Uratowana przez obrońców mozaika może zniknąć z rejestru i stracić dofinansowanie. Brakuje pieniędzy. "To jest blok betonowy ze szkiełkami”

Spis treści

1. 57 metrów mozaiki. Radni i burmistrz szukają oszczędności, ale klamka nie zapadła
2. Mozaika w Sędziszowie już raz miała zniknąć
3. Protokół, czyli gmina od kuchni. Co się wydarzyło na spotkaniu radnych z burmistrzem?
4. Kim był autor mozaiki, Jan Karczewski?

57 metrów mozaiki. Radni i burmistrz szukają oszczędności, ale klamka nie zapadła

W środę 26 lutego na facebookowej grupie Ziemia Sędziszowska i okolice opublikowano post alarmujący, że jedyna mozaika w Sędziszowie i jedna z nielicznych w województwie świętokrzyskim może wkrótce przestać istnieć.

Tak wynika z protokołu z posiedzenia wspólnego Komisji stałych Rady Miejskiej z dnia 19 sierpnia 2024 r. Dlaczego tak późno się o tym dowiadujemy? Protokół nie był wcześniej upubliczniony – o udostępnienie go wnioskował administrator sędziszowskiej grupy, Arkadiusz Chyla, który już wcześniej wielokrotnie upominał się o mozaikę.

Zobacz także: Łysogórskie mozaiki uratowane dzięki inicjatywie oddolnej zostaną w Wojniczu - czekają bezpiecznie na nowe miejsce

Zapisano w nim rozmowę burmistrza Wacława Szarka i radnych na temat odstąpienia od remontu mozaiki (gmina uzyskała już na ten cel dofinansowanie ok. 250 tys. zł) i złożenia wniosku o wykreślenie jej z rejestru zabytków - zakończoną jednomyślnym głosowaniem (z jednym głosem wstrzymującym się radnej B. Wójcik: „Ja nie głosuję, ale jestem za odstąpieniem [od remontu mozaiki – przyp. red.]”).

Jak udało mi się nieoficjalnie dowiedzieć, dyskusja nie miała charakteru wiążącego – żadne decyzje nie zostały jeszcze podjęte - i wynikła z poszukiwania przez gminę oszczędności. Na ten moment z Urzędu Miasta Sędziszów nie wyszło żadne pismo z wnioskiem o wykreślenie z mozaiki z rejestru, nie podjęto też prawdopodobnie działań w celu przesunięcia środków na jej remont. Oficjalne stanowisko gminy mamy otrzymać na początku przyszłego tygodnia.

Mozaika znajduje się na Samorządowym Centrum Kultury, a jej autorem jest Jan Karczewski – ceramiczny pas mierzący 57 metrów w 1966 roku ozdobił górną część prostej bryły. Budynek i jego ceramiczny detal udało się sfinansować dzięki składkom kolejarzy, dla których pierwotnie powstał. Zarówno budynek, jak i mozaika znalazły się w przewodniku po powojennej architekturze woj. świętokrzyskiego Kacpra Kępińskiego, Ruch tektoniczny (wyd. NIAiU).

Mozaika w Sędziszowie już raz miała zniknąć

O mozaice już raz było głośno - w 2021 roku. Światło dzienne ujrzały plany gminy na remont SCK. Zakładał on generalny remont całego budynku i likwidację mozaiki – miał ją zastąpić prosty czerwony gładki pas. Mieszkańcy zawalczyli o zachowanie mozaiki i zaangażowali w sprawę ekspertów oraz instytucje kultury. Instytut Dizajnu w Kielcach założył internetową petycję skierowaną do burmistrza Wacława Szarka. Podpisało ją prawie 2000 osób (w tym autorka niniejszego artykułu).

Dr Bożena Kostuch, kustoszka w krakowskim Muzeum Narodowym i specjalistka z zakresu ceramiki, autorka książki Kolor i blask. Ceramika architektoniczna oraz mozaiki w Krakowie i Małopolsce po 1945 roku pisała wtedy w opinii dla Stowarzyszenia Historyków Sztuki:

Kompozycja na Domu Kultury w Sędziszowie tworząca długi fryz na dwóch ścianach w górnej części budynku pochodzi z roku 1966. To praca w duchu abstrakcji geometrycznej, z motywami charakterystycznymi dla sztuki Karczewskiego z lat sześćdziesiątych, spotykanymi w jego licznych gwaszach z tamtego czasu. To dzieło interesujące od strony artystycznej, a zarazem niezwykle dekoracyjne m.in. ze względu na zastosowaną kolorystykę (biel, kilka odcieni czerwieni i szafiru, akcenty żółci i zieleni), i – co warte podkreślenia – sygnowane oraz datowane.

[...] Mozaika Karczewskiego to praca bardzo dekoracyjna, dzięki której nieciekawy budynek domu kultury stał się gmachem wyjątkowym i zyskał zupełnie inny wymiar estetyczny. To nasze wspólne dziedzictwo, świadectwo rozwoju polskiej sztuki, świadectwo dbałości o estetykę i wspólną przestrzeń. Co więcej, mozaika Jana Karczewskiego po odnowieniu może stać się wizytówką Centrum Kultury i samego Sędziszowa, regionalną atrakcją oraz punktem wyjścia do szeregu działań o charakterze artystycznym i upowszechniającym, które mogą być prowadzone w ozdobionym nią gmachu.

Jak mówi, dziś tę opinię podtrzymuje w całej rozciągłości.

Wkrótce sprawą zainteresowały się media. Presja społeczna sprawiła, że z inicjatywy samej gminy mozaikę wpisano do rejestru zabytków, a burmistrz zapowiedział ubieganie się o dofinansowanie mające pomóc sfinansować remont mozaiki będącej już wtedy w złym stanie.

Zobacz także: Bezcenna mozaika w Hotelu Forum w Krakowie zniszczona. Zdobiła ścianę kawiarni Panorama na ostatnim piętrze

Dofinansowania z Rządowego Funduszu Polski Ład na prace konserwatorskie przy mozaice architektonicznej na budynku Samorządowego Centrum Kultury im. Jana Pawła II w Sędziszowie przyznano dwa – w wysokości 98 i 150 tys. zł. Wnioski powstały w konsultacji z konserwatorem zabytków i zgodnie z planem prac konserwatorskich – a te nie obejmowały na ten moment remontu całej mozaiki, a jej większą połowę.

Protokół, czyli gmina od kuchni. Co się wydarzyło na spotkaniu radnych z burmistrzem?

Z ujawnionego protokołu wynika, że dwa rozpisane przetargi nie pozwoliły na wyłonienie wykonawcy remontu (nie było zgłoszeń), a jedyna oferta z trzeciego przetargu przekracza możliwości finansowe gminy – wymaga dołożenia 95 tys. zł.

W trakcie spotkania w sierpniu 2024 roku Katarzyna Pacholec z wydziału inwestycji gminy wyszła z propozycją, by w tej sytuacji zawnioskować o przeznaczenie środków z dofinansowania na inny cel – szkołę w Pawłowicach (na ten remont również uzyskano dofinansowanie w wysokości 400 tys. zł), a remontu mozaiki zaniechać:

Jest tylko ryzyko, że nie dostaniemy takiej zgody. Obecnie jeżeli nie wybierzemy oferty [na remont mozaiki – przyp. red.] to za moment nam promesa [248 tys. zł] wygaśnie automatycznie […]. Do państwa decyzji jest czy robimy te 35 m za tą kwotę czy rezygnujemy i piszemy o wymianę na Pawłowice? […] Tutaj jest 34 m a zostanie 24 m [mozaiki do wyremontowania]. Wychodzi ponad 10 tys. zł za metr. To jest blok betonowy ze szkiełkami. Bardzo proszę, żebyście państwo przemyśleli. I może na koniec komisji, żebyśmy dostali decyzję

- czytamy w protokole.

Radna Bożena Wójcik zaznacza, że „to nie jest sesja. Możemy rozmawiać”, a burmistrz, że w przypadku odstąpienia od remontu gmina nic nie traci, a jedynie nie zyskuje – przepada "obiecane" 248 tys. zł z dofinansowania.

Była wojna o mozaikę. Miało to być w projekcie ładnie zrobione. Ktoś zaczął wojnę w internecie. Mozaika została. Teraz mozaiki nie zrobimy. To co my zrobimy? Musimy ją zdjąć. Ona się po pewnym czasie rozleci. I znowu trzeba by dać 100 tys. zł, żeby ją utrzymać

- powiedział radny Jarosław Jaworski, a Katarzyna Pacholec odpowiada: „Można wnioskować do Konserwatora o usunięcie jej z rejestru”. Jaworski: „Ja wiem. Tylko, że jak ją usuniemy to też musimy zapłacić”. Bożena Wójcik: Jak zostanie usunięta z rejestru to możemy w tym pasie zrobić co chcemy [...]”.

Zobacz także: Szukają starej porcelany na nową mozaikę. Inspiracja? Inne historyczne mozaiki na budynku

Z treści protokołu można wywnioskować, że mozaika jest dla gminy uciążliwa. Burmistrz Szarek, biorąc w nawias opinie historyków sztuki i ekspertów, powołuje się na autorytet architekta, który przygotował projekt modernizacji Centrum Kultury i nie uwzględnił w nim zachowania mozaiki: „Projektanci, architekci, którzy go przygotowali nie widzieli waloru zabytkowego” i przytacza liczbę ponad 700 podpisów pod petycją (w rzeczywistości było ich ponad 1800). Zaznacza, że 95 tys. zł z kasy gminy wraz z promesą w wysokości 250 tys. zł pokryje remont ponad połowy mozaiki, ale prace przy pozostałej części gmina będzie już musiała sfinansować sama – i szacuje koszt na kolejne 300 tys. zł. Dodaje, że właśnie podpisano umowę na budowę basenu za 39 mln zł.

Nie ma na drogi, nie ma na chodniki, a tą mozaikę tak czy inaczej później trzeba konserwować

- wylicza radny Paweł Adamski, nawołując o racjonalną ocenę problemu.

„My jako kolejarze dokładaliśmy się do tego, robiliśmy w czynie społecznym” – mówi radny Nikodem Jawor i dodaje: „A ktoś będzie robił szum medialny. Tak nie może być”. I zaraz wyjaśnia, że remontowi mozaiki się sprzeciwia.

Dariusz Wróbel zwraca uwagę, że trzeba zasięgnąć opinii konserwatora i dodaje „wiadomo jak to jest z konserwatorami. Dzisiaj jest wszystko, a później przyjedzie i zasypie karami”.

W końcu burmistrz Szarek stwierdza:

Wystąpimy z pismem o wyrejestrowanie.

Rozmowa trwa jeszcze chwilę. Nikodem Jawor: „Szkoda dyskutować. Nie przystępujemy i już”. 14 radnych głosuje za odstąpieniem od remontu. Radny Jawor kwituje: „Sprawa załatwiona”.

Kim był autor mozaiki, Jan Karczewski?

Malarz Jan Karczewski to ceniony polski artysta z czasów powojennych. Współpracując z wybitnym projektantem hal sportowych Wojciechem Zabłockim, stworzył wnętrza i mozaiki Pałacu Sportu w Koninie (już nieistniejące).

Związany ze Związkiem Artystów Plastyków i warszawską ASP. Tworzył obrazy, mozaiki i malarstwo ścienne, projektował wnętrza. Na ASP prowadził Pracownię Problemów Malarstwa w Architekturze. W 1971 pracował przy odbudowie Zamku Królewskiego, uczestnicząc w malowaniu plafonu w Gabinecie Marmurowym. W latach 1986-88 kierował Centrum Sztuki Współczesnej na Zamku Ujazdowskim. Jego prace wciąż wystawiane są na całym świecie.

Źródło: Ziemia Sędziszowska i okolice. Zdjęcia: Arkadiusz Chyla. Podziękowania dla dr Bożeny Kostuch. Cytaty z protokołu podaliśmy z oryginalną pisownią