujemy się do głównego pawilonu wystawienniczego znajdującego się pod łącznikiem. Obok jest strefa restauracyjna zaprojektowana w charakterze porośniętej dżunglą wioski.

W Orientarium od razu wchodzimy na ring dla słoni zaplanowany wokół ruin wrośniętej w skały świątyni. Wybieg zaprojektowano z uwzględnieniem elementów urozmaicających hodowlę zabawą i nauką. Wyposażono go w miejsca do ocierania się (pnie drzew, szorstkie powierzchnie na betonowych ścianach), prysznice i wodospady, miejsca zacienione, zabezpieczające przed intensywnym promieniowaniem słonecznym, strefy do karmienia oraz urządzenia zapewniające aktywność zwierząt. W tej części zaplanowano też osobny wybieg dla samca, wykorzystywany w tzw. okresie must, kiedy słoń staje się agresywny. Przestrzeń jest odgrodzona od pozostałej części podwójną palisadą o precyzyjnie zaprojektowanej geometrii. Zaplecza to wielkogabarytowe ażurowe konstrukcje stalowe tworzące ścianki treningowe i bramy przesuwne. Biotop Celebes jest domem dla bawołów anoa i makaków – widzimy je w naturalnej scenerii kambodżańskich ruin i zieleni. Scenografię wykonano w formie kamiennych bloków, które uatrakcyjnią zwierzętom przestrzeń. Wystrój wybiegu to duże, naturalne, ale martwe drzewa zaopatrzone w liny i platformy, półki na ścianach oraz fragmenty rzeźb wykonane ze sztucznych skał. Ściany biotopów mają nasadzenia roślinne w systemie green wall. Zbiornik wodny po bokach obłożony jest naturalnymi głazami z dostępem do wody, a wejście obsługi ukryte jest za bambusową palisadą. Kolorystykę dekoracji utrzymano w szarościach, zieleni i chłodnych brązach z ciemnymi zaciekami oraz zielonkawymi wykwitami imitującymi porosty.

Czytaj też: Pawilon dla słoni w zuryskim zoo |

Następnie przechodzimy akrylowym tunelem po dnie zbiornika rekinów i rafy koralowej. Wszyscy projektanci musieli podporządkować się wytycznym biologów i scenografii biotopu, żeby wrażenie imersji – wtopienia w podwodny krajobraz – było możliwe. Inspiracją do stworzenia układu skalnego dla rafy koralowej i basenu ryb pelagicznych były wyprawy nurkowe i obserwacja podwodnego świata, piękno struktury żywej skały zasiedlonej przez koralowce. Do tego doszły restrykcyjne wytyczne dotyczące filtracji wody i utrzymania całego ekosystemu przy życiu. Kompozycja została zaprojektowana z myślą o jak najciekawszej ekspozycji zwierząt morskich, ich bezpiecznego, zgodnego z naturą poruszania się, rozmnażania czy zdobywania pożywienia. Konieczne też było zapewnienie możliwości konserwacji zbiornika przez nurków technicznych. Wygląd formacji skalnych jest w dużej mierze podyktowany koniecznością ukrycia rur LSS, czyli Live Support Systems. Ściany zbiornika rafy koralowej zaaranżowane są sztuczną skałą magmową. Elementy znajdujące się na pierwszym planie wykonano z naturalnej skały, w której po burzliwym procesie dojrzewania, skróconego dzięki obecności bakterii, w ciągu 2-3 lat zostaną zamocowane koralowce. Półki skalne dobierano w zależności od potrzeb życiowych poszczególnych gatunków. Scenografia większego zbiornika o objętości 2500 m³ przedstawia krajobraz podwodnego świata Celebes. W jego niższej strefie umieszczony został wykonany z żywic poliestrowych wrak japońskiego samolotu bojowego z czasów II wojny światowej – Mitsubishi Raiden, który będzie też miejscem schronienia różnych gatunków. Strefa wyższa jest całkowicie płaska, z dnem pokrytym piaskiem koralowym, w którym będą się chować zamieszkujące zbiornik płaszczki, rekiny i strzępiele. Z piasku wystają tylko sztuczne skały w kształcie hydrotermalnych kominów charakterystycznych formacji dna cieśniny Celebes. W basenach słonowodnych wszystkie zastosowane instalacje i konstrukcje skał wykonano z tworzywa sztucznego odpornego na wodę morską.

W tego typu projektach nie należy używać stali nierdzewnej, która zmienia pH wody i może być szkodliwa dla organizmów. Wszystkie materiały zostały przebadane pod kątem kontaktu z wodą pitną. Architekci stworzyli bogate scenografie, a technolodzy LSS musieli zaprojektować całą fabrykę oczyszczania wody po to, żeby pokazać zwiedzającym to wszystko, co nurkowie widzą w oceanie. Nad basenem umieszczony jest ruszt na oświetlenie lampami LED zapewniającymi dostarczenie widma światła zbliżonego do naturalnego. Pompy strumieniowe muszą zaburzyć powierzchnię wody, aby ruszt był całkowicie niewidoczny dla zwiedzających. Specjalne urządzenie mierzy wymagane parametry wody, które wyświetlane są w pomieszczeniu monitoringu LSS działającym 24 godziny na dobę. Wszystko to niezbędne jest dla zachowania odpowiednich warunków życia zwierząt podwodnych. Ostatni biotop ukazuje świat orangutanów, langurów, panter i niedźwiedzi malajskich w naturalnej scenerii Sulawesi. Wybieg wyglądem nawiązuje do lasów deszczowych na Borneo i Sumatrze – naturalnego środowiska ich występowania. Siedmiometrowe drzewa o skomplikowanej budowie inspirowane roślinnością lasów deszczowych będą na wybiegu dominantami, które m.in. rozdzielają strefy dla samców i samic. Ze względu na ogromną siłę zwierząt część z tych elementów wykonano ze sztucznej skały, pozostałe z drewna.

Czytaj też: Afrykarium we Wrocławiu |

Wyspy Sundajskie oglądamy z małpich mostów i zewnętrznych pawilonów zawieszonych nad drzewami. Z uwagi na bezpieczeństwo zwiedzających oraz zwierząt każdy szczegół ma tutaj znaczenie – wymiary i kąt nachylenia korzeni, odległość od otworu do nawisu skalnego, kształt i wymiar fosy. W Orientarium znajdą się również stworzone na wzór naturalnego środowiska wybiegi dla pantery mglistej i niedźwiedzi malajskich z licznymi rozgałęzionymi drzewami i półkami-grotami. Zwiedzający będą też mogli zobaczyć nowe, zaprojektowane przez wrocławską pracownię, wybiegi dla lwów azjatyckich i tygrysów syberyjskich, o powierzchni ponad 5000 m², których scenografia nawiązuje do naturalnego krajobrazu Gir National Forest w Indiach, ostatniego domu lwów azjatyckich. Atrakcyjnym elementem tej części jest jaskinia z dużym legowiskiem, która maskuje wejścia do boksów oraz legowiska zbudowane ze sztucznych skał imitujących bazalty i piaskowce. Wybieg oglądamy z wagonów kolejowych, ukryci przed wzrokiem zwierząt.

Przestrzeń wybiegów otoczono ogrodzeniem wykończonym okładziną z betonu torkretowego. Fragmenty od strony terenów dla zwiedzających przeszklono. Każdy najmniejszy detal konsultowany był z biologami, którzy dawali wytyczne, począwszy od wymiaru oczka w wolierze do grubości pakietu szyb, które odgradzają od zwierząt.

Ścieżka zwiedzania ZOO prowadzi też do całkowicie przebudowanego przez projektantów wybiegu dla pingwinów przylądkowych obejmującego ponad 1100 m². Pingwiny można podziwiać pod wodą z nowego punktu widokowego, prostej budowli z betonu architektonicznego wylewanego monolitycznie. Na plażach zostały zaprojektowane miejsca lęgowe w kręgach betonowych zakrytych darnią i porośniętych zielenią. Zachowano niemal wszystkie drzewa. Dodatkowo na wyremontowanym tarasie urządzono punkty do obserwacji zwierząt za pomocą teleskopów. Wszystkie wybiegi i miejsca hodowlane spełniają wymagania EAZA i EEP, organizacji dbających o dobrostan zwierząt w warunkach ogrodów zoologicznych.

Materiały konstrukcyjne i nowe technologie

Budynek Orientarium to rzeźba, w której skonstruowano żelbetowe ściany o grubości 30 cm, niecki basenowe oddylatowane od głównej konstrukcji budynku o grubości ścian i dna 35-40 cm i płytę fundamentową o grubości 40-80 cm. Zbiornik rekinów jest przecięty tunelem akrylowym opartym na ramie żelbetowej. Poziom piwnic tworzą żelbetowe zamknięte skrzynie – miejsce dla technologii LSS. Pomiędzy nimi znajduje się przestrzeń dla tropikalnej zieleni biotopów wypełnioną bioflorem (substratem dla roślin, umożliwiającym również biodegradację odchodów zwierzęcych), piaskiem i czarnym szkłem spienionym, spełniającym funkcję drenażu i termoizolacji. Bezokienne żelbetowe fasady pokryte będą belkami z prasowanego bambusa MOSO Bamboo X-Treme, punktowo mocowanymi na stalowych nośnych panelach Kingspan K-Roc wypełnionych wełną mineralną. Od wewnątrz ściany spełniają różne funkcje zgodnie ze scenografią biotopów. Czasem są systemową zieloną tropikalną ścianą, czasem sztuczną skałą wykonaną z plastycznych zapraw na siatce kształtującej geometrię albo pokrytą żywicą polimocznikową i czarną magmową skałą, torkretowym tłem dla zbiornika strefy pelagicznej.

Dach w strefach biotopów pokryto poduszkami z folii ETFE (tetrafluoroetylenu), materiału o masie powierzchniowej 0,35 kg/m² mocowanymi na konstrukcji z drewna klejonego. Pięciowarstwowe systemowe konstrukcje pneumatyczne z membraną ETFE w ramach aluminiowych spełniają szereg cech wymaganych dla przekryć budynków, w których prowadzona jest uprawa roślin oraz hodowla zwierząt. Poduszki wypełnione powietrzem o niskim ciśnieniu zapewniają izolację termiczną oraz stabilność przy obciążeniach wiatrem i śniegiem. Folia ETFE jest wysoce przeźroczysta (95%), dzięki czemu umożliwia przenikanie promieniowania UV, które jest odpowiedzialne za proces fotosyntezy oraz wpływa na rozwój kości dużych zwierząt. Membrana jest bardzo elastyczna i wytrzymała, nie ulega degradacji pod wpływem zanieczyszczeń środowiska, promieniowania UV, surowych warunków chemicznych lub ekstremalnych zmian temperatury. Całość systemu świetlików z folii ETFE jest objęta odstępstwem pożarowym.

Czytaj też: Polskie zespoły nagrodzone w konkursie Himalayan Mountain Hut |

Jeden z ciekawszych materiałów elewacyjnych obiektu biologicznego to bambus. Niestety ten naturalny materiał jest łatwo palny i nie mógł być rozpatrywany jako okładzina budynku średniowysokiego. Dlatego belki zostały wykonane z drewna bambusowego poddanego obróbce termicznej w temperaturze 200°C. Sprasowanie pasków bambusowych sprawia, że materiał MOSO® Bamboo X-treme® ma wyjątkową trwałość i stabilność. Proces ten zapewnia im najwyższą możliwą klasę wytrzymałości względem norm obowiązujących w UE oraz odpowiednią klasę reakcji na ogień bs1-d0. Jak w przypadku tropikalnego drewna twardego, kolor materiału podlega zmianom pod wpływem wiatru, deszczu, mrozu i słońca (promieniowanie UV). Z czasem ta trzystumetrowa elewacja będzie szlachetnie szarzeć, zarastać zielenią oraz wtapiać się w otaczający krajobraz parku i ogrodu zoologicznego. Planowany termin oddania budynku do użytku dla zwiedzających to połowa 2021 roku.

Czarne, żelbetowe fasady pokryto belkami ze sprasowanego drewna bambusowego MOSO Bamboo X-Treme punktowo mocowanymi na stalowych panelach

W celu utrzymania odpowiedniej temperatury pawilony przekryto zadaszeniem wykonanym z poduszek z folii ETFE mocowanych na konstrukcji z drewna klejonego, w których utrzymywane jest podwyższone ciśnienie