Spis treści
- Architektoniczny Nobel. Czym jest nagroda Pritzkera?
- Zaha Hadid nagrodzona w 2004 roku
- Kazuyo Sejima nagrodzona w 2010 roku
- Carme Pigem nagrodzona w 2017 roku
- Yvonne Farrell i Shelley McNamara nagrodzone w 2020 roku
- Anne Lacaton nagrodzona w 2021 roku
- Nagroda Pritzkera odzwierciedla rzeczywistość, zamiast ją kwestionować
Architektoniczny Nobel. Czym jest nagroda Pritzkera?
Nagroda Pritzkera to najważniejsze wyróżnienie w świecie architektury, honorujące żyjących architektów, których dorobek szczególnie wzbogacił współczesne budownictwo. Stanowi nie tylko hołd dla wybitnych twórców, ale także barometr kierunków, w jakich zmierza współczesna architektura.
Czytaj także: Liu Jiakun laureatem Nagrody Pritzkera 2025. To jego praca została nagrodzona "Architektonicznym Noblem"
Fundowana przez rodzinę Pritzkerów z Chicago i zarządzana przez Fundację Hyatt, nagroda wyróżnia się nie tylko prestiżem, ale i wyjątkową oprawą. Uroczystość wręczania nagrody odbywa się w starannie dobranej lokalizacji. Przykładowo, w 2023 roku była to ateńska Agora, w 2019 - Pałac Wersalski. Każdy laureat otrzymuje 100 tysięcy dolarów oraz brązowy medalion.
Zaha Hadid nagrodzona w 2004 roku
Zaha Hadid (1950–2016) urodziła się w Bagdadzie, studiowała matematykę w Bejrucie, a następnie architekturę w Londynie. Jej przełomowym projektem był Hong Kong Peak Club (1983), choć na swoje pierwsze realizacje musiała czekać dłużej – pierwszą z nich była Vitra Fire Station (1993) w Niemczech. Jej dynamiczne, rzeźbiarskie formy, widoczne m.in. w Centrum Sztuki Współczesnej w Cincinnati (2003) czy skoczni w Innsbrucku (2002) zrewolucjonizowały myślenie o przestrzeni.
Czytaj także: Zbrodnia na architekturze wnętrz. Zaprojektowane przez Zahę Hadid Muzeum MAXXI skończyło 15 lat
W 2004 roku Hadid, jako pierwsza kobieta została wyróżniona nagrodą Pritzkera. W uzasadnieniu werdyktu jury czytamy:
Każdy nowy projekt jest odważniejszy od poprzedniego, a źródła jej oryginalności wydają się nieskończone (...). Pełny wymiar niezwykłego, artystycznego wymiaru jej prac jest widoczny nie tylko w architekturze, ale także w projektach wystaw, scenografiach, meblach, obrazach i rysunkach.
i
i
Kazuyo Sejima nagrodzona w 2010 roku
Kazuyo Sejima była drugą kobietą, która otrzymała Nagrodę Pritzkera, przyznaną jej wspólnie z Ryue Nishizawą. Byli dopiero drugim duetem w historii, który został uhonorowany tą nagrodą. Architekci są współzałożycielami biura projektowego SANAA. Jury w uzasadnieniu werdyktu podkreśla:
Ich podejście do architektury jest świeże i innowacyjne, konsekwentnie przesuwając granice typowych ograniczeń projektowych. Wykorzystują codzienne materiały, jednocześnie czerpiąc z możliwości nowoczesnej technologii. Ich wizja przestrzeni nie polega na odtwarzaniu konwencjonalnych schematów, lecz na tworzeniu nowych, dynamicznych rozwiązań.
Czytaj także: Japoński gwiazdozbiór: Toyo Ito, SANAA i inni
Kazuyo Sejima, urodzona w 1956 roku w prefekturze Ibaraki, to japońska architektka znana z minimalistycznych i innowacyjnych projektów. Po ukończeniu studiów na Japan Women's University w 1981 roku, rozpoczęła pracę w biurze Toyo Ito and Associates. W 1987 roku założyła własną firmę, Kazuyo Sejima & Associates. Biuro SANAA powstało 8 lat później.
i
i
Carme Pigem nagrodzona w 2017 roku
Carme Pigem Barceló urodziła się w 1962 roku w Olot, w Hiszpani. Po ukończeniu studiów w 1987 roku na ETSA Vallés, zdecydowała się pozostać w rodzinnym mieście, gdzie wraz ze wspólnikami (Ramónem Vilaltą i Rafaelem Arandą) założyła pracownię RCR Arquitectes. Stworzyli projekty takie jak Estadi d'Atletisme Tossols-Basil (1999–2011) czy Parc de la Pedra Tosca (2004).
Czytaj także: Pritzker 2017 dla Rafaela Arandy, Carme Pigem i Ramoan Vilalty
W 2017 roku pracownia RCR Arquitectes otrzymała Nagrodę Pritzkera. Po raz pierwszy w historii wyróżnienie to przyznano trzem osobom jednocześnie. W uzasadnieniu jury czytamy:
Wszystkie ich projekty cechuje silne poczucie miejsca i głęboka więź z otaczającym krajobrazem. Wynika to ze zrozumienia – historii, naturalnej topografii, tradycji i kultur, a także z uważnej obserwacji światła, cienia, kolorów i zmieniających się pór roku. Usytuowanie budynków, dobór materiałów oraz zastosowane geometrie zawsze mają na celu podkreślenie naturalnych warunków i włączenie ich do architektury.
i
i
Yvonne Farrell i Shelley McNamara nagrodzone w 2020 roku
Yvonne Farrell (ur. 1951) i Shelley McNamara (ur. 1952) to irlandzkie architektki, które poznały się podczas studiów na Wydziale Architektury University College Dublin. Po ukończeniu studiów w 1976 roku kontynuowały działalność akademicką, a w 2015 roku otrzymały tytuł profesorski.
W 1978 roku, wraz z trzema innymi architektami, założyły pracownię Grafton Architects, specjalizującą się w projektach dla instytucji edukacyjnych, głównie w kampusach uniwersyteckich.
Czytaj także: Grafton Architects: Yvonne Farrell i Shelley McNamara z Pritzker Prize 2020
Nagrodę Pritzkera otrzymały w 2020 roku, po ponad 40 latach wspólnej pracy. Tym samym przeszły do historii jako pierwszy kobiecy duet, uhonorowany tą nagrodą. Tak jury uzasadniło swój werdykt:
Ich podejście do architektury jest autentyczne i przejrzyste, odzwierciedlając dogłębne zrozumienie zarówno wielkich struktur, jak i najdrobniejszych detali. To właśnie w tych detalach, szczególnie w projektach realizowanych przy ograniczonym budżecie, ujawnia się ich wyjątkowy wpływ.
i
i
Anne Lacaton nagrodzona w 2021 roku
Anne Lacaton, urodzona w 1955 roku, to francuska architektka i wykładowczyni. Urodziła się w Saint-Pardoux-la-Rivière. Ukończyła studia architektoniczne w École nationale supérieure d'architecture et de paysage de Bordeaux, a w 1984 roku uzyskała tytuł magistra planowania przestrzennego na Uniwersytecie w Bordeaux.
Czytaj także: Anne Lacaton: Delikatność na blokowisku
W 1987 roku, wspólnie z Jean-Philippe'em Vassalem, założyła pracownię Lacaton & Vassal. Początkowo mieściła się ona w Bordeaux, a w 2000 roku została przeniesiona do Paryża. Biuro specjalizuje się w projektowaniu niskokosztowych budynków, kładąc nacisk na zrównoważony rozwój, adaptację istniejących konstrukcji oraz poprawę jakości życia mieszkańców. Architekci otrzymali wspólnie Nagrodę Pritzkera w 2021 roku. Cytując werykt jury:
Twórczość Anne Lacaton i Jean-Philippe’a Vassala odzwierciedla demokratycznego ducha architektury. Poprzez swoje idee, podejście do zawodu i zrealizowane projekty udowodnili, że architekturę naprawczą – jednocześnie nowoczesną, innowacyjną i ekologiczną – można tworzyć bez popadania w nostalgię. To właśnie ta filozofia przyświeca ich paryskiej pracowni od momentu jej założenia w 1987 roku.
i
i
Nagroda Pritzkera odzwierciedla rzeczywistość, zamiast ją kwestionować
Od lat najwyższe stanowiska w architekturze zajmują głównie mężczyźni. Możliwe więc, że wybór laureatów Nagrody Pritzkera – oparty na dorobku, nagrodach i osiągnięciach – po prostu odzwierciedla tę rzeczywistość, zamiast ją kwestionować. Co jednak ciekawe, niektórzy nagrodzeni mężczyźni wcale nie należą do grona najbardziej rozpoznawalnych architektów, a ich zwycięstwo bywa zaskoczeniem.
Tymczasem na rynku działa wiele kobiet, które mają długie i wpływowe kariery. Przykładem jest Francine Houben, holenderska architektka od ponad 20 lat kierująca jednym z największych biur na świecie, Mecanoo, czy Jeanne Gang, założycielka amerykańskiego Studio Gang. Wśród wybitnych postaci znajduje się także Elizabeth Diller, współzałożycielka cenionego studia Diller Scofidio + Renfro.
Czytaj także: Archiemigrantki: Olga Krell, Denise Scott Brown I Elizabeth Diller
Niesprawiedliwość w przyznawaniu nagrody miała już miejsce – jednym z najbardziej rażących przypadków było wyróżnienie w 1991 roku wyłącznie Roberta Venturiego, z pominięciem jego żony i współpracowniczki Denise Scott Brown, mimo jej kluczowego wkładu w wspólne projekty.
