Wydawał przyjęcia w ogrodzie pełnym irysów. Wysportowany siatkarz, architekt i twórca miasta - Kazimierz Wejchert

Spis treści

1. Nieugięty romantyk z żalem do biurokracji
2. "Geny rzetelnej rodziny poznańskiej i cechy z Wileńszczyzny"
3. Praca życia: Nowe Tychy
4. Irysy państwa Wejchertów - garden party przy Norwida
5. Normatyw zabija finezję, a on sobie z nim radził
6. Wybrane projekty Kazimierza Wejcherta
7. Kazimierz Wejchert i architektura Tychów. Zdjęcia

Nieugięty romantyk z żalem do biurokracji

Miał okazję zbudować od zera całkiem nowe miasto, wygrywał konkursy w całym kraju. Opracował m.in. plany zagospodarowania Olsztyna, Katowic czy Chorzowa, a nawet centrum Warszawy, jednak kojarzymy go zdecydowanie z jednym miastem. Kazimierz Wejchert to przecież Tychy w woj. śląskim. To było dzieło jego życia.

Nieugięty, tytan pracy, pisał wiersze, malował akwarele i doglądał ukochanych irysów w ogrodzie. Miał dwa domy - w Tychach i Warszawie. I dwa miejsca pracy. Romantyk? W monografii Wejcherta czytamy: trzymał w sobie wiele żalu do układów i sytuacji mających wtedy miejsce w kraju: nadmiernej biurokracji, niekompetencji przełożonych, a także niewspółmiernej do wysiłku gratyfikacji. 

Architekt Kazimierz Wejchert dziś, 14 marca świętowałby urodziny. Na jego nagrobku na cmentarzu w Tychach jest wiersz jego autorstwa:

Pomnika swego nie zbuduję miastem

Pomnika swego wierszem nie napiszę

Chciałbym zostać potrzebny wspomnieniom

Wówczas gdy od Was odejdę już w ciszę

"Geny rzetelnej rodziny poznańskiej i cechy z Wileńszczyzny"

Urodził się w Smoleńsku w 1912. Podkreślał, że wielki wpływ miały na niego "geny rzetelnej, zasadniczej rodziny poznańskiej, połączone ze znaczącymi cechami pochodzącej ze wschodu Polski, z Wileńszczyzny, jego matki". W 1918 przyjechał z rodzicami do Polski. W młodości uprawiał siatkówkę, był wybitnym zawodnikiem AZS Warszawa - zdobył nawet trzy razy mistrzostwo Polski w 1930, 1934 i 1935 roku.

Jednak zdecydował się na studia na politechnice. W 1935 ukończył Politechnikę Warszawską. Podczas okupacji był asystentem i adiunktem na tajnym Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. W 1944 obronił celująco ocenioną pracę doktorską na temat miasteczek polskich "Miasteczko polskie jako zagadnienie urbanistyczne". Trafił do niemieckiej niewoli - przypomina życiorys architekta portal 1944.pl.

Ale z Oflagu wrócił do Polski i na Politechnikę Warszawską. To był czas odbudowy kraju. "Z właściwą sobie pasją, siłą i potrzebą działania, skupił koło siebie oddanych sprawie współpracowników, kolegów i studentów" - czytamy na stronie 1944.pl. - W planie każdego miasta szukał tożsamości, którą wyznacza przeszłość kulturowa, przyrodniczy i krajobrazowy genius loci, możliwości rozwoju w charakterystycznym kontekście społecznym.

Czytaj też:

Kościół niczym wielki namiot stoi w Tychach

Praca życia: Nowe Tychy

Był autorem lub współautorem około 70 tzw. uproszczonych planów zagospodarowania przestrzennego miast ziem zachodnich i planów ogólnych wielu miast Śląska czy Mazowsza. Jednak pracą jego życia, prowadzoną wspólnie z Hanną Adamczewską Wejchert, są już od 1951 plany urbanistyczne we wszystkich skalach a potem nadzory realizacyjne dotyczące całego procesu powstania nowego miasta Tychy - przypomina 1944.pl.

To nie było łatwe zadanie. W wydaniu magazynu Architektura z 1972 roku, poświęconym w całości Nowym Tychom, które, jak przewidywał "w przyszłości powinny stać się częścią aglomeracji pasmowej Pasma Południowego, biegnącego w kierunku wschód-zachód, zgodnie z układem geograficznym Polski, od Opola do Tarnowa", pisał o tym tak:

Historia projektowania tyskiego Centralnego Ośrodka Miejskiego jest, jeśli na nią patrzeć oczyma generalnego projektanta miasta, historia na tyle dramatyczną, aby mogła, jak każdy dramat, stać się jednocześnie historią wielce pouczającą dla postronnych obserwatorów. I dodał: Jest to właściwie pierwsze polskie doświadczenie projektowania ośrodka nowego i miasta - nie dzielnicy - obsługującego ponad 150 tys. mieszkańców.

W książce "Miasto na warsztacie" podkreślał: „Osiedle nowego miasta czy jego dzielnica w czasie budowy nie stanowi wielkiej atrakcji; dopiero po pełnej realizacji wszystkich zaprogramowanych usług, po całkowitym ukończeniu zazielenienia, zadrzewienia i po wstępnym okresie procesu integracji, a więc w 5 - 6 lat po osiedleniu się nowych mieszkańców staje się w pełni atrakcyjne. W tym czasie "dociera się" działanie usług ogólnomiejskich w dziedzinie handlu i kultury, tworzą się podstawowe więzi sąsiedzkie, jest to okres wszechstronnego „rozkwitania środowiska”.

Uczeń Wejcherta, prof. Sławomir Gzell z Politechniki Warszawskiej z okazji setnej rocznicy urodzin tak mówił w rozmowie z red. Jolantą Pierończyk dla portalu naszemiasto.pl:

- Jednocześnie majestatyczny i spontaniczny – powiedział. - Jak szedł korytarzem naszego wydziału, to widać było, że idzie profesor.

Irysy państwa Wejchertów - garden party przy Norwida

Kochał sport, góry, narciarstwo i kajaki. Namiętnie fotografował... wodę. Wielką Kazimierza Wejcherta była uprawa irysów. Hodował je w ogrodzie przy swoim domu przy ulicy Norwida w Tychach. 

Dr Maria Lipok-Bierwiaczonek przypomina: Hodował wiele odmian: od śnieżnobiałych, poprzez purpurowo-żółte i zielonkawe, po prawie czarne. Pielęgnował je, troszczył się o nie, usiłował krzyżować. Ogród profesorstwa był otwarty dla gości. Tradycja słynnych spotkań ogrodowych w czasie kwitnienia irysów trwała dobre 30 lat. Ostatnie spotkanie odbyło się w roku 1992 roku. Profesor miał wtedy 80 lat. Następnej pełni kwitnienia swoich ukochanych irysów nie dożył.

Czytaj też:

Osiedle A w Tychach. Od niego się zaczęło

Normatyw zabija finezję, a on sobie z nim radził

Związany z Tychami nieżyjący już socjolog miasta, prof. Marek Szczepański wspominał o tym, jak spierał się z Wejchertem.

- Bardzo krytycznie oceniałem wielką płytę. Domy z wielkiej płyty są ogromne, człowiek przy nich jest bardzo mały. Przypominają mi domy z filmów Zanussiego, gdzie ludzie mieszkają obok siebie i nic o sobie nie wiedzą. W socjologii określa się to mianem samotności w tłumie. Czy profesor bronił swojej koncepcji? Biorąc pod uwagę tamte realia polityczne, niewiele mógł zrobić… - mówił w jednym z wywiadów. I dodał: Normatywy zabija finezyjność w urbanistyce, w architekturze. Profesor Wejchert był na tyle wybitnym, że sobie z nimi radził.

Kazimierz Wejchert zmarł w 1993. Jest pochowany w Tychach. W Tychach jest też wykonana z brązu rzeźba Hanny i Kazimierza Wejchertów dłuta Tomasza Wenklara. Bogate cyfrowe albumy Hanny Adamczewskiej-Wejchert i Kazimierza Wejcherta z lat 1948–1994 udostępnia Muzeum Miejskie w Tychach, można je oglądać online. Są tu zapiski, kolaże, zdjęcia z zagranicznych podróży, szkice.

Zobacz jeden z projektów Wejcherta w Warszawie:

Domy atrialne przy Orężnej

Wybrane projekty Kazimierza Wejcherta

• projekt obozu Przysposobienia Wojskowego nad Horyniem (1939) - współautor Mieczysław Pręczkowski
• plan zagospodarowania przestrzennego Olsztyna (1947-49)
• plan zagospodarowania przestrzennego Starachowic (1947-49) - współautor Hanna Adamczewska-Wejchert
• plany zagospodarowania przestrzennego Chorzowa, Katowic, Rudy Śląskiej (1949-51)
• plan zagospodarowania przestrzennego miasta Nowe Tychy i jego realizacja (od 1951) - współautor H. Adamczewska-Wejchert - Nagroda Państwowa I stopnia (1964)
• plan ogólny miasta Nowe Tychy (1956) - współautorzy: H. Adamczewska, Janusz Polak, Ryszard Tomicki - Nagroda I stopnia KUA (1956)
• Teatr Mały, Nowe Tychy (1964-65) - współautorzy koncepcji: Wacław Jaciow, Bolesław Seredyński, projekt realizacyjny W. Jaciow
• Zespół Szkół Muzycznych (dawniej Dom Organizacji Społecznych), Al. Niepodległości 53, Tychy (1964) - współautorzy: W. Jaciow, Emilian Piasecki
• Urząd Miasta (dawniej Gmach Miejskiej Rady Narodowej), Al. Niepodległości 49, Tychy (1965-70) - współautorzy: W. Jaciow, H. Adamczewska-Wejchert, E. Piasecki
• pawilon Kaskada w Tychach - współautorzy: Władysław Jarnicki, Henryk Zienkiewicz, Bożena Włodarczyk
• zespół budynków jednorodzinnych, atrialnych, ul. Orężna, Warszawa (1974) - współautorzy: H. Adamczewska, Grzegorz Chodkowski, Krystyna Mikucka-Jagiełło, Donat Putkowski - Nagroda zespołowa II stopnia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska (1974)
• projekt osiedla "M" w Tychach (1974) - współautorzy: H. Adamczewska, Maria Czyżewska - Nagroda III stopnia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska (1974).

Kazimierz Wejchert i architektura Tychów. Zdjęcia