W Zagładzie zginęło około 6 mln Żydów, z czego połowę stanowili obywatele Polski. Szacuje się, że podczas II wojny światowej w granicach Rzeczypospolitej przeżyło w ukryciu po tzw. aryjskiej stronie około 50 tys. Żydów. Kolejne 80 tys. przetrwało w obozach koncentracyjnych, a 180 tys. na terytorium Związku Radzieckiego. W sumie Holocaust przeżyło pomiędzy 250 tys. a 350 tys. polskich Żydów, czyli około 10% żydowskiej populacji przedwojennej Polski.Część ukrywających się po „aryjskiej stronie” ocalała dzięki niesionej im pomocy, zarówno bezinteresownie, jak i za opłatą. Zaprezentowane na wystawie kryjówki prześladowanej ludności żydowskiej powstały w czasie II wojny światowej. Stanowią świadectwo determinacji, odwagi i kreatywności użytkowników, którzy musieli zabezpieczyć swoje podstawowe potrzeby, zwykle z wykorzystaniem minimalnych środków, bez możliwości radykalnej zmiany dostępnej im przestrzeni. Kryjówki często tworzone były ad hoc, z potrzeby chwili, w miejscach do tego pierwotnie nieprzystosowanych. Strychy, piwnice, jaskinie, drzewa czy nawet groby zyskiwały zupełnie nową funkcję. Warunkiem było utrzymanie pozoru ich dotychczasowej formy – aby zapewnić skuteczną ochronę, strych musiał wyglądać jak zwykły strych, a drzewo jak zwykłe drzewo. Tę tymczasową architekturę, która powstawała przy użyciu prymitywnych narzędzi w bardzo ciężkich warunkach cechowała jednak niezwykła różnorodność.Czytaj też: Pamięci mieszkańców getta: nowy monument na cmentarzu żydowskim w Warszawie |
i
Na wystawie pokazane zostały lustrzane odlewy dziewięciu kryjówek z terenów Polski i dzisiejszej Ukrainy. Formom rzeźbiarskim towarzyszy prezentacja efektów interdyscyplinarnych badań przeprowadzonych przez Natalię Romik i Aleksandrę Janus wraz z zespołem antropolożek, historyczek, archeologów i miejskich odkrywców.Wystawa podejmuje refleksję nad fundamentalnymi problemami architektury i współżycia społecznego, takimi jak relacja między formą i funkcją czy projektowaniem i użytkowaniem przestrzeni. Problematyzuje również temat upamiętniania niewidzialnej architektury, która pomimo swojej niewidoczności, jest istotnym świadectwem historycznym. Jednocześnie modele kryjówek konotują miejsce ludzkiego odosobnienia. Mogą być też odczytywane w szerszej perspektywie egzystencjalnej, np. tragedii uchodźców i dawania im schronienia w trakcie migracji czy prześladowań w krajach zagrożonych konfliktami militarnymi – czytamy w tekście kuratorskim.Wystawa „Kryjówki. Architektura przetrwania” została zorganizowana przez TRAFO Trafostację Sztuki w Szczecinie oraz Zachętę – Narodową Galerię Sztuki, gdzie była pokazywana od 31 marca do 17 lipca 2022 roku. W Szczecinie można ją oglądać do 6 listopada. Natalia Romik jest architektką i badaczką, uzyskała tytuł doktora na Bartlett School of Architecture UCL za pracę (Po)żydowska architektura nie-pamięci w dawnych sztetlach. Jej działalność naukowa i artystyczna dotyczy architektury i pamięci. Na koncie ma m.in. takie projekty jak „Nomadyczne Archiwum Sztetla” czy „Otwarte Studio Antyfaszystowskie”. Współtworzy kolektyw SENNA, z którym zrealizowała projekt wystawy stałej Domu Pamięci Żydów Górnośląskich w Gliwicach czy ekspozycję „Bejt Almin – Dom Wieczności”, prezentowaną w pawilonie przy cmentarzu żydowskim na warszawskim Bródnie. W marcu tego roku za swoją działalność została uhonorowana Dan David Prize, jedną z najbardziej prestiżowych nagród naukowych na świecie, przyznawana przez Uniwersytet Telawiwski i Fundację Dana Davida z Liechtensteinu za przełomowe osiągnięcia w nauce, kulturze lub działalności społecznej. Kryjówki. Architektura przetrwaniaGdzie: TRAFO Trafostacja Sztuki w SzczecinieKiedy: 4 sierpnia – 6 listopada 2022 rokuOrganizatorzy: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie Kuratorzy: Stanisław Ruksza, Kuba SzrederWspółpraca naukowa: Aleksandra JanusProducenci: Michał Kubiak i Anna Muszyńska (Zachęta), Andrzej Witczak (TRAFO Trafostacja Sztuki)Współpraca: Julia Leopold i Aleksandra Zientecka (Zachęta), Taras Nazaruk i Maryana Mazurak (Centre for Urban History of East-Central Europe we Lwowie)Opracowanie graficzne: Piotr Jakoweńko (Senna Kolektyw)Architektura wystawy: Sebastian Kucharuk (Senna Kolektyw)
i
i
i
i
i
i
i
Newsletter „Architektury-murator”co tydzień nowa porcja najświeższych architektonicznych newsów z Polski i ze świata!
